Stare Brusno – dawna wieś, obecnie uroczysko w Polsce, położone w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój[1].

Artykuł

50°14′54″N 23°21′17″E

- błąd

39 m

WD

50°18'N, 23°19'E

- błąd

19597 m

Odległość

4 m

Stare Brusno
uroczysko-dawna miejscowość
Ilustracja
Cmentarz greckokatolicki i ewangelicki
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

lubaczowski

Gmina

Horyniec-Zdrój

SIMC

nie nadano

Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój
Mapa konturowa gminy Horyniec-Zdrój, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Stare Brusno”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Stare Brusno”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stare Brusno”
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego
Mapa konturowa powiatu lubaczowskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stare Brusno”
Ziemia50°14′54″N 23°21′17″E/50,248333 23,354722

Od początku istnienia wsi mieszkańcy zajmowali się kamieniarstwem, korzystając z miejscowych złóż piaskowca i wapienia, pod górą Brusno (364,8 m).

Historia

edytuj

Pierwsza pewna wzmianka o Bruśnie (nie dzielonym jeszcze na Stare i Nowe) pojawia się w „akcie nadania wsi Horyniec z 1444 roku”, następnie w regestrze poborowym z 1531 r. Nazwa pochodzi od słowa „brus”. Większość publikacji podaje, że chodzi o brus, czyli drobnoziarnisty piaskowiec lub koło do ostrzenia narzędzi. Może to jednak być brus w znaczeniu słupa drewnianego, gdyż w Bruśnie nie wyrabiano kamieni do ostrzenia, a słowo to nie było znane wśród mieszkańców[2].

Pierwotnie osada występowała w składzie starostwa lubaczowskiego, w połowie XVI wieku została wyłączona z dóbr monarszych i do końca XVIII w. funkcjonowała jako niezależna dzierżawa. W odległości około 5 km, w dół doliny Brusienki (pierwotnie strumień nosił nazwę „Brodki”), lokowano nową część wsi, Wolę Bruśnieńską. Po I rozbiorze Polski władze austriackie podzieliły wieś na dwie części: Stare Brusno i Nowe Brusno (część zachodnia wsi, Wola Bruśnieńska), zakładając na terenie Nowego Brusna w ramach kolonizacji józefińskiej niemiecką osadę DeutschBach.

 
Rodzina Podgóreckich w Starym Bruśnie (1942)

W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie lubaczowskim województwa lwowskiego. Do II wojny światowej trzy sąsiadujące wsie (Nowe Brusno, DeutschBach i Stare Brusno) łączyły się ze sobą i liczyły razem ponad 2000 mieszkańców. Brusno Stare zamieszkiwali głównie Ukraińcy, DeutschBach Niemcy, a Brusno Nowe Polacy.

Wieś została spalona przez Ludowe Wojsko Polskie w dniu 21 września 1945 podczas operacji przeciwko Ukraińskiej Armii Powstańczej. Część mieszkańców wysiedlono do ZSRR, a pozostałą część w 1947 podczas akcji „Wisła”. 5 grudnia 1945 r. w wyniku zasadzki zorganizowanej przez UPA zginęło 15 polskich żołnierzy, w tym 3 oficerów, z 3 Dywizji Piechoty[3].

Teren dawnej wsi należy administracyjnie do Nowego Brusna[potrzebny przypis].

Urodzeni w Brusnie Starem

edytuj
 
Kuźniewicz podczas prac nad pomnikiem Głowackiego we Lwowie (Nowości Ilustrowane, 1907)

Grzegorz Kuźniewicz (ukr. Григорій Кузневич, Hryhorij Kuznevych) – znany ukraiński rzeźbiarz. Studiował w Rzymie i Lwowie. Pracował we Lwowie, Stanisławowie, Stryju, Rawie Ruskiej, Cieszanowie, Bruśnie i okolicach. Najbardziej znane jego prace: pomnik Kilińskiego we Lwowie, pomnik Głowackiego we Lwowie, pomniki na grobach Szczepanowskiego i Szelenberga na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, polichromia w cerkwi w Cieszanowie, pomnik Wolności na cmentarzu wojennym w Horyńcu-Zdroju.

Zabytki

edytuj

W lesie, który zarósł teren opuszczonej wsi, znajduje się miejsce po cerkwi. Ostatnia murowana cerkiew pw. św. Paraskewy była zbudowana w 1906 roku, a rozebrana w 1956. Przy fundamentach cerkwi stoją dwa krzyże. Jeden upamiętnia pierwsze misje w parafii w 1925 i znajduje się na miejscu dawnej drewnianej cerkwi, drugi 950 rocznicę chrztu Rusi. Przy cerkwisku zachował się miejscowy cmentarz, a na nim ponad 300 kamiennych nagrobków. Najstarsze, prymitywne i toporne, z nieporadnie wyrytymi napisami, pochodzą z początku XIX wieku, najnowsze z lat 40. XX wieku. Wszystkie wykonane były przez miejscowych kamieniarzy.

Po drugiej stronie Brusienki odnaleźć można ruiny kaplicy św. Mikołaja, przy której niegdyś świętowano Jordan.

W Starym Bruśnie pod koniec 1891 r. Brat Albert Chmielowski otworzył pustelnię dla sióstr albertynek. Znajdowała się ona blisko dawnego cmentarza[4][5]. W tej pustelni pod kierownictwem Brata Alberta formowała swoją duchowość z innymi siostrami, bł. Siostra Bernardyna Maria Jabłońska, pochodząca z pobliskich Pizun[6][7]. Do niedawna była przy cmentarzu tablica informacyjna o pustelni. Druga tablica znajduje się na pomniku przy kościele parafialnym w Nowym Bruśnie[4].


Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024
  2. Brusno ''nowe i stare'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 391.
  3. Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 472, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
  4. a b Artur Pawłowski: Pustelnie brata Alberta na Roztoczu. swietostworzenia.pl. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
  5. Artur Pawłowski: Moje spotkania z roztoczańskim szlakiem św. Brata Alberta. roztocze24.info. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
  6. bp. Mariusz Leszczyński: Albertyńskie ślady na Roztoczu Południowym. 17 czerwca – wspomnienie św. Brata Alberta Chmielowskiego zakonnika. niedziela.pl, 7 czerwca 2017. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
  7. Przewodnicy w Zamościu. „Miłość trzeba udowodnić!”. Klasztorek w Bruśnie. przewodnicyzamosc.pl, 24 lutego 2017. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).

Bibliografia

edytuj
  • Stefan Lew – Ludowy ośrodek kamieniarki w Bruśnie, pow. lubaczowski, Rocznik Przemyski t. XI, 1967.
  • P. Wład, M. Wiśniewski – Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
  • Grzegorz Rąkowski – Polska egzotyczna, część II, wyd. „Rewasz” 2004.
  • Akt Nadania wsi Horyniec z 1444 roku – Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyśl 1994

Linki zewnętrzne

edytuj