Stanisław Pękosławski (zm. 1588)

Stanisław Pękosławski herbu Abdank (zm. krótko przed 12 lipca 1588) – marszałek sejmu 1585 roku, rotmistrz królewski, komisarz generalny w Inflantach. Starosta marienhauski, swanenburski, kierepecki i sandomierski.

Stanisław Pękosławski

Abdank
Data śmierci	krótko przed 12 lipca 1588
Marszałek Sejmu
Okres	od 15 stycznia 1585 do 28 lutego 1585
Poprzednik	Lew Sapieha
Następca	Stanisław Uchański

Data urodzenia nieznana, wiadomo jednak, że jego ojciec Piotr zmarł przed rokiem 1574 i że Stanisław był najstarszym z czterech braci (pozostali to Piotr, Marcin i Andrzej). Wiadomo także, że już w roku 1576 był posłem z województwa krakowskiego na sejm toruński (otwarty 19 października), a w 1577 dowodził rotą piechoty. Nie wiadomo także nic o tym, aby założył kiedykolwiek rodzinę, istnieją natomiast przypuszczenia, że był różnowiercą – kalwinistą.

Stanisław Pękosławski był wraz z braćmi dziedzicem we wsiach Pękosław i Gaworzyna w województwie sandomierskim i Stręgoborzyce w województwie krakowskim; ponadto był stryjecznym bratem Prokopa Pękosławskiego, jednego z przywódców szlachty podczas rokoszu sandomierskiego (1606–1609).

Poseł województwa krakowskiego na sejm 1576/1577 roku, poseł województwa sandomierskiego na sejm 1585 roku. Poseł województwa krakowskiego na sejm koronacyjny 1587/1588 roku.

Przez kilka lat był żołnierzem „przy hetmanie wielkim Jerzym Jazłowieckim”. Po sejmie toruńskim i po rozpisaniu przez Stefana Batorego zaciągów na wojnę z Gdańskiem stawił się 28 kwietnia 1577 w obozie króla z rotą 200 pieszych żołnierzy, wśród których było 153 Węgrów. W czerwcu tego roku walczył wraz ze swym oddziałem pod samym Gdańskiem, a od 7 sierpnia do 6 września pod Latarnią. Tam król wpierw go awansował („starszym nad szańcami”) a następnie 22 września, w Malborku, wynagrodził dożywotnią pensją 300 złotych rocznie płatnych z dochodów starostwa stężyckiego.

W styczniu Pękosławski 1578 został rotmistrzem królewskiej nadwornej chorągwi husarskiej liczącej około 150 koni. Na jej czele odbył z Batorym wszystkie trzy jego kampanie na Inflantach.

• Pierwszą, połocką w 1579 Pękosławski odbył pod dowództwem hetmana nadwornego Jana Zborowskiego, kasztelana gnieźnieńskiego. Po jej zakończeniu, wchodząc już w skład pułku Marcina Kazanowskiego odszedł na tzw. „leże zimowe” w okolice Mohylewa, pełniąc u niego wówczas funkcję porucznika.
• Drugą, wielkołucką w 1580, w fazie koncentracji wojsk rozpoczął jako porucznik pod dowództwem Kazanowskiego, a potem ponownie przeszedł pod rozkazy Zborowskiego. Wówczas, za zasługi w walkach pod Moskwą, 7 marca w Grodnie otrzymał w dożywocie wieś Dobrzanków.
• Trzecią, pskowską w 1581, odbył wraz ze swoją chorągwią w składzie pułku Krzysztofa Niszczyckiego, w którym znajdowała się większość jazdy nadwornej. Tu, na czele sześciu chorągwi jazdy próbował pod koniec sierpnia u boku króla założyć obóz nad rzeką Pskówką; próba ta jednak nie powiodła się. Na początku września hetman wielki koronny Jan Zamoyski powierzył mu dowodzenie całością polskiej piechoty i zawiadywanie szańcami. Później otrzymał rozkaz wzmocnienia obozu Stefana Bielawskiego założonego w Świętogórze pomiędzy Pskowem a Gdowem; w tym celu Zamoyski polecił mu 13 grudnia poprowadzić jazdę zebraną z poszczególnych rot. Stamtąd, wraz z pułkiem wojewody bracławskiego Janusza Zbaraskiego odszedł ze swoim wojskiem na Inflanty.

Podczas pobytu króla Batorego w Rydze (12 marca – 2 maja 1582) powierzył on Pękosławskiemu dowództwo załogi zamku Marienburg i nadał dobra należne zamkowi. Mianował go też komisarzem generalnym Inflant. Wraz z kilku innymi oddanymi mu do pomocy komisarzami Pękosławski otrzymał zadanie odzyskania dóbr królewskich należnych królowi jako spadkobiercy arcybiskupstwa i zakonu. W tym celu miał zbadać legalność tytułów własności szlachty inflanckiej. W styczniu 1583 przyjechał do Krakowa (14 stycznia otrzymał formalnie dokumenty związane z powierzonym mu wcześniej starostwem marienburskim), między innymi w sprawie konstytucji dla Inflant. W tym samym roku doprowadził do końca rewizję dóbr szlachty inflanckiej, sporządzając ze swojej i swoich komisarzy pracy obszerne sprawozdanie. Latem tego samego roku doszło do zatargu polsko-duńskiego o biskupstwo w Piltyniu. Pękosławski dowodził oddziałami skierowanymi w rejon Piltynia na polecenie biskupa Radziwiłła przeciw Duńczykom i siłom miejscowym. Otrzymawszy od króla rozkaz wycofania się zarządził odwrót, podczas którego zmuszony był jednak przyjąć 8 sierpnia jeszcze jedną potyczkę z próbującymi go zaskoczyć Duńczykami; ze starcia tego wyszedł zwycięsko.

Sejmik opatowski wybrał w listopadzie 1584 posłem na Sejm 1585. Już w dniu jego otwarcia 15 stycznia 1585 wybrano Pękosławskiego – m.in. w wyniku zabiegów Zamoyskiego i jego stronników – marszałkiem izby poselskiej. Pękosławski nie był do tej roli przygotowany: nie miał doświadczenia parlamentarnego ani dostatecznej znajomości ustaw i statutów koronnych. W tej sytuacji nie dawał sobie rady w czasie obrad, co niejednokrotnie kończyło się interwencjami marszałka wielkiego koronnego Andrzeja Opalińskiego. Pomimo jednak tych problemów do zerwania sejmu nie doszło i Pękosławskiemu udało się – formalnie przynajmniej zachować pozycję neutralną.

1 kwietnia 1585, pomimo niedobrego wrażenia, jakie pozostawił jako marszałek król nagrodził go starostwem sandomierskim. Zaraz po tym Pękosławski ruszył w pośpieszną drogę powrotną na Inflanty, jeszcze bowiem w czasie trwania obrad sejmu otrzymał od Radziwiłła alarmujące wieści o tym, że są sygnały wskazujące na zagrożenie ze strony Szwecji grożącej atakiem, a także o tym, że wojsko nie otrzymuje żołdu i że zamki obronne są w złym stanie. Później pojawił się problem z Rygą, w której pod koniec roku umieścić musiał silną załogę w świeżo przyszykowanym na ten cel zamku w związku z niepokojami, do jakich tam doszło. Ryga burzyła się pomimo silnego polskiego garnizonu nadal, i w tych trudnych okolicznościach dotarła na Inflanty wieść o śmierci króla Stefana Batorego (zm. 12 grudnia 1586).

5 marca 1587 przyjechawszy na konwokację, Pękosławski prosto z drogi z Inflant jeszcze tego samego wieczora odbył długie i poufne spotkanie z senatorami. Będąc wśród stronników Zamoyskiego mediował ze stronnictwem Zborowskich; pomimo trwających kilka miesięcy negocjacji był przeciwny wyborowi króla we własnym stronnictwie mając świadomość, iż doprowadzić to może do identycznego kroku po drugiej stronie i w rezultacie trudnego do rozwiązania problemu „podwójnej” elekcji. 15 sierpnia podczas elekcji Pękosławski oświadczył, że głosuje „za Piastem, a gdyby ten być nie mógł – zgoda na królewicza szwedzkiego”. W 1587 roku podpisał reces, sankcjonujący wybór Zygmunta III Wazy. Wkrótce potem, we wrześniu, udał się do Sandomierza z interwencją przeciw uwięzieniu kasztelana sandomierskiego Stanisława Tarnowskiego przez Andrzeja Zborowskiego, marszałka nadwornego. Wobec zagrożenia Krakowa, jakie nastąpiło wraz z pojawieniem się w granicach Polski austriackiego arcyksięcia Maksymiliana, popieranego przez Zborowskich pretendenta do tronu i jego armii, wszedł Pękosławski w skład załogi broniącej stolicy obejmując, wraz z Jerzym Farensbachem, dowództwo jazdy. Otrzymawszy od nowego króla Zygmunta III na sejmie koronacyjnym 7 stycznia 1588 potwierdzenie dożywotnich starostw sandomierskiego i marienburskiego udał się niezwłocznie z Zamoyskim naprzeciw Maksymilianowi. W kończącej epizod austriacki bitwie pod Byczyną 24 stycznia 1588 dowodził stojącą obok kozackiej roty Żółkiewskiego chorągwią husarską. Wraz z Żółkiewskim, będąc w pierwszym rzucie lewego skrzydła armii Zamoyskiego, brawurowo i skutecznie zaatakowali centrum wojsk austriackich. Bitwa zakończyła się pojmaniem austriackiego pretendenta do niewoli. Po bitwie Pękosławski pojechał do Jędrzejowa, i tam czekał na przybycie Zamoyskiego, przyjmując w tym czasie z jego upoważnienia i w jego imieniu m.in. Stanisław Reszkę.

Stanisław Pękosławski zmarł kilka miesięcy później, w lipcu 1588.

Bibliografia

• Henryk Kotarski, Halina Kowalska, hasło w Polskim Słowniku Biograficznym, t.XXV