Rozella białolica
Rozella białolica[3] (Platycercus eximius) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papug wschodnich (Psittaculidae). Zasiedla południowo-wschodnią i wschodnią Australię oraz Tasmanię. Introdukowany również na Nową Zelandię i wyspę Norfolk. Nie jest zagrożony wyginięciem. Dość często spotykany w hodowlach[4].
| Platycercus eximius[1] | |||
| (Shaw, 1792) | |||
 Platycercus eximius diemenensis – samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
rozella białolica | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Zielony – zasięg naturalny, fioletowy – introdukowany | |||
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisał George Shaw. Opis ukazał się w The naturalists' miscellany w 1792; dołączona była doń tablica barwna (patrz: po lewej) o numerze 93. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Psittacus eximius. Holotyp pochodził z Nowej Południowej Walii[5]. Obecnie (2023) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza rozellę białolicą w rodzaju Platycercus[6]. Niektórzy autorzy uznawali rozelle: białolicą, żółtawą (P. venustus) i bladą (P. adscitus) za jeden gatunek[7]. IOC traktuje te 3 taksony jako odrębne gatunki i wyróżnia 3 podgatunki rozelli białolicej – nominatywny, P. e. elecica i P. e. diemenensis[6]. Chronologicznie najnowszy jest P. e. elecica, opisany w 1989 na łamach Canberra Bird Notes[8]. P. e. diemenensis został opisany w 1911 przez Northa; opisał ten takson już wcześniej w 1896, ale nie nadał mu nazwy[9]. P. e. aureodorsalis to młodszy synonim, niemający pierwszeństwa, względem P. e. elecica[7][8].
Podgatunki i zasięg występowania edytuj
IOC wyróżnia następujące podgatunki[6][7]:
- P. e. elecica Schodde & Short, 1989 – południowo-wschodni Queensland i północno-wschodnia Nowa Południowa Walia
- P. e. eximius (Shaw, 1792) – południowo-wschodnia Nowa Południowa Walia, Wiktoria i południowo-wschodnia Australia Południowa
- P. e. diemenensis North, 1911 – Tasmania
Rozelle białolice zostały introdukowane na Nową Zelandię[7]. Po raz pierwszy pojawiły się w Dunedin, w 1910. Następnie w okolicach 1920 wprowadzono je do Auckland, a w latach 60. XX wieku – do Wellington. Populacja na Wyspie Południowej jest niewielka i ograniczona do okolic Dunedin. Na Wyspie Północnej występują dwie populacje i tam papugi te są powszechniejsze, występują zwłaszcza w okolicach Northland, Auckland, Waikato, Wairarapa i Wellington[10].
Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wymienia rozellę białolicą na liście gatunków stwierdzonych w Polsce, lecz nie zaliczonych do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny)[11].
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi 29–34 cm[12], masa ciała – 90–120 g[7]. Głowę porastają pióra szkarłatne, policzki i gardło są białe. Pióra na wierzchu ciała wyróżniają czarne środki, pozostała ich część jest żółta i zielona na krawędziach. Kuper i pokrywy nadogonowe są żółtozielone z delikatnymi, ciemnymi krawędziami. Zgięcie skrzydła porośnięte niebieskimi piórami. Pokrywy skrzydłowe mniejsze czarne, średnie i większe – jasnoniebieskie. Lotki czarne z niebieskimi (zewnętrzne lotki) lub żółtymi krawędziami. Wewnętrzne lotki II rzędu mają bardziej zielonawe końcówki. Lotki I rzędu wyróżniają się emarginacją. Spód skrzydła czarniawy, pokrywy podskrzydłowe niebieskie. Górna część piersi szkarłatna, jaskrawa, niższa część żółta z cienkimi, ciemnymi krawędziami piór. Okolice kloaki porastają pióra żółtozielone. Pokrywy podogonowe czerwone. Sterówki u nasady zielone, ku końcowi kolor przechodzi w niebieski; zewnętrzne sterówki mają ciemniejsze nasady, a na końcu są jasnoniebieskie. Od spodu ogon zdaje się być jasnoniebieski z białym końcem. Dziób jasnoszary, tęczówka ciemnobrązowa; nogi szarobrązowe[12]. Samica jest nieznacznie mniejsza od samca, czerwień na jej głowie jest mniej intensywna, a zieleń na grzbiecie – bardziej intensywna. Wiele samic ma również jasny pasek skrzydłowy. Wymiary szczegółowe (nieokreślona liczba i płeć ptaków): długość skrzydła – 138–161 mm, długość ogona 146–178 mm; długość dzioba 15–17 mm; długość skoku – 19–22 mm[12].
Istnieje rzadka, czerwona odmiana, którą można odróżnić od hybryd rozelli białolicych z królewskimi (P. elegans) dzięki czysto białym policzkom (nie biało-niebieskim lub niebieskim). Ptaki podgatunku P. e. elecica wyróżniają się ciemniejszą głową i piersią, niebiesko- lub turkusowozielonym kuprem i szerokimi, żółtymi (bardziej zielonawymi u samic) końcówkami piór grzbietu. Osobniki podgatunku P. e. diemenensis mają większą białą plamę na policzkach oraz obszerniejszą i ciemniejszą czerwień na głowie i piersi[12].
Ekologia i zachowanie edytuj
Rozelle białolice zamieszkują różnorodne środowiska – otwarte lasy, lasy nadrzeczne, eukaliptusowe zagajniki, obrzeża lasów, obszary trawiaste, pastwiska, obszary rolnicze i obszary podmiejskie. Na Nowej Zelandii, gdzie zostały introdukowane, zamieszkują lasy sosnowe i zakrzewienia. Papugi te zasiedlają obszary o rocznej sumie opadów przekraczającej 400 mm, odnotowywane bywały najwyżej do 1250 m n.p.m. Nie są szczególnie związane z eukaliptusami Eucalyptus gracilis, w suchszych obszarach wybierają tylko zadrzewione brzegi cieków[12].
Rozelle białolice to ufne ptaki. Przy drapaniu się po głowie przekładają nogę nad skrzydłem. Najczęściej widywane są w parach lub małych grupach. Integrują się z rozellami królewskimi (P. elegans), bladymi (P. adscitus) i świergotkami seledynowymi (Psephotus haematonotus). Od końca sezonu lęgowego do wczesnej wiosny można napotkać również większe stada. Pożywienie rozelli białolicych stanowią nasiona, jagody, owoce, kwiaty, nektar i owady. Żerują zarówno w drzewach, jak i na ziemi. Mogą powodować szkody w sadach[12].
Lęgi edytuj
Okres lęgowy trwa od czerwca do marca. Podczas zalotów samiec opuszcza skrzydła, stroszy pióra na piersi i kuprze oraz kłania się, rozkładając i kiwając ogonem. Gniazdo często umieszczone jest w dziupli, ale zdarzały się też gniazda w norach żołny tęczowej (Merops ornatus), na słupach telegraficznych i w dziurach w ściętych pniach. W zniesieniu znajduje się od 4 do 6 jaj (maksymalnie notowano 9), składane są na wyściółkę gniazda z butwiejących wiórów drewna. Samica wysiaduje jaja przez około 18 dni. Około 10 dni po wykluciu młodymi zajmują się już oboje rodzice, młode opierzają się w pełni po blisko 33 dniach życia. Pozostają z rodzicami jeszcze miesiąc, póki nie zaczną kolejnego lęgu[12].
Status i ochrona edytuj
IUCN uznaje rozellę białolicą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2022). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako bardzo pospolity w większości zasięgu występowania. BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako rosnący ze względu na postępujące niszczenie środowiska, które tworzy nowe miejsca życia dla rozelli[2][13]. Gatunek ten jest ujęty w II załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)[14].
W niewoli edytuj
Rozelle białolice w niewoli mogą żyć do 20 lat. Potrzebują woliery o długości minimum 3 m. W diecie potrzebują mieszanki ziaren: kanaru, owsa, krokosza, prosa i niewielkich ilości nasion konopi. Słonecznik należy podawać w ilościach ograniczonych. Papugom należy zapewnić kiełki, np. fasoli mung, i warzywa, np. gotowaną fasolę półksiężycowatą, kukurydzę, zielone liście, np. buraka, mniszka[15], sałaty, gwiazdnicy. Należy też podawać warzywa, jak marchew, seler, cukinia, owoce – jabłka, gruszki, banany, pomarańcze, granaty oraz orzechy[4].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Platycercus eximius, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Platycercus eximius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Platycercini Selby, 1836 (wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-10-12].
- ↑ a b Eastern Rosella (Platycercus eximius). Care. World Parrot Trust. [dostęp 2016-07-02].
- ↑ George Shaw: The naturalists' miscellany: or Coloured figures of natural objects; drawn and described immediately from nature. T. 3. 1792, s. Tabl. 93. (łac.).
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v13.1). [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
- ↑ a b c d e Collar, N.: Eastern Rosella (Platycercus eximius). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2 lipca 2016)].
- ↑ a b Richard Schodde. The story behind the description in Canberra Bird Notes of new subspecies of birds. „Canberra Bird Notes”. 14 (4), s. 4, 1989.
- ↑ N. W. Longmore. Type Specimens of Birds in the Australian Museum. „Technical Reports of the Australian Museum”. 4, s. 8, 1991.
- ↑ Galbraith, J.A.: Eastern rosella. New Zealand Birds Online, 2013. [dostęp 2016-07-02].
- ↑ Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 01.01.2023, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-05].
- ↑ a b c d e f g Mike Parr, Tony Juniper: Parrots: A Guide to Parrots of the World. Bloomsbury Publishing, 2010, s. 344–345. ISBN 1-4081-3574-4.
- ↑ Species factsheet: Platycercus eximius. BirdLife International. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
- ↑ Platycercus eximius. [w:] Species+ [on-line]. UNEP-WCMC, CITES Secretariat. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
- ↑ W źródle zapisano sow thistle, co dosłownie oznacza mlecza, który dla papug jest trujący; chodzi o popularnie zwany mleczem i z nim mylony mniszek lekarski.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Strona zawierająca informacje o hodowli rozelli białolicych (ang.)