Wikipedia

Jan Józef Baranowski

polski inżynier, wynalazca i finansista

Jan Józef Baranowski (ur. 7 września 1805 w Śmiłowiczach[1], zm. 30 marca 1888 w Londynie) – polski ekonomista i finansista, szlachcic, językoznawca, inżynier oraz wynalazca z grona Wielkiej Emigracji[2]. Był autorem wynalazków z dziedziny kolejnictwa, łączności, rachunkowości oraz maszyn liczących, w tym m.in. semafora, kasownika do biletów i gazomierza[3][4].

Jan Józef Baranowski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

7 września 1805
Śmiłowicze

Data i miejsce śmierci

30 marca 1888
Londyn

Zawód, zajęcie

finansista, wynalazca

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Jan Józef Baranowski urodził się w Śmiłowiczach w ówczesnym powiecie ihumeńskim na Mińszczyźnie ze związku polskiego szlachcica herbu Grzymała Marcina Baranowskiego z Maryanną z Szalkiewiczów[5].

Edukację rozpoczął w konwikcie szlacheckim prowadzonym przez księży misjonarzy z klasztoru w Śmiłowiczach, a kontynuował w gimnazjum klasycznym w Mińsku. W latach 1821–1825 studiował na wydziale matematyczno-fizycznym Uniwersytetu Wileńskiego, a w latach 1825–1828 na wydziale prawnym tej uczelni, uzyskując stopień kandydata. Zaraz po skończonych studiach został zatrudniony w biurze korespondencji zagranicznej Banku Polskiego[6][4].

Uczestniczył jako ochotnik w powstaniu listopadowym. Początkowo służył w korpusie Gidów, a potem w 5. pułku ułanów. Oddział, w którym walczył wchodził w skład sił generała Girolama Ramorina i pod koniec powstania wycofał się do Austrii[6][4], gdzie został internowany.

Od 1832 roku Baranowski przebywał na emigracji we Francji – w Gray, Lyonie i Chalon-sur-Saône, gdzie pracował jako bankowiec oraz handlowiec w domach towarowych. W 1837 roku przeniósł się do Paryża, podejmując pracę kasjera w banku Jelski, Dussard et Compagne. W latach 1843–1848 pracował na stanowisku inspektora rachuby kolei Paryż–Rouen–Hawr. Opracowany przez niego na potrzeby tej spółki system buchalterii został wysoko oceniony i wdrożony również przez inne francuskie towarzystwa kolejowe. Po 1848 roku zrezygnował z pracy i poświęcił się całkowicie działalności wynalazczej[6][4].

W 1871 roku, po zakończeniu wojny francusko-pruskiej, Francja została zobowiązana do zapłaty wysokiej kontrybucji. Baranowski przedstawił władzom plan pożyczki rządowej, który to umożliwił. Za swoją propozycję nie otrzymał żadnej nagrody, co spowodowało, że zniechęcił się do Francji i w 1872 roku wyjechał do Londynu. Podjął tam pracę pomocnika sekretarza Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski (związanego z obozem Hôtel Lambert) i zajął się m.in. opracowywaniem słowników[6][4]. Był poliglotą znającym oprócz języka polskiego także język niemiecki, francuski oraz angielski[5]. W 1880 roku opracował m.in. The Student’s Anglo-Polish Grammar podręcznik do nauki języka polskiego dla Anglików.

Wynalazki edytuj

 
Automatyczny system sygnalizacji kolejowej – Semafor wymyślony przez Baranowskiego w 1857 roku
 
Maszyna do obliczania głosów oddanych w wyborach wynaleziona w 1848 roku przez Jana Baranowskiego

Był autorem wielu wynalazków technicznych, z których 17 zostało opatentowanych we Francji. Do jego wynalazków należą:

  • gazomierz,
  • ręczny kasownik do biletów – zasada działania oraz budowa urządzenia zbliżona była do tych używanych obecnie, za ten wynalazek Baranowski otrzymał w 1849 roku na Wystawie Krajowej w Paryżu medal ministra robót publicznych Francji oraz medal francuskiego Towarzystwa Zachęty do Wynalazczości,
  • maszyna do druku oraz kontroli biletów – umożliwiająca druk biletów w tempie 5 tys. na godzinę. Została nagrodzona w 1851 roku na Wystawie Powszechnej w Londynie,
  • Semafor, czyli automatyczny system sygnalizacji kolejowej – wynalazek Baranowskiego z 1857 roku został po raz pierwszy praktycznie zastosowany na linii Paryż-Rouen, a w listopadzie tego roku na linii Paryż-St Germain[6]. System Baranowskiego został wprowadzony również rok później we Włoszech na linii kolejowej Genua-Turyn oraz po unowocześnieniu na linii Paryż-Bruksela. Zaprezentowano go w 1862 roku na Wystawie Światowej w Londynie[3] i był później stosowany także w Anglii.
  • maszyna księgowa służąca do kontroli rachunków (ang. tax machine) – w 1849 roku na wystawie narodowej w Paryżu wynalazca otrzymał za ten wynalazek medal od francuskiego Towarzystwa Zachęty do Wynalazczości,
  • urządzenie do kopiowania listów,
  • maszyna do głosowania wynaleziona w 1848 roku, opatentowana rok później[7], służąca do zliczania głosów[3][6][4].

Publikacje edytuj

Jan Józef Baranowski publikował w języku angielskim, francuskim oraz polskim. Poruszał w nich sprawy wynalazczości oraz tematy językowe:

  • Taxe-machine (1848)[8],
  • Application de la taxe machine (1849)[9]
  • Nouveau système de voter au moyen d’un appareil dit: Scrutateur Mécanique (1849)[10]
  • Projet de Statuts pour la formation d’une Societé anonyme sous le titre de Caisse Générale de France (1854)[11]
  • Taxe machine applicable à toutes les opérations de calcul, inventée par Jean-Joseph Baranowski (1855)[12],
  • Notice sur les signaux Baranowski (1959)[13],
  • Signal Baranowski (1859)[14],
  • Nouveaux systèmes des signaux-disques sans contre-poids et des lanternes sans poulies ni chaines (1864)[15],
  • Simple System for Checking the Passengers’ Fares in Omnibuses Or Tramways (1877)[16],
  • Vademecum de la langue française (1879)[17],
  • The Student’s Anglo-Polish Grammar (1880)[6]
  • Anglo-Polish Lexicon (1884)[18],
  • Wyjątek z ogólnej listy wynalazków mechanicznych (1886)[19].

Pod koniec życia udokumentował swoje wynalazki oraz opublikował swój życiorys w języku francuskim oraz angielskim.

Upamiętnienie edytuj

Wynalazcę upamiętniła Poczta Polska na znaczku pocztowym o nominale 3 zł[20].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Baranowski Jan Józef, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2014-01-20].
  2. ↑ Daniel Musiał: Zapomniany polski geniusz Jan Józef Baranowski. Jego wynalazków wciąż używa się na całym świecie. o2.pl, 2023-06-17. [dostęp 2023-06-18].
  3. ↑ a b c Bolesław Orłowski: Polacy światu. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1987, s. 194–195. ISBN 83-216-0339-4.
  4. ↑ a b c d e f Bolesław Orłowski: Baranowski Jan Józef (1805-1888). [w:] Inżynierowie polscy XIX i XX wieku, 100 najwybitniejszych polskich twórców techniki (red. Józej Piłatowicz) [on-line]. Polskie Towarzystwo Historii Techniki, 2001. s. 13–15. [dostęp 2014-01-21]. (pol.).
  5. ↑ a b „Jan Józef Baranowski”, „Kłosy Czasopismo Illustrowane Tygodniowe” nr 793, tom XXXI. Warszawa: S. Lewental, 1880, s. 163.
  6. ↑ a b c d e f g Słownik Polskich Pionierów Techniki. Bolesław Orłowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Śląsk, 1987, s. 18–19. ISBN 83-216-0339-4.
  7. ↑ Peter Wood: New York Times, „The Talk of the Town Mechanical”. 4 listopada 1961. s. 44. [dostęp 2014-01-24]. (ang.).
  8. ↑ Jan Józef Baranowski: Taxe-machine pour obtenir (au moyen d’une simple addition de nombres) les résultats des calculs les plus compliqués même ceux des changes et arbitrages de Banque, avec un contrôle instantané. 1848. [dostęp 2014-01-20].
  9. ↑ Jan Józef Baranowski: Application de la taxe machine aux calculs journaliers de commerce, de banque et de finance”. chez l’auteur. 1849. [dostęp 2014-01-20].
  10. ↑ Jan Józef Baranowski: Nouveau système de voter au moyen d’un appareil dit: Scrutateur Mécanique, chez l’auteur. 1849. [dostęp 2014-01-20].
  11. ↑ Jan Józef Baranowski: Projet de Statuts pour la formation d’une Societé anonyme sous le titre de Caisse Générale de France. Lith. Deviller, 1854. [dostęp 2014-01-20].
  12. ↑ Jan Józef Baranowski: Taxe machine applicable à toutes les opérations de calcul, inventée par Jean-Joseph Baranowski,… Application au change de francs en livres sterling…. F. Guérin, 1855. [dostęp 2014-01-20].
  13. ↑ Jan Józef Baranowski: Notice sur les signaux Baranowski d’après la gravure ci-jointe expliquant le mécanisme de deux systèmes tout à fait automatiques destinés à prévenir les collisions de trains sur les chemins de fer. 1858. [dostęp 2014-01-20].
  14. ↑ Jan Józef Baranowski: Signal Baranowski d’après un système complètement automatique pour protéger les trains de chemins de fer à distance determinée. 1859. [dostęp 2014-01-20].
  15. ↑ Jan Józef Baranowski: Nouveaux systèmes des signaux-disques sans contre-poids et des lanternes sans poulies ni chaines. 1864. [dostęp 2014-01-20].
  16. ↑ Jan Józef Baranowski, G. Witt: Simple System for Checking the Passengers’ Fares in Omnibuses Or Tramways. 1877. [dostęp 2014-01-20].
  17. ↑ Jan Józef Baranowski: Vade-mecum de la Langue Française Rédigé D’après Les Dictionnaires Classiques, Avec Les Exemples de Bonnes Locutions Que Donne L’Académie Française. E. Leroux, 1879. [dostęp 2014-01-20].
  18. ↑ Jan Józef Baranowski: Anglo-Polish Lexicon. Lesman and Świszczowski, 1883. [dostęp 2014-01-20].
  19. ↑ Jan Józef Baranowski: Wyjątek z ogólnej listy wynalazków mechanicznych. [w:] Informacje bibliograficzne [on-line]. 1886. [dostęp 2014-01-20].
  20. ↑ Polacy na świecie – Jan Józef Baranowski(2011; Nr kat.:4381). [w:] Znaczki pocztowe / niestemplowane – pojedyncze [on-line]. filatelistyka.poczta-polska.pl. [dostęp 2014-01-20]. (pol.).

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_Józef_Baranowski&oldid=71749929”