Grzymała (herb szlachecki)

Grzymała (Grzymalita, Odwaga, Ślasa) – polski herb szlachecki. Najbardziej rozpowszechniony w ziemi krakowskiej, lubelskiej, poznańskiej, sandomierskiej i sieradzkiej.

Grzymała
Alternatywne nazwy	Grzymalita, Odwaga, Ślasa
Pierwsza wzmianka	1262 (pieczęć), 1402 (zapis)
Herbowni
Razem 477 nazwisk A Adaszewski, Albigowski. B Baładyński, Bandynel, Baranowski , Bączewski, Benczyński, Bieganowicz, Bieganowski, Biestrzykowski, Bieszczycki, Biezczycki, Biezdziecki, Bieździecki, Bieżczyński, Binczyński, Błożejewski, Bobalicki, Borkacki, Borkowski, Bortkiewicz, Borzewicki, Bosowski, Bossowski, Brodawski, Brodowski, Brogłowski, Broński , Brzeczka, Brzęczka, Brzozogłowski, Buckiewicz, Buczow, Bućkiewicz, Budat, Budgin, Budziszewski, Bukowski, Burhardt, Burzyński, Busiński, Buszewski, Buszyński, Bzowski. C Cetwiński, Chądzyński, Chludziński, Chocimierski, Chocimirski, Chodziewski, Chrościński, Chwalibowski, Chwalikowski, Chwałkowski, Cichocki, Cidzik, Ciemski, Ciesielski, Ciunowicz, Cydzik, Cydzikowski, Czapiński, Czaplicki, Czapliński, Czapski, Czempski, Czemski. D Długołeński, Długołęcki, Długoski, Dłuski, Dobiecki, Dobrodziejski, Domarat, Domaszewski, Domaszowski, Domejko, Domeyko, Dominikowski, Dubowicki, Dubowiecki, Dulski, Dziatko, Dziatkowski, Dziekanowski, Dzięcielski. F Fedorkowicz, Frankenberg, Freyberg. G Garwacki, Garwarski, Garwaski, Gąsiński, Gąsowski, Gąssowski, Gilewicz, Głogowski, Gnoiński, Gojski, Gosiński, Goski, Goścki, Goślicki, Gozdowicz, Górski, Góslicki, Grabowiecki, Grabowski, Grudziński, Grom, Gromolewski, Gromołowski, Gronowski, Grudniewski, Grum-Grzymajło, Gruszkowski, Grzymajłło, Grzymajło, Grzymalski, Grzymała, Grzymałowicz, Grzymałowski, Grzymkowski, Grzymułtowski, Gułtowski, Guszczewski, Gutteter. H Habowski, Hałaczkiewicz, Harassowski, Herubinowicz, Hnilecki, Hoffman, Hrymalicz, Huliński. I Iliaszewski, Imielański, Imieliński, Iwieński, Iwiński. J Jabłonowski, Jasieński, Jaźwiński, Jukowski, Jurkowicz, Jurkowski. K Kalborski, Kaliborski, Kalibowski, Kaliński, Kaliski, Kamieński, Kamiński, Kamoczyński, Kamodziński, Kazanowski, Kazłowski, Kazonowicz, Kijeński, Kijski, Kikowski, Klonowski, Kobielin, Kobylański, Kobyleński, Kobyliński, Kobylnicki, Kocłowski, Komodziński, Konopacki, Kopsch, Kopsz, Korczak, Korzeniowski, Koskowski, Kostecki, Kościelecki, Krasnopolski, Kretkowski, Krol, Krzemieniewski, Krzemieniowski, Krzemienowski, Krzyżanowski, Krzyżewnicki, Krzyżownicki, Kulczycki, Kwot, Kwotor, Kytor. L Langmin, Laskowski, Leciński, Leszczewski, Lesznikowski, Leśniewski, Leśnikowski, Leśniowolski, Leśniowski, Leśnowolski, Lewaszewski, Leźniowski, Litwiński, Litworz, Litwos, Litwosz, Lubański, Lubczyński, Lubiański, Lubiatowski, Ludzicki, Ludziski. Ł Łagiewnicki, Łagiewski, Łagowski, Łaszczewski, Łaszewicz, Łaszewski, Łazanowski, Łazowski, Łażniński, Łącki, Łopienicki, Łosowski, Łudzicki, Łudziecki. M Machowicz, Machwicz, Mackiewicz, Malechowski, Maliński, Malocha, Małachowski, Małgowski, Małoch, Marcichowski, Marciszewski, Marciszowski, Margoński, Markowski, Mąkolski, Meisinger, Michałowski, Miedzychowski, Mieszeński, Międzychodzki, Międzyleski, Międzylewski, Mileski, Miniałgo, Miszewski, Mniszewski, Modrzewski, Modrzyński, Mokulski, Morze, Moszczyński, Mościborski, Mościbrodzki, Mroczko, Murawski. N Najruszewski, Niecikowski, Nieczykowski, Niegalewski, Niegojenko, Niegolewski, Niemiera, Niemira, Niemirowicz, Niemiryc, Niemirycz, Niemirzyc, Nieniewski, Niepruszewski, Niesiobęcki, Niesobędzki, Niestuszkowski, Nietąszkowski, Niniewski, Noiński. O Ochenkowski, Odachowski, Odechowski, Odochowski, Olejewski, Oleski, Olesznicki, Oleśnicki, Olewski, Olęcki, Olędzki, Olęski, Olszamowski, Olszanowski, Opalacz, Oryński, Ostrowski, Ościsławski. P Paniencki, Parzenczewski, Parzniczewski, Pąchowski, Perski, Pęchowski, Pęczelicki, Pęczelski, Pęczlicki, Pęczyński, Piątkowski, Piczkowski, Pierski, Pierzcheński, Pierzchliński, Pierzchnowski, Pietrski, Pintowski, Piontkowski, Poddębski, Podlecki, Podleski, Podlewski, Podniestrzański, Podolski, Podsosnowski, Pogorell, Pogorzelecki, Pogorzelski, Pokrzywiński, Pokrzywnicki, Potulicki, Poźniak, Pradzeński, Prandota, Prądzeński, Prądzewski, Prądziński, Prądzyński, Pruski, Prządzewski, Przeciszewski, Przeciszowski, Przejrzeński, Prześciszewski, Przyborowicz, Przyborowski, Przybylski, Przybyłek, Przybyłko, Przybyłowski, Przybyszewski, Przybytek, Przybytko, Przyłuski, Pyczkowski. R Rachfałowski, Rachwałowski, Racławicki, Radwankowski, Radzimowski, Radziszewski, Raszkowski, Rembiewski, Rokicki, Rybczyński, Rybski, Rychlicki, Rychliński, Rymwid, Rymwidowicz, Rynwidowicz, Rzepliński. S Sajkowski, Schlichting, Serwański, Siawrukowicz, Siedlecki, Silberschwecht, Siwacho, Skoczyński, Skotnicki, Skwiroszewski, Skwyroszewski, Slaski, Smajgiewicz, Smarzyński, Smerzeński, Smiłowski, Smogulecki, Soboliński, Starogrodzki, Starzyński, Strenkowski, Strębowski, Strękowski, Strzelecki, Suchywilk, Szarawski, Szaszkiewicz, Szczaworyski, Szczaworzyski, Szczerbowski, Szmagiewicz, Szmerzyński, Szmyt, Szymankowski. Ś Śleżyński, Śmiłowski, Świdrygiełł, Świdrygiełło, Świechowski, Świerad, Świrad, Świszowski. T Targoński, Trentowski, Treszczyński, Trętowski, Troszczeński, Troszczewski, Truczyński, Truszczeński, Truszczyński, Turczyński, Turzebin, Turzenin. U Ujejski, Uliński, Urmanowicz, Uścięcki. W Wabiszewicz, Warecki, Wazgint, Widochorski, Wielogórski, Wierzbicki, Wierzycki, Wiescicki, Wieścicki, Wiewierski, Wiewiorowski, Wiewiórkowski, Wiewiórski, Wiewiurski, Wilamowski, Wilanowski, Wilhelmowicz, Wilkau, Wilkowski, Wiszniewski, Wiszniowski, Wiśniowski, Wizgint, Wkrzyński, Wodzbun, Wojdzbun, Wojno, Wojzbun, Wolski, Woyno, Wskrzeński, Wskrzyński, Wysocki, Wyszczycki. Z Zaleski, Zamojski, Zamoyski, Zawalczyc, Zawalczyk, Zawisza, Zbigniewski, Zbykowski, Zedlitz, Zut. Ż Żarnowiecki, Żbikowski, Żelwetr, Żutowt, Żydowka.
Miejscowości	Pruszków

Opis herbu

W polu złotym mur czerwony o trzech blankowanych basztach, w bramie rycerz zbrojny z mieczem w prawej i tarczą w lewej ręce. W klejnocie nad hełmem w koronie na siedmiu piórach pawich – trzy wieże.

Historia

Najwcześniejsze wzmianki

Znane są następujące średniowieczne pieczęcie: 1262 komes Mroczek; 1276 Stefan i Janusz Michałowscy; 1276 komes Bogusz Pogorzelski; 1302 komes Budziwoj Michałowski (pieczęcie śląskie); 1343 Mikołaj z Błażejewa, sędzia ziemski poznański; 1352 Przecław, kasztelan poznański i Przecław z Prus; 1377 Domarat z Iwna, starosta wielkopolski; 1382 Miczko Kretkowski (Wielkopolska); ok. 1380 Bogusz z Pogorzeli (Śląsk); 1405 Mikołaj, podsędek sandomierski; 1413 Świętosław Litwos, wielkorządca krakowski; 1430 Baranowski (imię nieznane); 1438 Jakub z Kobylan; 1458 Mikołaj, podsędek ziemski sandomierski; 1464 Paweł z Jurkowic i Czartonii; 1466(niezidentyfikowane osoby przy akcie traktatu toruńskiego.) (F.Piekosiński, Heraldyka polska...; tegoż, Pieczęcie polskie...; M. Haisig, Sfragistyka szlachecka...; M. Grzegorz, Analiza dyplomatyczno-sfragistyczna...)

Pierwsza znana zapiska sądowa wymieniająca herb Grzymała pochodzi z 1402 r. (B. Ulanowski, Materiały do historyi...,nr 49).Aktem unii horodelskiej herb został przyjęty przez rodziny litewskie. Ród Grzymałów reprezentował Domarat z Kobylan (brak pieczęci), adoptowany został Jan Rymwidowicz. (W. Semkowicz, O litewskich rodach..., RTH t. VII)

Przedstawienia herbu Grzymała na przestrzeni wieków

Fryz heraldyczny w Lądzie, Grzymała pośród innych herbów w scenie fundacyjnej w oratorium Św. Jakuba, 1357-1372.

Herb Grzymała w Herbarzu Złotego Runa, ok. 1435 (trzeci rząd, trzecia kolumna).

Grzymała w XV-wiecznym Armorialu Lyncenich (pierwszy rząd, druga kolumna)

Grzymała z pieczęci komesa Mroczka z 1262, jednocześnie pierwsza pieczęć z herbem Grzymała.

Herb Grzymała z pieczęci Stefana i Janusza Michałowskich oraz Bogusza Pogorzelskiego z 1276

Wizerunek herbu z Kroniki Soboru w Konstancji

Drugi wizerunek herbu z Kroniki Soboru w Konstancji.

Grzymała z pieczęci Mikołaja Błażejewskiego z 1343.

Herb Grzymała z pieczęci komesa Buznańskiego z 1343

Grzymała na portrecie biskupa Janusza Suchywilka.

Herb według Piekosińskiego, wzorowany na przedstawieniu Ambrożego z Nysy.

Wizerunek herbu Grzymała widnieje na gotyckiej, brązowej tarczy (z 2 poł. XV w.) pochodzącej z nagrobka Grotów ze Słupnicy, a znajdującej się obecnie w kościele św. Jakuba w Sandomierzu. (KZSP t. III z.11) Herb znajduje się też na fryzie heraldycznym w Lądzie.

Znajduje się w Klejnotach Długoszowych, Kronice Soboru w Konstancji, Herbarzu Złotego Runa, Armorial Lyncenich i sztokholmskim Codex Bergshammar.

Ewolucja wizerunku

W heraldyce średniowiecznej stosowano kilka odmian tego herbu. Różniły się one barwami i kształtem godła. Najstarszy barwny rysunek herbu w Legendzie o św. Jadwidze ukazuje ów znak w tych samych barwach co malowidło ścienne w Lądzie nad Wartą, czyli w srebrnym (białym) polu czerwone godło. W Legendzie widnieje znak śląskiej linii rodu Grzymałów, w Lądzie natomiast wielkopolskiej. Obydwa rysunki pochodzą z połowy XIV w. (po 1350 r.) i nie ma między nimi zasadniczych różnic. Są one widoczne dopiero na pieczęciach śląskich oraz wielkopolskich przedstawicieli rodu. Na pieczęciach rycerstwa wielkopolskiego godło przedstawia drewniane obwarowanie bez bramy, na śląskich zaś mur z trzema krenelażami i bramą. W Codex Bergshammar odnajdujemy dwie odmiany herbu. Pierwszą, przedstawiającą w czerwonym polu srebrny mur z trzema krenalażami, lecz bez bramy i drugą w polu czerwonym złote godło, ukazujące bramę. Trzecią odmianę stosowano najpewniej w Małopolsce. Tę postać herbu rodowego opisał Długosz w swoich Klejnotach. Powstała ona poprzez zamianę barw pola i godła: w złotym polu czerwone godło. Prowadzone do tej pory badania nie wyjaśniły w pełni czy odmiany herbowe służyły rozpoznawaniu przedstawicieli rodu.

Herbowni

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule (w infoboksie po prawej stronie) pochodzi z Herbarza polskiego Tadeusza Gajla. Jest to dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Grzymała. Często te same nazwiska były własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę.

Znani herbowni

• Domarat Kobylański – marszałek nadworny koronny, walczył pod Grunwaldem i Koronowem
• Jakub Kobylański – marszałek wielkiego księcia Witolda Kiejstutowicza, wódz w Bitwie pod Wiłkomierzem
• Wawrzyniec Goślicki
• Marcin Kazanowski
• Ignacy Prądzyński
• Hanna Śleszyńska
• Adam Siedlecki
• Janusz Brzozogłowy

Zobacz też

• Wojna Grzymalitów z Nałęczami

Linki zewnętrzne

• R. Jurzak: Genealogia dynastyczna. (pol. • ang.)
• J. Łyczkowski: Herby szlacheckie. W: Herby Grzymała I, II, III i lista herbownych [on-line]. (pol. • biał. • ang. • ros.)