Grzymała (herb szlachecki)
Grzymała (Grzymalita, Odwaga, Ślasa) – polski herb szlachecki. Najbardziej rozpowszechniony w ziemi krakowskiej, lubelskiej, poznańskiej, sandomierskiej i sieradzkiej.
| ||
![]() | ||
Typ herbu | herb szlachecki | |
Alternatywne nazwy | Grzymalita, Odwaga, Ślasa | |
Pierwsza wzmianka | 1262 (pieczęć), 1402 (zapis) |
Opis herbuEdytuj
W polu złotym mur czerwony o trzech blankowanych basztach, w bramie rycerz zbrojny z mieczem w prawej i tarczą w lewej ręce. W klejnocie nad hełmem w koronie na siedmiu piórach pawich – trzy wieże.
HistoriaEdytuj
Najwcześniejsze wzmiankiEdytuj
Znane są następujące średniowieczne pieczęcie: 1262 komes Mroczek; 1276 Stefan i Janusz Michałowscy; 1276 komes Bogusz Pogorzelski; 1302 komes Budziwoj Michałowski (pieczęcie śląskie); 1343 Mikołaj z Błażejewa, sędzia ziemski poznański; 1352 Przecław, kasztelan poznański i Przecław z Prus; 1377 Domarat z Iwna, starosta wielkopolski; 1382 Miczko Kretkowski (Wielkopolska); ok. 1380 Bogusz z Pogorzeli (Śląsk); 1405 Mikołaj, podsędek sandomierski; 1413 Świętosław Litwos, wielkorządca krakowski; 1430 Baranowski (imię nieznane); 1438 Jakub z Kobylan; 1458 Mikołaj, podsędek ziemski sandomierski; 1464 Paweł z Jurkowic i Czartonii; 1466(niezidentyfikowane osoby przy akcie traktatu toruńskiego.) (F.Piekosiński, Heraldyka polska...; tegoż, Pieczęcie polskie...; M. Haisig, Sfragistyka szlachecka...; M. Grzegorz, Analiza dyplomatyczno-sfragistyczna...)
Pierwsza znana zapiska sądowa wymieniająca herb Grzymała pochodzi z 1402 r. (B. Ulanowski, Materiały do historyi...,nr 49).Aktem unii horodelskiej herb został przyjęty przez rodziny litewskie. Ród Grzymałów reprezentował Domarat z Kobylan (brak pieczęci), adoptowany został Jan Rymwidowicz. (W. Semkowicz, O litewskich rodach..., RTH t. VII)
Wizerunek herbu Grzymała widnieje na gotyckiej, brązowej tarczy (z 2 poł. XV w.) pochodzącej z nagrobka Grotów ze Słupnicy, a znajdującej się obecnie w kościele św. Jakuba w Sandomierzu. (KZSP t. III z.11) Herb znajduje się też na fryzie heraldycznym w Lądzie.
Znajduje się w Klejnotach Długoszowych, Kronice Soboru w Konstancji, Herbarzu Złotego Runa, Armorial Lyncenich i sztokholmskim Codex Bergshammar.
Ewolucja wizerunkuEdytuj
W heraldyce średniowiecznej stosowano kilka odmian tego herbu. Różniły się one barwami i kształtem godła. Najstarszy barwny rysunek herbu w Legendzie o św. Jadwidze ukazuje ów znak w tych samych barwach co malowidło ścienne w Lądzie nad Wartą, czyli w srebrnym (białym) polu czerwone godło. W Legendzie widnieje znak śląskiej linii rodu Grzymałów, w Lądzie natomiast wielkopolskiej. Obydwa rysunki pochodzą z połowy XIV w. (po 1350 r.) i nie ma między nimi zasadniczych różnic. Są one widoczne dopiero na pieczęciach śląskich oraz wielkopolskich przedstawicieli rodu. Na pieczęciach rycerstwa wielkopolskiego godło przedstawia drewniane obwarowanie bez bramy, na śląskich zaś mur z trzema krenelażami i bramą. W Codex Bergshammar odnajdujemy dwie odmiany herbu. Pierwszą, przedstawiającą w czerwonym polu srebrny mur z trzema krenalażami, lecz bez bramy i drugą w polu czerwonym złote godło, ukazujące bramę. Trzecią odmianę stosowano najpewniej w Małopolsce. Tę postać herbu rodowego opisał Długosz w swoich Klejnotach. Powstała ona poprzez zamianę barw pola i godła: w złotym polu czerwone godło. Prowadzone do tej pory badania nie wyjaśniły w pełni czy odmiany herbowe służyły rozpoznawaniu przedstawicieli rodu[1].
HerbowniEdytuj
Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. po powstaniu warszawskim w 1944 Niemcy spalili ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule (w infoboksie po prawej stronie) pochodzi z Herbarza polskiego Tadeusza Gajla[2]. Jest to dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Grzymała. Często te same nazwiska były własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę.
Znani herbowniEdytuj
- Jan Busiński – biskup pomocniczy gnieźnieński
- Domarat Kobylański – marszałek nadworny koronny, walczył pod Grunwaldem i Koronowem
- Jakub Kobylański – marszałek wielkiego księcia Witolda Kiejstutowicza, wódz w Bitwie pod Wiłkomierzem
- Wawrzyniec Goślicki
- Marcin Kazanowski
- Wojciech Slaski (ok. 1585-1653), jezuita, rektor kolegiów w Nieświeżu i Połocku, spowiednik i kapelan króla Jana Kazimierza.
- Bogusław Slaski (zm. 1794) starosta bocheński i poseł na sejmy,
- Marcin Slaski (zm. 1789) poseł na Sejm Czteroletni, odznaczony Orderem Orła Białego
- Jan Slaski (ok. 1760–1847) generał major ziemiański, twórca oddziałów kosynierów i ich dowódca w bitwie pod Racławicami 1794,
- Teodor Slaski (1792-1878), poseł na sejmy, inicjator i pierwszy sygnatariusz Uchwały Sejmu o detronizacji Mikołaja I
- Jarosław Slaski (1859-1903), autor podstawowych w końcu XIX w.publikacji z cukrownictwa, wynalazca i budowniczy cukrowni na terenie Rosji
- senator Jan Slaski (1895–1940) zamordowany w Katyniu,
- prof. Jan Slaski (1893-1984), sadownik i szkółkarz,
- Juliusz Slaski (1920-1990) dziennikarz Głosu Ameryki i Radia Wolna Europa
- Ignacy Prądzyński
- Hanna Śleszyńska
- Adam Siedlecki
- Janusz Brzozogłowy
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Herb Grzymała. „PRACA NAUKOWA FINANSOWANA ZE ŚRODKÓW NA NAUKĘ W LATACH 2008-2009 JAKO PROJEKT BADAWCZY”, 2009.
- ↑ Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007, s. 406-539. ISBN 978-83-60597-10-1.
Linki zewnętrzneEdytuj
- R. Jurzak: Genealogia dynastyczna. (pol. • ang.)
- J. Łyczkowski: Herby szlacheckie. W: Herby Grzymała I, II, III i lista herbownych [on-line]. (pol. • biał. • ang. • ros.)