Wikipedia

T-70

T-70 – czołg lekki produkcji radzieckiej z okresu II wojny światowej produkowany w latach 1942–1943, trzeci wśród czołgów radzieckich biorących udział w wojnie pod względem liczby wyprodukowanych egzemplarzy po T-34 i T-26. Na jego zmodyfikowanym podwoziu skonstruowano działo samobieżne SU-76 i najliczniej produkowaną jego wersję rozwojową SU-76M.

T-70 (T-70M)[a]
Ilustracja
T-70 w muzeum w Togliatti
Dane podstawowe
Państwo

 ZSRR

Producent

GAZ w Gorkim, Fabryka Nr 37 w Swierdłowsku, Fabryka Nr 38 w Kirowie

Typ pojazdu

czołg lekki

Trakcja

gąsienicowa

Załoga

2

Historia
Prototypy

1942

Produkcja

1942–1943

Wycofanie

1949

Egzemplarze

8226[b]

Dane techniczne
Silnik

2 sprzężone, chłodzone cieczą silniki gaźnikowe, 4-suwowe, 6-cylindrowe, rzędowe GAZ-202 o mocy 70 KM przy 3400 obr./min każdy

Transmisja

mechaniczna

Poj. zb. paliwa

440 l

Pancerz

spawany z płyt walcowanych, 10–45 mm

Długość

4,29 (4,285) m

Szerokość

2,305 (2,42) m

Wysokość

2,055 (2,035) m

Prześwit

0,30 m

Masa

9,2 (9,8) t

Moc jedn.

15,2 (14,3) KM/tonę

Nacisk jedn.

0,67 (0,73) kg/cm²

Osiągi
Prędkość

42 (40) km/h (droga)
25 km/h (teren)

Zasięg pojazdu

350 (300) km (po drodze)
235 (220) km (w terenie)

Pokonywanie przeszkód
Brody (głęb.)

0,90 m

Rowy (szer.)

1,8 m

Ściany (wys.)

0,60 m

Kąt podjazdu

35 (30)°

Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 x armata czołgowa 20K wz. 1938 kal. 45 mm (70-90 nab.)
1 x km DT kal. 7,62 mm (945-1000 nab.)
Wyposażenie
radiostacja 9R lub 12-RT (tylko wozy dowodzenia)
Użytkownicy
ZSRR, Polska, Czechosłowacja
Rzuty
Rzuty
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Główny konstruktor Nikołaj Astrow w momencie wdrażania produkcji seryjnej T-60 rozpoczął prace nad jego modernizacją[1]. Astrow postanowił przede wszystkim zmienić zespół napędowy, aby możliwe było wzmocnienie opancerzenia i uzbrojenia nowego czołgu[2]. Pod koniec listopada 1941 powstał prototyp zespołu silnikowego GAZ-203, który tworzyły dwa połączone rzędowo silniki (jeden za drugim). Takie ułożenie silników wymusiło wydłużenie kadłuba i wzrost masy oraz spowodowało przeciążenie silnika. Dlatego też dodano po jednym kole jezdnym z każdej strony oraz pogrubiono drążki skrętne[3]. Montaż prototypu czołgu oznaczonego fabrycznie GAZ-70 rozpoczęto w grudniu 1941 przebiegał bardzo wolno. Pierwszy prototyp ukończono 14 lutego 1942, a 6 dni później czołg przeszedł pierwsze próby[4]. Pojazd wykazywał wiele problemów: niewygodną obsługę uzbrojenia, niedostateczną zdolność pokonywania śniegu oraz nieznaczne tylko wzmocnienie pancerza w stosunku do T-60. Dodatkowo nowy czołg miał być znacznie droższy od poprzednika[3]. Astrow zobowiązał się do wprowadzenia zmian i usunięcia zgłaszanych problemów. 6 marca 1942 Stalin podpisał dekret, na mocy którego czołg pod oznaczeniem T-70 został przyjęty do uzbrojenia RKKA – Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej (Рабоче-Крестьянская Красная Армия)[3].

Przed rozpoczęciem produkcji seryjnej wprowadzono zmiany w konstrukcji czołgu. Zastąpiono odlewaną wieżę konstrukcji Diedkowa wieżą wielokątną, spawaną z płyt walcowanych, a krawędzie spawów wzmocniono stalowymi kątownikami[5].

Produkcja edytuj

Seryjną produkcję czołgu rozpoczęto w marcu 1942 w Zakładach GAZ w Gorkim, a następnie planowano rozpoczęcie produkcji w Fabryce Nr 37 w Swierdłowsku i Fabryce Nr 38 w Kirowie[6]. Pierwsze wozy opuściły fabrykę GAZ[7] i Nr 38[6] w kwietniu 1942. W Fabryce Nr 37 zmontowano ogółem jedynie 10 czołgów. W momencie wdrażania produkcji T-70 zakłady zostały przeniesione z Moskwy do Swierdłowska, gdzie kontynuowały produkcję T-60, a następnie zostały przekształcone w Zakłady Nr 50 i nie zajmowały się produkcją czołgów[8]. Zakłady Nr 38 prowadziły produkcję do grudnia 1942, kiedy zostały przestawione na produkcję działa samobieżnego SU-76[9]. W zakładach tych wyprodukowano 1378 czołgów. Produkcję czołgu zakończono w Zakładach GAZ w październiku 1943[10][11]. Ostatnie pojazdy przekazano do odbioru na początku grudnia 1943[11]. Łącznie wyprodukowano około 8200 czołgów T-70 i T-70M (8226[5][12], 8231[13]). Z ogólnej liczby wyprodukowanych czołgów około 5000 (60%) stanowiły pojazdy wersji T-70M[11], a 6843 czołgi wyprodukowały zakłady GAZ, co stanowiło prawie 85% produkcji[13].

Wersje edytuj

Od początku prowadzono produkcję czołgu w dwóch wariantach – czołg dowódczy wyposażony w radiostację ze zmniejszonym zapasem amunicji do armaty – 70 szt. oraz czołg liniowy pozbawiony radiostacji[5].

Wersje seryjne edytuj

  • T-70 – pierwszy model produkcyjny o masie 9,2 t.
  • T-70M – W październiku 1942 rozpoczęto produkcję zmodyfikowanej wersji czołgu T-70[14]. Przede wszystkim wzmocniono układ jezdny pojazdu. Wprowadzono szersze gąsienice i koła jezdne, zwiększono średnicę kół napinających, wzmocniono koła podtrzymujące, wałki skrętne[15] i przekładnie boczne[16]. Poprawiono przyrządy obserwacyjne montując zamiast szczeliny obserwacyjnej mechanika-kierowcy obrotowy peryskop obserwacyjny. Podobny przyrząd zamontowano we włazie wieży dla dowódcy czołgu[17].

Pojazdy doświadczalne edytuj

  • T-70 z wieżą dwuosobową – prototyp ulepszonej wersji T-70, powstał w kwietniu-maju 1942. Masa czołgu wynosiła 11 500 kg, zamontowano nowy zespół napędowy GAZ 203F[c] o mocy 170 KM oraz wieżę dwuosobową mieszczącą dowódcę i ładowniczego obsługującego również radiostację, wzmocniono też opancerzenie. Czołg przechodził próby od 28 września do 2 października 1942. Po przeprowadzonych testach planowano wprowadzić go do produkcji. Jednak zdecydowano się na produkcję modelu pośredniego oznaczonego T-70M z wieżą jednoosobową[18]. Dalsze prace nad pojazdem z wieżą dwuosobową doprowadziły do powstania czołgu T-80 bazującego na konstrukcji T-70[19].
  • T-70 z armatą WT-42 – czołg uzbrojony w armatę WT-42 będącą czołgową odmianą 45 mm armaty przeciwpancernej wz. 1942 (M-42). Długość lufy wynosiła 68,6 kalibrów[17], pocisk przeciwpancerny osiągał prędkość 870 m/s, a podkalibrowy 1070 m/s. Tak uzbrojony czołg od 19 maja do 1 czerwca 1943 został poddany testom na Grochowieckim Poligonie Artyleryjskim. Wyprodukowano jedynie od 2 do 7 armat[19]. Produkcji seryjnej tak uzbrojonych czołgów nie rozpoczęto[17].
  • T-70(Z) – prototyp czołgu przeciwlotniczego (zenitnyj – przeciwlotniczy)[17] opracowanego w grudniu 1942[20] przez Zakłady Nr 37. Pojazd nosił też oznaczenie T-70-3[21]. Wykorzystano seryjny czołg T-70 ze standardową wieżą, w której jarzmie zostały zamontowane sprzężone 12,7 mm karabiny maszynowe DSzK. Karabiny były zasilane z magazynków pudełkowych (zapas amunicji – 360 nabojów, 12 magazynków). Po przeprowadzonych próbach nie podjęto produkcji seryjnej[22].
  • T-90 – prototyp czołgu przeciwlotniczego opracowanego w grudniu 1942 w Zakładach GAZ wykorzystujący standardowe podwozie czołgu T-70 z nową ośmioboczną, spawaną wieżą o powiększonej średnicy. Czołg był uzbrojony w sprzężone 12,7 mm karabiny maszynowe DSzK. Karabiny były zasilane z magazynków pudełkowych (zapas amunicji – 480 nabojów, 16 magazynków)[23]. Planowano budowę serii 20 pojazdów, które miały być poddane dalszym próbom. Prace jednak przerwano koncentrując się na rozwoju przeciwlotniczego działa samobieżnego uzbrojonego w armatę 37 mm[24] oraz z powodu dostaw amerykańskich M17 MGMC na podwoziu półgąsienicowym[25].

Pojazdy na podwoziu czołgu T-70 edytuj

Podwozie czołgu oraz zespół napędowy T-70 po różnych modyfikacjach wykorzystano do budowy prototypowych i seryjnych dział samobieżnych:

  • SU-71 – prototyp działa samobieżnego uzbrojonego w armatę ZiS-3 kalibru 76 mm opracowanego w listopadzie 1942 roku przez Zakłady GAZ[26].
  • SU-72 – prototyp samobieżnego działa przeciwlotniczego uzbrojonego w armatę kalibru 37 mm. Był to pojazd identyczny z SU-71, a różnił się tylko uzbrojeniem[27].
  • SU-12 (SU-76) – seryjnie produkowane działo samobieżne opracowane w listopadzie 1942 roku w Zakładach Nr 38 uzbrojone w armatę ZiS-3[27].
  • SU-15 (SU-76M) – seryjnie produkowane działo samobieżne będące modyfikacją działa SU-76[28] opracowaną w kwietniu 1943 roku. Wersja ta była produkowana najliczniej[29].
  • SU-16 (SU-38) – prototyp działa samobieżnego mającego zastąpić SU-76 opracowany przez Zakłady Nr 38, konkurent SU-15[29].
  • SU-15A (SU-85A) – prototyp działa samobieżnego uzbrojonego w armatę D-5S-85A kalibru 85 mm opracowany we wrześniu 1943 roku w Zakładach GAZ[30].
  • SU-15B (SU-85B) – prototyp działa samobieżnego uzbrojonego w armatę ŁB-2 kalibru 85 mm opracowany na początku 1945 roku w Zakładach GAZ[31].
  • SU-11 – prototyp samobieżnego działa przeciwlotniczego uzbrojonego w armatę 61-K kalibru 37 mm opracowanego w listopadzie 1942 roku w Zakładach Nr 38[32].
  • ZSU-37 – seryjnie produkowane samobieżne działo przeciwlotnicze uzbrojone w armatę 61-K kalibru 37 mm opracowane w Zakładach Nr 38 i Nr 40, przyjęte do uzbrojenia w grudniu 1944 roku[33].

Inne pojazdy na podwoziu T-70:

  • wyrzutnia pocisków rakietowych – projekt 12-prowadnicowej wyrzutni rakietowej dla pocisków M-13 kalibru 132 mm wykorzystujący podwozie czołgu T-70. W październiku 1943 roku przerwano prace nad wyrzutnią[34].
  • T-70 dowódczo-obserwacyjny – czołg przeznaczony dla pułków artylerii uzbrojonych w pojazdy SU-76. Załoga czołgu składała się z dwóch osób: mechanika-kierowcy obsługującego dodatkowo radiostację oraz dowódcy-obserwatora korygującego ogień artylerii prowadzony z osłoniętych pozycji. Pojazd wyposażono w dodatkowe akumulatory i radiostację ROKUS.B. W pokrywie włazu umieszczono dodatkowy peryskop panoramiczny obserwacji pola walki. Powstało 5 czołgów[34].
  • T-70 ciągnik artyleryjski – projekt przebudowy poddawanych naprawom czołgów T-70 oraz niewykorzystanych podwozi po zakończonej produkcji T-70 na ciągnik artyleryjski. Pojazd planowano wyposażyć w siedzenia takiego samego typu, jakie zastosowano w ciągniku T-20 Komsomolec oraz w zaczep umożliwiający holowanie dział do 2500 kg. Brak informacji na temat realizacji projektu[34].

Opis konstrukcji edytuj

  • Kadłub i wieża

Przedział kierowania znajdował się z lewej strony do kierunku jazdy, za nim przedział bojowy. Po prawej stronie z przodu znajdował się przedział transmisyjny, a za nim wzdłuż prawej ściany przedział silnikowy[35]. Z tyłu pojazdu po lewej stronie umieszczono dwa zbiorniki paliwa o pojemności 440 dm³, a z prawej strony wentylator i chłodnicę cieczy[36].

Opancerzenie tworzyły walcowane płyty pancerne łączone za pomocą spawania i montowane na szkielecie z kątowników stalowych. Od listopada 1942 płyty były hartowane i powierzchniowo utwardzane, co zwiększyło odporność kadłuba[37]. Grubość górnego pancerza czołowego wynosiła 35 mm, a dolnego 45 mm. Boczny i tylny pancerz miał grubość 15–25 mm, a górny pancerz i dno – 10 mm[38]. Wieżę wykonano ze spawanych płyt pancernych o grubości 35 mm wzmocnionych stalowymi kątownikami na krawędziach. Jarzmo armaty było spawane lub odlewane. Na górze wieży umieszczono pojedynczy właz dowódcy z peryskopem obrotowym[36].

  • Zawieszenie

W podwoziu zastosowano zawieszenie na wałkach skrętnych, które tworzyło 5 par kół nośnych i 3 pary kół podtrzymujące gąsienice. Koła napędowe z przodu, a napinające z tyłu[24]. Część pierwszych pojazdów z Fabryki Nr 38 miała koła odlewane, późniejsze koła tłoczone podobnie, jak w zakładach GAZ[39].

  • Napęd

Czołg był napędzany zespołem silnikowym GAZ-203, który składał się z dwóch sprzężonych 4-suwowych, 6-cylindrowych o pojemności 3480 cm³, gaźnikowych silników typu GAZ-202 chłodzonych cieczą. Przedni silnik nosił oznaczenie GAZ-70-6004, a tylny GAZ-70-6005 o łącznej mocy 140 KM przy 3400 obr./min[24][36]. Główne sprzęgło i skrzynia przekładniowa pochodziły z samochodu ZiS-5 posiadającej 4 przełożenia do przodu i jedno do tyłu[40].

  • Załoga

Załoga czołgu składała się z 2 osób. Z przodu, po lewej stronie miejsce zajmował mechanik-kierowca, który dysponował włazem umieszczonym w czołowej płycie kadłuba. Początkowo właz był wyposażony jedynie w szczelinę obserwacyjną zabezpieczoną wkładką ze szkła pancernego. Później na górze włazu montowano peryskop obrotowy. Pod siedzeniem kierowcy umieszczono w dnie kadłuba właz awaryjny[37]. Drugim członkiem załogi był dowódca, który zajmował miejsce w wieży i zajmował się obsługą uzbrojenia oraz radiostacji[41]. Dowódca dysponował teleskopowym celownikiem TOP lub TMFP oraz rezerwowym celownikiem mechanicznym[41].

  • Uzbrojenie i wyposażenie

Całe uzbrojenie było umieszczone w wieży czołgu. Składało się z armaty czołgowej wzór 1932/1938 20K[d][38] kalibru 45 mm o długości lufy 46 kalibrów. Działo było lekko przesunięte w prawo względem osi wzdłużnej pojazdu. Armata przemieszczała się w pionie -6° +20°[41]. Zapas amunicji – 70 szt. dla czołgów z radiostacją i 90 szt. dla czołgów bez radiostacji[24], z czego 20 szt. znajdowało się w magazynkach. Szybkostrzelność wynosiła 7-12 strzałów na minutę. Do armaty stosowano pociski przeciwpancerne o masie 1,42 kg i prędkości początkowej pocisku 760 m/s oraz odłamkowe o masie 2,13 kg i prędkości 355 m/s[37]. Z armatą sprzężony był karabin maszynowy DT kalibru 7,62 mm zamontowany w jarzmie kulistym, który mógł się przemieszczać w pionie -6° +20°. Zapas amunicji wynosił 945 (15 magazynków) lub 1000 nabojów. We wnętrzu czołgu był przewożony jeden pistolet maszynowy PPSz z zapasem amunicji 213 nabojów oraz 10 granatów obronnych F-1[37].

Czołgi dowódcze wyposażono w radiostację krótkofalową 9-R lub 12RT umieszczoną w wieży. Do komunikacji wewnętrznej służyło urządzenie TPU-2[40].

Służba edytuj

ZSRR edytuj

  • Organizacja

Czołgi T-70 znalazły się na uzbrojeniu samodzielnych brygad pancernych liczących 32 czołgi T-34 i 21 T-70[24][40] oraz samodzielnych pułków czołgów liczących 39 pojazdów. W pułku była jedna kompania licząca początkowo 16, a następnie 7-10 czołgów T-70[24]. W batalionach rozpoznawczych 10 czołgów T-70 było etatowym wyposażeniem kompanii czołgów lekkich[42]. Pojazdy były również na uzbrojeniu brygad lekkiej artylerii samobieżnej liczących 60 dział SU-76 i 5 czołgów T-70[24].

  • Zastosowanie bojowe

W pierwszym półroczu 1942 sformowano 157 i 162 Brygadę Pancerną. Były to pierwsze jednostki na uzbrojeniu, których znalazły się czołgi T-70[40]. Chrzest bojowy czołgów nastąpił latem 1942 w czasie walk obronnych Frontu Południowo-Zachodniego[43]. Pierwsze doświadczenia bojowe wykazały nieprzydatność czołgów lekkich w roli czołgów wspierających piechotę. T-70 miał też problemy w związku ze słabym uzbrojeniem w walce z niemieckimi czołgami[43]. Podobnie jak T-60, okazały się niezbyt odpowiednie do wykonywania stawianych im zadań bojowych. Pancerz i uzbrojenie, mimo iż silniejsze były niewystarczające. Dowódca nie był w stanie w pełni wywiązywać się ze swoich obowiązków. Trudno mu było jednocześnie dowodzić czołgiem, utrzymywać łączność i strzelać z działa, a niejednokrotnie również dowodzić pododdziałem czołgów. Generał Michaił Katukow na prośbę Stalina o ocenę czołgów T-70 odpowiedział[35]:

T-70 ma w porównaniu z T-60 lepsze opancerzenie, ma działko kalibru 45 mm i dwa silniki samochodowe. Rozpoczęły się dostawy, lecz nowy czołg niczym się nie wykazał. Tylko kłopoty z nimi towarzyszu Stalin.

Szczytem bojowej kariery T-70 była bitwa na łuku kurskim. Wieczorem 4 lipca 1943 jednostki pancerne Frontu Centralnego liczyły 1487 czołgów, z czego 314 to T-70. Dodatkowo w odwodach frontu było 166 czołgów, z czego 55 T-70. Razem 369 czołgów, które stanowiły około 22% całego sprzętu pancernego frontu[44]. W czasie bitwy pod Prochorowką według stanu z 11 lipca 1943 5 Armia Pancerna liczyła 985 czołgów i dział samobieżnych. Wśród tych pojazdów 314 to T-70, co stanowiło 32% sprzętu pancernego armii[44]. Straty czołgów w czasie działań na łuku kurskim były procentowo niższe niż T-34. Miało to związek z taktyką, według której T-70 nacierały najczęściej w drugim rzucie. Czołgi miały też niewielkie rozmiary, co utrudniało bezpośrednie trafienie[44]. Po doświadczeniach w czasie walk na łuku kurskim generał Rotmistrow napisał do Żukowa[45]:

Czołgów T-70 nie wolno kierować do walk pancernych, ponieważ są łatwo niszczone ogniem niemieckich czołgów.

W listopadzie 1943 wprowadzono nowe etaty brygad pancernych mających na uzbrojeniu wyłącznie czołgi T-34. W miarę przechodzenia na te etaty[e] zmniejszała się liczba T-70 w jednostkach pancernych. Od kwietnia 1944 zaczęto w pułkach pancernych likwidować kompanie czołgów uzbrojone w T-70[46]. Pozostałe wozy wykorzystywano w dalszym ciągu w batalionach rozpoznawczych i brygadach lekkiej artylerii samobieżnej. Pojazdy przeznaczono do ochrony sztabów, dla oficerów łącznikowych oraz jako wozy dowódcze i szkolne[47]. Niektóre czołgi przetrwały w jednostkach liniowych do końca wojny[f][48].

Czechosłowacja edytuj

Czołgi T-70M znajdowały się w latach 1943–1947 na uzbrojeniu wojsk czechosłowackich walczących u boku RKKA[49][50]. W czerwcu 1943 przybyło pierwszych 5 czołgów T-70M dla powstającego batalionu pancernego[50]. 4 października 1943 przyjęto na stan kolejnych 6 pojazdów, a jeden uszkodzony używany do szkolenia zwrócono[50]. 10 czołgów zgrupowano w kompanii czołgów lekkich dowodzonej przez ppor. Richarda Tesarika[50]. 9 listopada 1943 jednostka czechosłowacka licząca 7 czołgów, gdyż trzy uległy wcześniej usterkom wzięła udział w walkach o Czerniachów wspierając 51 Dywizję Strzelców. W wyniku tych walk straciła 4 czołgi[50]. Następnie czechosłowackie czołgi brały udział w ataku na wieś Ruda (stracono jeden pojazd) i ataku na Białą Cerkiew. W tym czasie oddano jeden czołg do jednostki radzieckiej[50]. W pierwszej połowie 1944 batalion przeformowano w pułk, a następnie w 1 Czechosłowacką Samodzielną Brygadę Pancerną (1 československá samostatná tanková brigáda). W 3 batalionie zgrupowano 3 czołgi T-70 (jeden wkrótce spisano ze stanu ze względu na zużycie), które uzupełniono we wrześniu 1944 trzema kolejnymi[50]. W październiku w walkach o zdobycie Zyndranowej wzięło udział 5 czołgów T-70. Po zakończeniu operacji dukielskiej w brygadzie pozostały 3 czołgi[50]. W styczniu 1945 dwa pojazdy oddano do składnic sprzętu uszkodzonego. W brygadzie pozostał 1 T-70, który znajdował się w sztabie. W latach 1946–1947 zdekompletowany czołg pozostawał na terenie szkoły w Vyskowie, a następnie został oddany na złom[50]. Razem wojska czechosłowackie użytkowały co najmniej 14 czołgów T-70.

Polska edytuj

 
T-70M w Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu

Czołgi T-70M[g][7] znajdowały się w latach 1943–1949 na uzbrojeniu Ludowego Wojska Polskiego[24][51][52]. Pierwsze pojazdy przybyły 8 lipca 1943 z Fabryki GAZ w Gorkim. Było to 7 pojazdów, które utworzyły 4 kompanię w 1 pułku czołgów[53][54]. Pojazdy te wzięły udział w bitwie pod Lenino[54]. 5 października 1943 przybyło kolejnych 8 czołgów, które utworzyły 4 kompanię w 2 pułku czołgów[53][54]. Czołgi T-70 będąc na uzbrojeniu 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte były wykorzystywane w czasie bitwy pod Studziankami. Służyły przede wszystkim do zadań łącznikowych, ochrony sztabu i dowozu amunicji oraz zaopatrzenia dla czołgów T-34[54]. We wrześniu 1944, kiedy brygada przechodziła reorganizację prawie wszystkie czołgi wycofano ze składu brygady. Czołgi przekazano do 3 szkolnego pułku czołgów – 10 pojazdów i do Oficerskiej Szkoły Broni Pancernej – 3 czołgi. 1 pojazd trafił do 27 pułku artylerii samobieżnej. 1 czołg będący w momencie reorganizacji w naprawie pozostał w składzie brygady do marca 1945[54]. 7 grudnia 1943 10 czołgów dostarczono do 1 batalionu rozpoznawczego 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych, a następnie 1 Armii WP[54]. W składzie batalionu brały udział w walkach m.in. o Wał Pomorski. W momencie zakończenia wojny w batalionie zostały tylko 2 czołgi[55]. Najliczniej czołgi T-70 były reprezentowane w jednostkach szkolnych. 3 szkolny pułk czołgów użytkował 20 czołgów[h], a Oficerska Szkoła Broni Pancernej 21 T-70[i][56]. Razem w latach 1943–1945 LWP otrzymało 53 czołgi[57]. 16 lipca 1945 pozostawało na stanie 41 pojazdów[57]. Jesienią 1945 wszystkie sprawne czołgi zgrupowano w 1 batalionie rozpoznawczym i w 2 batalionie motocyklowym[57]. W latach 1946–1947 czołgi użyto bojowo w walkach z operującymi na terenie południowo-wschodniej Polski oddziałami UPA. W maju 1949 czołgi będące w składnicach sprzętu przekazano na złom[j][51][52]. Części i zespoły z wycofywanych pojazdów wykorzystywano do napraw dział samobieżnych SU-76M[57].

III Rzesza edytuj

Zdobyczne pojazdy oznaczone PzKpfw T-70(r) były użytkowane w liczbie 40-50 sztuk przez oddziały niemieckie, najczęściej piechoty i policji[58]. W dywizjonach artylerii lekkiej po usunięciu wieży pełniły rolę ciągników do holowania armat[49].

Zachowane pojazdy edytuj

Do dziś zachowało się nie mniej niż 27 czołgów T-70 i T-70M[59].

 
Czołg T-70M w Parku Zwycięstwa na Pokłonnej Górze
 
T-70 jako czołg-pomnik w Melitopolu na Ukrainie
 
T-70 w Muzeum Czołgów w Parola w Finlandii
  • Rosja – 13 szt.

Jeden czołg w Muzeum Czołgów w Kubince, kolejny w Parku Zwycięstwa na Pokłonnej Górze w Moskwie oraz w muzeach we Wsiewołożosku w obwodzie leningradzkim, Orle, Togliatti, Saratowie i w mieście Wierchniaja Pyszma w obwodzie swierdłowskim. Jeden czołg znajduje się w Pskowie. Został on zmontowany z pięciu różnych pojazdów. Pięć czołgów ustawiono jako czołgi-pomniki w następujących miejscowościach:

  • Ukraina – 10 szt.

Jeden pojazd w Muzeum historii Ukrainy w II wojnie światowej[k] w Kijowie, a drugi na terenie dioramy „Bitwa o Dniepr” w Dnieprze. Pozostałe zachowane egzemplarze to czołgi-pomniki w miejscowościach:

  • Białoruś – 1 szt.

Czołg-pomnik w miejscowości Jeziaryszcza w rejonie horodeckim.

  • Finlandia – 1 szt.

Pojazd pozbawiony armaty w Muzeum Czołgów w Parola (Panssarimuseo).

  • Polska – 1 szt.

Egzemplarz, który początkowo stał jako czołg-pomnik w Baligrodzie. W 1975[60] został przeniesiony do Poznania, gdzie obecnie jest eksponatem w Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu[57] – oddziale Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. W jego miejscu jako pomnik w Baligrodzie ustawiono T-34/85

  • Uzbekistan – 1 szt.

Pojazd jako eksponat w szkole wojsk pancernych w Chirchiq.

Uwagi edytuj

  1. ↑ Dane taktyczno-techniczne za Maksym Kołomyjec, Michaił Swirin, T-70, Tank Power vol.XXXIX, Militaria 264, Wydawnictwo Militaria, Warszawa, 2007, s. 79, ISBN 978-83-7219-264-6. Dane podawane w innych publikacjach nieznacznie się różnią.
  2. ↑ 8231, Kołomyjec 2007, s. 53.
  3. ↑ Późniejsze oznaczenie to M-80.
  4. ↑ Według Magnuskiego 20 Km.
  5. ↑ Etat nr 10/500 i 10/506.
  6. ↑ Np. na 381 czołgów 2 Frontu Ukraińskiego w dniu 10 maja 1945 wciąż w służbie było 9 czołgów T-70.
  7. ↑ W praktyce najczęściej używano oznaczenia T-70.
  8. ↑ W tym 10 czołgów otrzymanych od 1 Brygady Pancernej.
  9. ↑ W tym 3 czołgi otrzymane od 1 Brygady Pancernej.
  10. ↑ Piotrowski i Kajetanowicz podają liczbę 50 czołgów wycofanych z uzbrojenia.
  11. ↑ Dawne Narodowe Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 9.
  2. ↑ Magnuski 2014 ↓, s. 52.
  3. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 10–11.
  4. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 11.
  5. ↑ a b c Magnuski 2014 ↓, s. 53.
  6. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 18.
  7. ↑ a b Magnuski 1985 ↓, s. 60.
  8. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 18–19.
  9. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 25.
  10. ↑ Magnuski 1985 ↓, s. 61.
  11. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 29.
  12. ↑ Bean i Fowler 2012 ↓, s. 73.
  13. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 53.
  14. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 20.
  15. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 19.
  16. ↑ Magnuski 2014 ↓, s. 53–54.
  17. ↑ a b c d Magnuski 2014 ↓, s. 54.
  18. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 19–20.
  19. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 34.
  20. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 42.
  21. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 44–45.
  22. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 44–46.
  23. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 43.
  24. ↑ a b c d e f g h Magnuski 2014 ↓, s. 55.
  25. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 46.
  26. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 9.
  27. ↑ a b Czubaczin 2006 ↓, s. 10.
  28. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 16.
  29. ↑ a b Czubaczin 2006 ↓, s. 19.
  30. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 46–47.
  31. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 48.
  32. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 51.
  33. ↑ Czubaczin 2006 ↓, s. 53–56.
  34. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 48.
  35. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 59.
  36. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 51.
  37. ↑ a b c d Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 50.
  38. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 79.
  39. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 14–17.
  40. ↑ a b c d Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 52.
  41. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 49.
  42. ↑ Magnuski 1985 ↓, s. 22–23.
  43. ↑ a b Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 57.
  44. ↑ a b c Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 61.
  45. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 63.
  46. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 55.
  47. ↑ Magnuski 2014 ↓, s. 55–56.
  48. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 64.
  49. ↑ a b Magnuski 2014 ↓, s. 56.
  50. ↑ a b c d e f g h i Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 77.
  51. ↑ a b Piotrowski 1998 ↓, s. 22.
  52. ↑ a b Kajetanowicz 2010 ↓, s. 14.
  53. ↑ a b Komornicki 1987 ↓, s. 73.
  54. ↑ a b c d e f Magnuski 1985 ↓, s. 63.
  55. ↑ Magnuski 1985 ↓, s. 64.
  56. ↑ Magnuski 1985 ↓, s. 64–65.
  57. ↑ a b c d e Magnuski 1985 ↓, s. 65.
  58. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 74.
  59. ↑ Wszystkie informacje za Surviving Russian light Tanks. [dostęp 2015-07-30]. (ang.).
  60. ↑ Kołomyjec i Swirin 2007 ↓, s. 80.

Bibliografia edytuj

  • Maksym Kołomyjec, Michaił Swirin: T-70, Tank Power vol. XXXIX, Militaria 264. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2007. ISBN 978-83-7219-264-6.
  • Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. 3, Regularne jednostki Ludowego Wojska Polskiego: formowanie, działania bojowe, organizacja, uzbrojenie, metryki jednostek kawalerii, wojsk pancernych i zmotoryzowanych. Warszawa: Wydawnictwo Min. Obrony Narodowej, 1987, s. 72–74. ISBN 83-11-07419-4.
  • Janusz Magnuski: Wozy bojowe LWP: 1943-1983. Warszawa: Wydawnictwo Min. Obrony Narodowej, 1985, s. 60–66. ISBN 83-11-06990-5.
  • Tim Bean, Will Fowler: Pancerna potęga Stalina: radzieckie czołgi II wojny światowej. Warszawa: Bellona, 2012, s. 71–76. ISBN 978-83-11-11969-7.
  • Aleksander Czubaczin: SU-76, Tank Power vol.XXXVI, Militaria 260. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2006. ISBN 978-83-7219-260-8.
  • Janusz Magnuski. Czołg lekki T-70. „Nowa Technika Wojskowa”. nr 1, s. 51–56, 2014. ISSN 1230-1655. 
  • Paweł Piotrowski. Wojsko Polskie w czasie wojny koreańskiej. „Nowa Technika Wojskowa”. nr 1, s. 22–29, 1998. ISSN 1230-620. 
  • Jerzy Kajetanowicz. Polskie wojska pancerne i zmechanizowane w latach 1955–1990. „Poligon”. nr 3, s. 4–16, 2010. ISSN 1895-3344. 

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=T-70&oldid=72403146”