Tłustosz zielonobrzuchy

gatunek owada

Tłustosz zielonobrzuchy[1] (Stagonomus venustissimus) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny tarczówkowatych. Zamieszkuje zachodnią i środkową część Palearktyki. Żeruje na jasnotowatych.

Tłustosz zielonobrzuchy
Stagonomus venustissimus
(Schrank, 1776)
Ilustracja
Imago
Ilustracja
Larwa
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

pluskwiaki

Podrząd

pluskwiaki różnoskrzydłe

Rodzina

tarczówkowate

Podrodzina

Pentatominae

Plemię

Eysarcorini

Rodzaj

Stagonomus

Gatunek

tłustosz zielonobrzuchy

Synonimy
  • Cimex venustissimus Schrank, 1776
  • Eysarcoris venustissimus (Schrank, 1776)
  • Eusarcoris venustissimus (Schrank, 1776)
  • Cimex melanocephalus Fabricius, 1775 (nec Linnaeus, 1767)
  • Pentatoma regalis O.G. Costa, 1834 (nomen nudum)
  • Eysarcoris fabricii Kirkaldy, 1904

Taksonomia

edytuj

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1775 roku przez Johana Christiana Fabriciusa pod nazwą Cimex melanocephalus[2]. Nazwa ta okazała się być jednak młodszym homonimem nazwy użytej w 1767 roku przez Karola Linneusza[3], w związku z czym w 1904 roku George Willis Kirkaldy(inne języki) nadał gatunkowi nowy epitet w kombinacji Eysarcoris fabricii[4]. Wcześniej jednak, w 1776 roku gatunek ten opisany został niezależnie przez Franza de Paulę von Schranka pod nazwą Cimex venustissimus[5], stąd ten epitet uznaje się za ważny. W wieku XX i na początku wieku XXI gatunek ów klasyfikowano w rodzaju Eysarcoris (tłustosz). W 2019 roku został on jednak przez Marcosa Roca-Cusachsa i Sunghoon Junga przeniesiony na podstawie morfologiczno-molekularnej analizy filogenetycznej do rodzaju Stagonomus (oczatnica)[6].

Morfologia

edytuj
 
Imago, widok z boku

Pluskwiak o dość krępym, w zarysie krótko-owalnym ciele długości od 5 do 6 mm. W ubarwieniu jego przeważa kolor żółtobrązowy lub szarobrązowy, najczęściej z odcieniem zielonym, zawsze z gęstym punktowaniem czarnobrązowego lub czarnego koloru. Na głowie występuje wyłącznie lub niemal wyłącznie czerń, często z metalicznym połyskiem purpurowym lub zielonym. Nadustek jest zbliżony długością do policzków. Czułki buduje pięć członów, z których trzy pierwsze są jasne, a dwa ostatnie czarne, co najwyżej wąsko rozjaśnione u podstaw. Przedplecze ma przednią krawędź przy głowie głęboko, kanciasto wykrojoną. Boczne krawędzie przedplecza w przedniej połowie są niemal proste, a jego boczne kąty są zaokrąglone i nie wystają poza nasady półpokryw, co odróżnia go od tłustosza zielarza. Na przedzie przedplecza leżą rozległe, czarne plamy, często z metalicznym połyskiem purpurowym lub zielonym. Krótsza od przykrywki półpokryw tarczka ma w części nasadowej dużą, półokrągłą plamę czarną, często metalicznie połyskującą, natomiast w części wierzchołkowej nie ma czarnej plamki. Półpokrywy mają zakrywki wystające poza szczyt odwłoka, bezbarwne do brązowawych. Na śródpiersiu znajduje się żeberko między odnóżami. Barwa odnóży jest jasna z ciemnym plamkowaniem ud i punktowaniem goleni. Listewka brzeżna odwłoka jest naprzemiennie czarno i jasno plamkowana. Spód odwłoka jest niemal jednobarwnie czarny lub czarnofioletowy, tylko przy bocznych krawędziach sternitów miewa wąskie rozjaśnienia[7].

Ekologia i występowanie

edytuj
 
Kopulacja
 
Jaja i świeżo wyklute larwy
 
Larwa wczesnego stadium

Owad ten zasiedla zarośla, polany, lasy i ich pobrzeża, parki, ogrody i żywopłoty[1]. Zwykle wybiera miejsca bardziej zacienione i wilgotniejsze niż tłustosz zielarz, będąc też mniej ciepłolubnym od niego[8], ale spotykany jest również w miejscach ciepłych i nasłonecznionych[7]. Występuje od nizin po niższe góry, w Alpach dochodząc do rzędnych 1200 m n.p.m.[8] Zarówno larwy jak i postacie dorosłefitofagami ssącymi soki z roślin należących do jasnotowatych[7][8], w tym z rodzajów: czyściec, jasnota, klinopodium, mierznica, poziewnik i szanta[8]. Aktywne osobniki spotyka się od wiosny do końca października. Okres rozrodczy przypada na wiosnę. Osobniki dorosłe nowego pokolenia pojawiają się od połowy sierpnia i są stadium zimującym[7][8].

Gatunek palearktyczny. W Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii oraz europejskich części Rosji i Turcji[9][6][10]. W Afryce Północnej podawany jest z Maroka, Algierii i Tunezji. W Azji notowany jest z Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Jordanii, Izraela i Iranu[10][6]. W Polsce jest owadem spotykanym nieczęsto i głównie na południu kraju[1][7].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Stagonomus venustissimus – Tłustosz zielonobrzuchy. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-08-28].
  2. J.C. Fabricius: Systema entomologiae, sistens insectorum classes, ordines, genera, species, adjectis synonymis, locis, descriptionibus, observationibus. Flensburgi et Lipsiae: Officina Libraria Kortii, 1775, s. 716.
  3. C. Linnaeus: Systema Naturae, Editio duodecima, reformata. Holmiae: Salvii, 1767.
  4. G.W. Kirkaldy. Bibliographical and nomenclatorial notes on the Hemiptera. „Entomologist”. 37 (3), s. 279-283, 1904. 
  5. F. von P. Schrank: Beyträge zur Naturgeschichte. Leipzig: Fritsch, 1776, s. 80.
  6. a b c Marcos Roca-Cusachs, Sunghoon Jung. Redefining Stagonomus Gorski based on morphological and molecular data (Pentatomidae: Eysarcorini). „Zootaxa”. 4658 (2), s. 368–374, 2019. DOI: 10.11646/zootaxa.4658.2.10. 
  7. a b c d e Jerzy A. Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski. T. XVIII: Pluskwiaki różnoskrzydłe - Heteroptera. Cz. zeszyt 14: Tarczówkowate - Pentatomidae. Toruń: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 2000. ISBN 83-88518-05-4.
  8. a b c d e Ekkehard Wachmann, Albert Melber, Jürgen Deckert: Wanzen. Band 4: Pentatomomorpha II: Pentatomoidea: Cydnidae, Thyreocoridae, Plataspidae, Acanthosomatidae, Scutelleridae, Pentatomidae. (= Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise. 81. Teil). Goecke & Evers, Keltern, 2008. ISBN 978-3-937783-36-9.
  9. Eysarcoris venustissimus (Schrank, 1776). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-08-28].
  10. a b Berend Aukema (red.): Stagonomus venustissimus (Schrank, 1776). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-08-28].