Turzańsk

wieś w województwie podkarpackim

Turzańskwieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie sanockim, w gminie Komańcza[4][5].

Turzańsk
wieś
Ilustracja
Cerkiew prawosławna pw. św. Michała Archanioła
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

sanocki

Gmina

Komańcza

Liczba ludności (2020)

333[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-542[3]

Tablice rejestracyjne

RSA

SIMC

0354502[4]

Położenie na mapie gminy Komańcza
Mapa konturowa gminy Komańcza, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Turzańsk”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Turzańsk”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Turzańsk”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Turzańsk”
Ziemia49°21′40″N 22°08′36″E/49,361111 22,143333[1]

Wieś prawa wołoskiego w latach 15511600, położona w ziemi sanockiej województwa ruskiego[6], w drugiej połowie XVII wieku wieś Turzanska należała do starostwa krośnieńskiego[7]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Historia edytuj

Do roku 1772 województwo ruskie, ziemia sanocka w Rzeczypospolitej. Od zaborów 1772 r. należał do Austrii, cyrkułu leskiego, a następnie sanockiego w Galicji. Do 1914 powiat sądowy w Sanoku, gmina Bukowsko. Wieś lokowana w 1514 r. na mocy przywileju wydanego przez starostę sanockiego Mikołaja Kamienieckiego na prawie wołoskim. W 1526 roku pojawia się wzmianka o cerkwi we wsi. W 1565 r. chłopi dysponowali tu 21,5 łana ziemi oraz po 1 łanie kniaź i cerkiew. W 1657 roku wieś została spustoszona najazdem Jerzego Rakoczego. W 1803 roku wybudowano cerkiew greckokatolicką pw. Michała Archanioła. W roku 1898 wieś liczyła 93 domostwa i 676 mieszkańców (627 grekokatolików, 35 żydów, 14 rzymskich katolików). Należała do parafii łacińskiej w Bukowsku oraz parafii greckokatolickiej w Turzańsku. Do wsi należały również Wólki Kołodziażne, Pasieki i Turno. W okresie zaborów funkcjonowała już szkoła.

W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej w Turzańsku był Maksymilian Groblewski[8]. Pod koniec XIX wieku właścicielem tabularnym dóbr we wsi był Mendel Holländer i Maria z domu Szenker[9][10]. W 1905 Artur Goldhammer posiadał we wsi obszar 632 ha[11].

W czasie I wojny światowej wieś przez dłuższy czas znajdowała się na linii frontu. Żołnierzy poległych w walkach pochowano 500 m na północ od cerkwi. Od listopada 1918 do stycznia 1919 Turzańsk wchodził w skład Republiki Komańczańskiej. Spis z 1921 roku wykazał 111 domów, 684 mieszkańców, w tym: 645 grekokatolików, 32 żydów i 7 rzymskich katolików. W 1938 roku było 135 domostw. Po II wojnie światowej wieś wysiedlono w ramach akcji „Wisła”. Do opuszczonej wsi wprowadzili się Polacy. Po 1956 r. do Turzańska powróciło kilkanaście rodzin łemkowskich.

 
Wieś na mapie Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1938 roku w skali 1:100 000

Związki i organizacje wyznaniowe edytuj

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny edytuj

Zabytki edytuj

  • Zespół cerkiewny – cerkiew greckokatolicka pw. Michała Archanioła (obecnie cerkiew prawosławna) wybudowana w latach 1801–1803. W 1817 wybudowano drewnianą dzwonnicę. W 1936 cerkiew rozbudowano (o kruchtę od zachodu i prawdopodobnie pomieszczenie południowe – przechowalnię świec świątecznych). Po 1947 użytkowana przez łacińską parafię w Komańczy. W 1963 przekazana Kościołowi Prawosławnemu. Świątynia, jest cerkwią łemkowską typu wschodniego (podobnie jak cerkwie w Rzepedzi i Komańczy), który był rozpowszechniony w XIX wieku na terenie wschodniej Łemkowszczyzny (głównie w dorzeczu Osławy). Wewnątrz kompletny ikonostas z 1895 oraz polichromia z 1898 i 1913. W babińcu malowidło ukazujące Chrystusa w chacie łemkowskiej.

Cerkiew zaliczana jest do obiektów szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego. W czerwcu 2013 została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO[13].

Przypisy edytuj

  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 141802
  2. Raport o stanie gminy za rok 2020. Stan ludności 31.12.2020 str.3 [dostęp 2022-01-17].
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1304 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  5. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. Tomasz Figlus, Villae iuris valachici. Z problematyki rozwoju osadnictwa wołoskiego w Polsce na przykładzie ziemi sanockiej, w: Studia z Geografii Politycznej i Historycznej tom 5 (2016), s. 31.
  7. Lustracja województwa ruskiego 1661-1665. Cz. 1, Ziemia Przemyska i Sanocka, wydali Kazimierz Arłamowski i Wanda Kaput, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 279.
  8. Skorowidz wszystkich miejscowości położonych w królestwie Galicyi i Lodomeryi jakoteż w wielkim księstwie Krakowskiem i księstwie Bukowińskiem, pod względem politycznej i sądowej organizacyi kraju wraz z dokładnem oznaczeniem parafii, poczt i właścicieli tabularnych, ułożony porządkiem abecadłowym. Lwów: Karol Wild, 1855, s. 227.
  9. Tadeusz Pilat: Skorowidz dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem. Lwów: 1890, s. 218.
  10. Obwieszczenie. „Gazeta Lwowska”, s. 10, nr 264 z 19 listopada 1893. 
  11. Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 405.
  12. Kalendarz Prawosławny 2017, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 193.
  13. Gazeta.pl.

Bibliografia edytuj

  • Krukar, Olszański i in.: Bieszczady. Przewodnik. Wyd. XIII. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, s. 375.
  • Kryciński Stanisław.: Cerkwie w Bieszczadach. Wyd. III. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2005, s. 186.

Linki zewnętrzne edytuj