Szkaradowo
Szkaradowo – wieś w Polsce, położona w województwie wielkopolskim, w powiecie rawickim, w gminie Jutrosin[4][5].
| wieś | |
 Kościół św. Marcina | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2019–12–31) |
958[2] |
| Strefa numeracyjna |
65 |
| Kod pocztowy |
63-930[3] |
| Tablice rejestracyjne |
PRA |
| SIMC |
0371104 |
Położenie na mapie gminy Jutrosin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu rawickiego  | |
 51°35′09″N 17°09′05″E/51,585833 17,151389[1]
| |
| Strona internetowa | |
Podział edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0371110 | Bonowo | przysiółek |
| 0371127 | Katarzynowo | przysiółek |
Historia edytuj
Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIV wieku. Po raz pierwszy wymieniana w dokumencie zapisanym po łacinie z 1310 jako Scaradow, 1423 Scaradowo, 1423 Skaradowo, 1485 Szkaradowo, 1486 Skaradow, 1488 Skaradoff[7].
Wieś była własnością szlachecką należącą do lokalnej szlachty wielkopolskiej z rodu Gruszczyńskich, a także Ponieckich, Pampowskich, Szkaradowskich i Rozdrażewskich. W 1485 miejscowość należała do powiatu kościańskiego, a w 1488 do powiatu pyzdrskiego Korony Królestwa Polskiego. Od 1423 była siedzibą własnej parafii i należała do dekanatu Śrem[7].
W 1310 książę głogowski i wielkopolski Henryk III głogowski ustanowił w Poniecu dystrykt, w którego granicach znalazło się m. in. Szkaradowo. W 1427 właścicielem we wsi był Frycz z Szkaradowa. W latach 1443-1550 odnotowano proces sądowy o majętności we wsi pomiędzy Synochą z Szkaradowa oraz Peregrynem z Pępowa. W 1450 Synocha uznała prawa Jana Pampowskiego do 6 grzywien czynszu z Szkaradowa, który nabył za 60 grzywien Peregryn Pampowski ojciec Jana od ojca Synochy Bartosza Ponieckiego przed ponad 20 laty[7].
W 1507 Hieronim Rozdrażewski w działach z bratem Janem uzyskał dobra Nowe Miasto, a w nich m. in. Szkaradowo. W 1510 Jadwiga żona Hieronima Rozdrażewskiego wwiązana została w majątek szkaradowski, które to dobra jej ojciec Piotr Miłosławski zakupił od Mikołaja Gruszczyńskiego za 1080 grzywien. W 1510 jako dziedziców niedzielnych we wsi odnotowano Mikołaja Jabłońskiego oraz Zbożnego. W 1522 Marcin Poniecki kupił od Hieronima Rozdrażewskiego Szkaradowo oraz część Osieka za 1900 grzywien, po czym na Osieku i na połowie Szkaradowa zapisał po 300 grzywien posagu oraz wiana swojej żonie Katarzynie, córce Jana Siedleckiego, a drugą połowę Szkaradowa dał jej w dożywocie. W latach 1565-1567 Jerzy, Krzysztof i Jan Ponieccy toczyli proces ze spadkobiercami zmarłego Piotra Frycza Jutroskiego o 11 łanów w Szkaradowie, które Piotr nabył kiedyś z zastrzeżeniem prawa odkupu [7].
Miejscowość leżała blisko granicy Wielkopolski i Śląska. Zachował się historyczny opis granicy z 1531 biegnącej od kopca narożnego ze wsi Szkaradowo, Osieczek w Koronie Królestwa Polskiego oraz Piotrkosic leżących na Śląsku gdzie znajduje się bagno zwane Trzcienne Błoto; od niego granica biegła do góry, na której stała Kośmidrowa Buda, a dalej przez las zwany Kozi Las do miejsca zwanego Wcharne Łowisko. Dalej szła do do miejsca zapisane jako Uwdabie (U dąbie?, zapis niewyraźny), a potem strugą Cieślinki do lasu Trzembiny oraz do bagna zwanego Koni Kał, gdzie znajdował się kopiec narożny Szkaradowa oraz Piotrkosic i Gogolewic na Śląsku. Granica biegła środkiem tego bagna aż do bagien zwanych Żbikowy Kał i Troszyński Kał, gdzie znajdował się narożnik Szkaradowa, miasta Dubin oraz Gogolewic[7].
Miejscowość odnotowały historyczne rejestry podatkowe. W 1510 we wsi było 7,5 łana osiadłego oraz 13 łanów opuszczonych. Odnotowano także nieuprawiany folwark, z którego wyłączono trzy wolne łany, z których tylko jeden był osiadły. Miejscowy sołtys miał jeden łan, a pleban 2 łany. We wsi stały trzy karczmy, a wokół rosły lasy i bory. W 1520 w Szkaradowie było 23 łany, w tym 10 łanów osiadłych i 13 łanów opuszczonych, a także dwa łany sołtysie. W 1530 pobrano podatki od 3 łanów. W 1563 miał miejsce pobór od 12 łanów oraz od karczmy. W 1580 pobrano podatki z działu Jerzego Ponieckiego od 4,5 łana, karczmy z 3 kwartami roli, 7 zagrodników, komornika, jednego łana opuszczonego, dwóch rzemieślników. Z działu należącego do Krzysztofa Ponieckiego pobrano podatki od 6,5 łana, 6 zagrodników, dwóch komorników, owczarza wypasającego 20 owiec[7].
Po rozbiorach Polski miejscowość wraz z całą Wielkopolską znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kröben (krobskim) w rejencji poznańskiej[8]. Szkaradowo należało do okręgu jutroszyńskiego tego powiatu i stanowiło odrębny majątek, którego właścicielem był wówczas (1846) Garczyński[8]. Według spisu urzędowego z 1837 roku wieś liczyła 701 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 86 dymów (domostw)[8].
We wsi klasycystyczny kościół św. Marcina (1810-1812), pomnik ku czci powstańców wielkopolskich i ofiar II wojny światowej (1969), dom szachulcowy nr 210 (2. połowa XIX wieku) i stare lipy oraz topole[9].
W Szkaradowie w roku 1812 zmarł Franciszek Garczyński[10], ojciec polskiego poety romantycznego, Stefana Garczyńskiego, oraz urodził się - w roku 1898 - Franciszek Twardowski, kapitan piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 135483
- ↑ Ludność gminy Jutrosin wg stanu na dzień 31.12.2019. jutrosin.eu. [dostęp 2020-05-24].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1256 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-06-20].
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b c d e f Jurek 2003 ↓, s. 605-608.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 230.
- ↑ praca zbiorowa, Słownik krajoznawczy Wielkopolski, PWN, 1992, s.265-266, ISBN 83-01-10630-1
- ↑ Franciszek Garczyński h. wł. (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego) [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2024-04-26].
Linki zewnętrzne edytuj
Bibliografia edytuj
- Tomasz Jurek: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. IV (R – S), zesz. 2, hasło „Szkaradowo”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2003, s. 844-846.
Linki zewnętrzne edytuj
- Szkaradowo w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Szkaradowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 916.