Grzymała (herb szlachecki)

herb szlachecki

Grzymała (Grzymalita, Odwaga, Ślasa) – polski herb szlachecki. Najbardziej rozpowszechniony w ziemi krakowskiej, lubelskiej, poznańskiej, sandomierskiej i sieradzkiej.

Grzymała
Ilustracja
Typ herbu herb szlachecki
Alternatywne nazwy Grzymalita, Odwaga, Ślasa
Pierwsza wzmianka 1262 (pieczęć), 1402 (zapis)

Opis herbuEdytuj

W polu złotym mur czerwony o trzech blankowanych basztach, w bramie rycerz zbrojny z mieczem w prawej i tarczą w lewej ręce. W klejnocie nad hełmem w koronie na siedmiu piórach pawich – trzy wieże.

HistoriaEdytuj

Najwcześniejsze wzmiankiEdytuj

Znane są następujące średniowieczne pieczęcie: 1262 komes Mroczek; 1276 Stefan i Janusz Michałowscy; 1276 komes Bogusz Pogorzelski; 1302 komes Budziwoj Michałowski (pieczęcie śląskie); 1343 Mikołaj z Błażejewa, sędzia ziemski poznański; 1352 Przecław, kasztelan poznański i Przecław z Prus; 1377 Domarat z Iwna, starosta wielkopolski; 1382 Miczko Kretkowski (Wielkopolska); ok. 1380 Bogusz z Pogorzeli (Śląsk); 1405 Mikołaj, podsędek sandomierski; 1413 Świętosław Litwos, wielkorządca krakowski; 1430 Baranowski (imię nieznane); 1438 Jakub z Kobylan; 1458 Mikołaj, podsędek ziemski sandomierski; 1464 Paweł z Jurkowic i Czartonii; 1466(niezidentyfikowane osoby przy akcie traktatu toruńskiego.) (F.Piekosiński, Heraldyka polska...; tegoż, Pieczęcie polskie...; M. Haisig, Sfragistyka szlachecka...; M. Grzegorz, Analiza dyplomatyczno-sfragistyczna...)

Pierwsza znana zapiska sądowa wymieniająca herb Grzymała pochodzi z 1402 r. (B. Ulanowski, Materiały do historyi...,nr 49).Aktem unii horodelskiej herb został przyjęty przez rodziny litewskie. Ród Grzymałów reprezentował Domarat z Kobylan (brak pieczęci), adoptowany został Jan Rymwidowicz. (W. Semkowicz, O litewskich rodach..., RTH t. VII)

Przedstawienia herbu Grzymała na przestrzeni wieków
 
Fryz heraldyczny w Lądzie, Grzymała pośród innych herbów w scenie fundacyjnej w oratorium Św. Jakuba, 1357-1372.
 
Herb Grzymała w Herbarzu Złotego Runa, ok. 1435 (trzeci rząd, trzecia kolumna).
 
Grzymała w XV-wiecznym Armorialu Lyncenich (pierwszy rząd, druga kolumna)
 
Grzymała z pieczęci komesa Mroczka z 1262, jednocześnie pierwsza pieczęć z herbem Grzymała.
 
Herb Grzymała z pieczęci Stefana i Janusza Michałowskich oraz Bogusza Pogorzelskiego z 1276
 
Wizerunek herbu z Kroniki Soboru w Konstancji
 
Drugi wizerunek herbu z Kroniki Soboru w Konstancji.
 
Grzymała z pieczęci Mikołaja Błażejewskiego z 1343.
 
Herb Grzymała z pieczęci komesa Buznańskiego z 1343
 
Grzymała na portrecie biskupa Janusza Suchywilka.
 
Herb według Piekosińskiego, wzorowany na przedstawieniu Ambrożego z Nysy.

Wizerunek herbu Grzymała widnieje na gotyckiej, brązowej tarczy (z 2 poł. XV w.) pochodzącej z nagrobka Grotów ze Słupnicy, a znajdującej się obecnie w kościele św. Jakuba w Sandomierzu. (KZSP t. III z.11) Herb znajduje się też na fryzie heraldycznym w Lądzie.

Znajduje się w Klejnotach Długoszowych, Kronice Soboru w Konstancji, Herbarzu Złotego Runa, Armorial Lyncenich i sztokholmskim Codex Bergshammar.

Ewolucja wizerunkuEdytuj

W heraldyce średniowiecznej stosowano kilka odmian tego herbu. Różniły się one barwami i kształtem godła. Najstarszy barwny rysunek herbu w Legendzie o św. Jadwidze ukazuje ów znak w tych samych barwach co malowidło ścienne w Lądzie nad Wartą, czyli w srebrnym (białym) polu czerwone godło. W Legendzie widnieje znak śląskiej linii rodu Grzymałów, w Lądzie natomiast wielkopolskiej. Obydwa rysunki pochodzą z połowy XIV w. (po 1350 r.) i nie ma między nimi zasadniczych różnic. Są one widoczne dopiero na pieczęciach śląskich oraz wielkopolskich przedstawicieli rodu. Na pieczęciach rycerstwa wielkopolskiego godło przedstawia drewniane obwarowanie bez bramy, na śląskich zaś mur z trzema krenelażami i bramą. W Codex Bergshammar odnajdujemy dwie odmiany herbu. Pierwszą, przedstawiającą w czerwonym polu srebrny mur z trzema krenalażami, lecz bez bramy i drugą w polu czerwonym złote godło, ukazujące bramę. Trzecią odmianę stosowano najpewniej w Małopolsce. Tę postać herbu rodowego opisał Długosz w swoich Klejnotach. Powstała ona poprzez zamianę barw pola i godła: w złotym polu czerwone godło. Prowadzone do tej pory badania nie wyjaśniły w pełni czy odmiany herbowe służyły rozpoznawaniu przedstawicieli rodu[1].

HerbowniEdytuj

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. po powstaniu warszawskim w 1944 Niemcy spalili ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich). Lista nazwisk znajdująca się w artykule (w infoboksie po prawej stronie) pochodzi z Herbarza polskiego Tadeusza Gajla[2]. Jest to dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Grzymała. Często te same nazwiska były własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę.

Znani herbowniEdytuj

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Herb Grzymała. „PRACA NAUKOWA FINANSOWANA ZE ŚRODKÓW NA NAUKĘ W LATACH 2008-2009 JAKO PROJEKT BADAWCZY”, 2009. 
  2. ↑ Tadeusz Gajl: Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku : ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów. L&L, 2007, s. 406-539. ISBN 978-83-60597-10-1.

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Grzymała_(herb_szlachecki)&oldid=62593620”