Semele (roślina)

*Semele*
	; Semele androgyna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	Semele
	Nazwa systematyczna
	Semele Kunth; Abh. Königl. Akad. Wiss. Berlin 1842: 49 (1844)
	Typ nomenklatoryczny
	Semele androgyna (L.) Kunth
Synonimy
	Amphion Salisb.;
	Amphion Salisb.;
	Homonimy
	Semele Schumacher, 1817 (rodzaj małży)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Semele Kunth – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje trzy gatunki występujące endemicznie na Wyspach Kanaryjskich i Maderze^[3]. Gatunek Semele androgyna uprawiany jest jako roślina ozdobna^[6].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od mitycznej Semele, córki Kadmosa, matki Dionizosa^[7].

Morfologia edytuj

Semele androgyna

Pokrój: Wiecznie zielone pnącza^[8] o zielonych pędach, osiągające wysokość 5–7^[9]^[8], albo liany osiągające wysokość 20 metrów^[6].

Pędy: Podziemne, krótkie kłącze. Główna oś łodygi rozgałęziająca się^[9], wierzchołkowo wijąca^[8]. Odgałęzienia boczne jednokrotne, długości 90 cm^[8]. W górnym odcinku głównej osi łodygi oraz na odgałęzieniach bocznych wyrasta do 40 zielonych, lancetowatych do sercowato-jajowatych gałęziaków, typu fyllokladium^[9], wielkości 2,5–7×1–5 cm^[8], odwróconych do góry nogami, przypominających krótkoogonkowe liście^[9].

Liście: Zredukowane, jajowate, długości 4–8 mm^[8], szybko usychające i opadające, skupione na bocznych odgałęzieniach^[9], głównie wspierające gałęziaki^[8]. Liście właściwe, długoogonkowe występują wyłącznie u siewek oraz rzadko wyrastają bezpośrednio z kłącza^[9].

Kwiaty: Rośliny jednopienne. Kwiaty wyrastające w pęczkach we wcięciach na brzegach gałęziaków (przy czym gałęziaki, na których nie powstają kwiaty są całobrzegie), a w przypadku Semele gayae na ich powierzchni. Każdy kwiat wsparty jest kilkoma podsadkami. Szypułki członowane, u nasady okwiatu lub blisko niej^[9]. Okwiat gwiaździsty, sześciolistkowy^[9], białawy^[10] do kremowego^[8]. Listki okwiatu częściowo zrośnięte na 1/3 długości^[8]. Sześć pręcików o nitkach zrośniętych ze sobą w rurkę, a ta zrośnięta z rurką okwiatu. Pylniki sąsiadujących pręcików wydają się być złączone, a każda para pylników osadzona jest na niepozornym łączniku. Pylniki pękają do góry. Zalążnia kulistawa, trójkomorowa, z dwoma zalążkami w każdej komorze. Szyjka słupka wydłużona, zakończona trójsiecznym znamieniem o brodawkowatych łatkach. W kwiatach żeńskich pręcikowie jest wykształcone, lecz mniejsze i z niepękającymi pylnikami. W kwiatach męskich słupkowie jest szczątkowe. Ziarna pyłku o cienkiej egzynie, bezaperturowe^[9].

Owoce: Pomarańczowoczerwone jagody^[8]. Nasiona duże, kulistawe, jeśli występują pojedynczo, lub spłaszczone, twarde, białawe, z cienką łupiną. Bielmo nie magazynuje skrobi, lecz hemicelulozy, ziarno aleuronowe i tłuszcze^[9].

Gatunki podobne: Od innych przedstawicieli plemienia Rusceae odróżnia się pnącym pokrojem^[9].

Semele gayae
Pąki kwiatowe Semele androgyna
Jagody Semele androgyna

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój: Wzrost nowych pędów rozpoczyna się wiosną. Kwiaty pojawiają się po 12 miesiącach. Owoce dojrzewają 9–12 miesięcy po zapyleniu kwiatów^[8].

Wymagania siedliskowe: Semele androgyna i S. menezesii zasiedlają makaronezyjskie lasy wawrzynolistne^[10], głównie w skalistych, zalesionych wąwozach interioru^[11]. Na Maderze S. androgyna rozszerza zasięg na nizinne obszary suche. S. gayae jest endemitem Gran Canarii, gdzie występuje na klifach i zboczach w lasach reliktowych^[10].

Cechy fitochemiczne: W Semele androgyna zidentyfikowano obecność flawonoidów, flawonów i kwasów fenolowych^[11].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 40. Kariotyp składa się z 6 dużych i 14 małych chromosomów submetacentrycznych^[9].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna rodzaju: Rodzaj zaliczany do plemienia Rusceae podrodziny Nolinoideae w rodzinie szparagowatych (Asparagaceae)^[12]^[2]. Historycznie, na przykład w systemie Takhtajana z 1997 roku i systemie Kubitzkiego z 1998 roku, zaliczany do rodziny myszopłochowatych (Ruscaceae)^[9].

Wykaz gatunków^[3]

Semele androgyna (L.) Kunth
Semele gayae (Webb & Berthel.) Svent. & G.Kunkel
Semele menezesii J.G.Costa

Zagrożenie i ochrona edytuj

Gatunek Semele gayae ujęty jest na Czerwonej Liście Flory Naczyniowej Hiszpanii ze statusem narażony na wyginięcie^[13].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Ruscus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-23].
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-10-05]. (ang.).
↑ Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2021-10-05]. (ang.).
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 847, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ David Gledhill: The Names of Plants.. Wyd. 4. Leiden: Cambridge University Press, 2008, s. 348. ISBN 978-0-511-47855-0. OCLC 476234730.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k J.J. Cullen J.J. i inni red., The European garden flora, flowering plants: a manual for the identification of plants cultivated in Europe, both out-of-doors and under glass, wyd. 2, Cambridge: Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0-521-76167-3, OCLC 733546580 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m P.F. Yeo: Ruscaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 412–426. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Christina S.Ch.S. Schuessler Christina S.Ch.S., No Tertiary relicts? A biogeographical study on the Macaronesian laurel forest species in Daucus (Apiaceae), Geranium (Geraniaceae), Gesnouinia (Urticaceae), Phyllis (Rubiaceae), Semele (Asparagaceae) and Visnea (Pentaphylacaceae) [online], Uniwersytet w Heidelbergu, 2020 .
↑ ^a ^b F.T. Ganança (i inni). Flavonoids in phylloclades discriminate endemic Semele androgynachemotypes from Madeira. „South African Journal of Botany”. 71 (2), s. 160-166, 2005.
↑ Taxon: Ruscus. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2021-09-23]. (ang.).
↑ Lista Roja 2008 de la Flora Vascular Española. Wyd. 1a. Madrid: Sociedad Española de Biología de la Conservación de las Plantas, 2008, s. 58. ISBN 978-84-691-7375-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-05] (ang.).

[kew-3] Ruscus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-23].

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-10-05]. (ang.).

[tax-5] Brands, S.J. (ed.): The Taxonomicon. 1989–. [dostęp 2021-10-05]. (ang.).

[mabberley-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 847, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[nop-7] David Gledhill: The Names of Plants.. Wyd. 4. Leiden: Cambridge University Press, 2008, s. 348. ISBN 978-0-511-47855-0. OCLC 476234730.

[fleu-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k J.J. Cullen J.J. i inni red., The European garden flora, flowering plants: a manual for the identification of plants cultivated in Europe, both out-of-doors and under glass, wyd. 2, Cambridge: Cambridge University Press, 2011, ISBN 978-0-521-76167-3, OCLC 733546580 .

[kub-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m P.F. Yeo: Ruscaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 412–426. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).

[schussler-10] Christina S.Ch.S. Schuessler Christina S.Ch.S., No Tertiary relicts? A biogeographical study on the Macaronesian laurel forest species in Daucus (Apiaceae), Geranium (Geraniaceae), Gesnouinia (Urticaceae), Phyllis (Rubiaceae), Semele (Asparagaceae) and Visnea (Pentaphylacaceae) [online], Uniwersytet w Heidelbergu, 2020 .

[flawo-11] F.T. Ganança (i inni). Flavonoids in phylloclades discriminate endemic Semele androgynachemotypes from Madeira. „South African Journal of Botany”. 71 (2), s. 160-166, 2005.

[grin-12] Taxon: Ruscus. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2021-09-23]. (ang.).

[roja-13] Lista Roja 2008 de la Flora Vascular Española. Wyd. 1a. Madrid: Sociedad Española de Biología de la Conservación de las Plantas, 2008, s. 58. ISBN 978-84-691-7375-6.

[3]

[6]

[1]

[2]

[4]

[5]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]