Ułaskawienie

Ułaskawienie – indywidualny akt ingerencji odpowiedniego organu władzy wykonawczej lub ustawodawczej w kompetencje władzy sądowniczej polegający najczęściej na całkowitym darowaniu kary lub też częściowym złagodzeniu postanowień wyroku sądowego.

W ustawodawstwie krajowym

Polska

Historia

I Rzeczpospolita

W okresie I Rzeczypospolitej uprawnieniem zbliżonym do prawa łaski dysponował sąd sejmowy sprawowany przez Izbę Poselską. Mógł odwołać wyrok innych sądów szlacheckich nie tylko z powodów proceduralnych, ale też, jeśli uznał go za niesłuszny lub nazbyt surowy. Król nie miał wpływu na tę instytucję, co było praktyką odmienną od większości ówczesnych monarchii europejskich.

Konstytucja 3 maja w rozdziale VII głosiła „Król, któremu wszelka moc dobrze czynienia zostawiona być powinna, mieć będzie ius agratiandi [prawo łaski] na śmierć wskazanych, prócz in criminibus status [zbrodni stanu]”.

Okres zaborów i Księstwo Warszawskie

Konstytucja Księstwa Warszawskiego stanowiła w art. 78 „Ius agratiandi służy królowi: on tylko może darować lub zwolnić karę”. Podobnie stanowiła Konstytucja Królestwa Polskiego w art. 43.

II Rzeczpospolita

Konstytucja marcowa w art. 47 ust. 1 stanowiła, że „prawo darowania i złagodzenia kary, oraz darowania skutków zasądzenia karno-sądowego w poszczególnych wypadkach – przysługuje Prezydentowi Rzeczypospolitej”. Konstytucja kwietniowa w art. 13 ust. 2 lit. j zaliczała stosowanie prawa łaski do prerogatyw Prezydenta.

Prawo łaski stosował także Prezydent RP na uchodźstwie, np. wobec ppor. Mariana Brzezińskiego, skazanego podczas II wojny światowej wyrokiem wojskowego sądu polowego.

PRL

W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej prawem tym dysponowała Rada Państwa na podstawie art. 25 ust. 1 pkt 10 Konstytucji PRL.

III Rzeczpospolita

Stan prawny

W Polsce obecnie prawem łaski dysponuje na podstawie art. 139 Konstytucji Prezydent RP – jest ono jednak aktem bezskutecznym wobec osób skazanych przez Trybunał Stanu, orzeczeń trybunałów międzynarodowych, a także rozstrzygnięć w sprawach cywilnoprawnych. Poza tym Konstytucja nie zawiera żadnych szczegółowych zasad stosowania prawa łaski, zatem prezydent dysponuje pełną swobodą decydowania o kryteriach zastosowania tego prawa, a akty łaski mają charakter dyskrecjonalny. Głowa państwa nie ma zatem obowiązku uzasadnienia aktu łaski, a on sam dla swojej ważności nie wymaga nawet zgody osoby ułaskawionej. Stosowanie prawa łaski nie może być kontrolowane przez żaden organ państwowy, a decyzja o jego zastosowaniu jest niezaskarżalna. Prezydent, stosując prawo łaski, nie jest też związany dyrektywami ustawowymi zawartymi w Kodeksie postępowania karnego (art. 563), gdyż o zastosowaniu konstytucyjnie przyznanej kompetencji nie mogą decydować przepisy niższej rangi. Art. 139 Konstytucji stanowi bowiem podstawę prawną bezpośredniego stosowania prawa łaski i nie przewiduje delegacji upoważniającej do szczegółowego uregulowania tej kwestii w ustawie, jak ma to miejsce w wypadku niektórych innych kompetencji prezydenta, np. w zakresie zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi (art. 134 ust. 6 Konstytucji).

W 2017 Sąd Najwyższy orzekł, że prawo łaski jako uprawnienie Prezydenta może być stosowane wyłącznie wobec osób, których winę stwierdzono prawomocnym wyrokiem sądu, a jego zastosowanie przed datą prawomocności wyroku nie wywołuje skutków procesowych. W 2018 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że prawo łaski może być stosowane wobec osób nieskazanych prawomocnym wyrokiem.

Warunkiem rozpatrzenia przez prezydenta prośby o ułaskawienie jest poparcie jej przez sąd lub prokuratora generalnego (chyba że za skazanym specjalnie wstawia się sam prezydent). O ułaskawienie może wnioskować nie tylko skazany, ale także jego bliscy. Jeżeli w sprawie, w której została wniesiona prośba o ułaskawienie, orzekał oprócz sądu I instancji również sąd odwoławczy, wówczas warunkiem jej rozpatrzenia przez prezydenta jest pozytywne zaopiniowanie przez chociaż jeden z dwóch sądów orzekających. Rozpoznając prośbę o ułaskawianie sąd bierze pod uwagę m.in. zachowanie się skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej już kary, stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne, naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, a przede wszystkim szczególne wydarzenia, jakie nastąpiły po wydaniu wyroku.

Aktem łaski władzy ustawodawczej jest amnestia.

Statystyki

1. Lech Wałęsa ułaskawił 3454 osoby; odmówił ułaskawienia 384 osobom.
2. Aleksander Kwaśniewski ułaskawił 3295 osób; odmówił ułaskawienia 795 osobom (I kadencja).
3. Aleksander Kwaśniewski ułaskawił 993 osoby; odmówił ułaskawienia 1317 osobom (II kadencja).
4. Lech Kaczyński ułaskawił 201 osób; odmówił ułaskawienia 913 osobom.
5. Bronisław Komorowski ułaskawił 360 osób; odmówił ułaskawienia 1546 osobom.
6. Andrzej Duda (do 17.06.2020) ułaskawił 93 osoby; odmówił ułaskawienia 502 osobom.

     Ułaskawienia podpisane      Odmowy ułaskawienia

Najbardziej znane akty ułaskawień

• 18 października 1993 prezydent Lech Wałęsa ułaskawił Andrzeja Banasiaka ps. „Słowik”, oraz Zbigniewa K. ps. Ali – bossów gangu pruszkowskiego.
• 7 lipca 1999 prezydent Aleksander Kwaśniewski w trybie nadzwyczajnym ułaskawił Petera Vogla, skazanego za zabójstwo na tle rabunkowym na karę 25 lat pozbawienia wolności.
• 16 grudnia 2005 prezydent Aleksander Kwaśniewski ułaskawił Zbigniewa Sobotkę zamieniając mu karę 3,5 roku więzienia na karę 1 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na 2 lata w sprawie tzw. afery starachowickiej.
• 9 czerwca 2009 prezydent Lech Kaczyński ułaskawił Adama S., wspólnika Marcina Dubienieckiego. Adam S. został uprzednio skazany za wyłudzenie z PFRON 120 tys. zł na karę 1.roku i 10 miesięcy więzienia w zawieszeniu na trzy lata i 30 tys. zł grzywny oraz 120 tys. zł naprawienia wyrządzonej szkody.
• 18 grudnia 2009 prezydent Lech Kaczyński ułaskawił trzech braci – Mirosława, Tomasza i Krzysztofa Winków – w sprawie linczu we Włodowie.
• 16 listopada 2015 prezydent Andrzej Duda ułaskawił Mariusza Kamińskiego – szefa CBA w latach 2006–2009, skazanego nieprawomocnie za przekroczenie uprawnień w aferze gruntowej.
• 5 czerwca 2020 r. prezydent Andrzej Duda ułaskawił działacza miejskiego Jana Śpiewaka skazanego w grudniu 2019 r. za zniesławienie żony byłego ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ćwiąkalskiego adwokat Bogumiły Górnikowskiej-Ćwiąkalskiej na karę 5 tys. zł grzywny i 10 tys. zł nawiązki.

Francja

We Francji prawem łaski dysponuje Prezydent Republiki, który może częściowo albo całkowicie uwolnić skazanego od kary. Nie jest zobowiązany do uzasadnienia swojej decyzji o ułaskawieniu bądź odmowie ułaskawienia skazanego.

Indie

W Indiach prawem łaski na szczeblu federalnym (Unii) dysponuje Prezydent Indii (art. 72 Konstytucji Indii), a na szczeblu stanowym – gubernatorzy (art. 161 Konstytucji).

Prezydent jest uprawniony do stosowania prawa łaski, odroczenia, warunkowego zawieszenia lub zmniejszenia wymiaru kary albo zawieszenia wykonania, złagodzenia lub zamiany wyroku osoby skazanej za jakiekolwiek przestępstwo:

1. we wszystkich przypadkach, w których orzekł karę i wydał wyrok Sąd Wojenny;
2. we wszystkich przypadkach, w których orzeczono karę lub wydano wyrok za naruszenie jakiejkolwiek ustawy dotyczącej materii, która pozostaje w zakresie władzy wykonawczej Unii;
3. we wszystkich przypadkach, w których orzeczono karę śmierci.

Gubernator jest uprawniony do stosowania prawa łaski, odroczenia, warunkowego zawieszenia lub zmniejszania wymiaru kary albo zawieszenia wykonania, złagodzenia lub zamiany wyroku osoby skazanej za jakiekolwiek przestępstwo będące w jurysdykcji stanu (art. 161 i 162 Konstytucji).

Stany Zjednoczone

Prezydent Stanów Zjednoczonych jest upoważniony przez Konstytucję do stosowania prawa łaski w sprawach o przestępstwa przeciwko Stanom Zjednoczonym, z wyłączeniem spraw wszczętych wskutek postawienia w stan oskarżenia w procedurze impeachmentu.

W roku 1886 Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych w sprawie Ex parte Garland orzekł, że „uprawnienie [prezydenta] do stosowania prawa łaski (…) jest nieograniczone, z wyjątkiem spraw w procedurze impeachmentu” oraz, że „obejmuje ono każde przestępstwo [federalne] znane prawu i może być wykonane w dowolnym czasie po jego popełnieniu, zarówno przed wszczęciem postępowania, w trakcie jego trwania, jak i po skazaniu i wydaniu wyroku”, a „uprawnienie to nie podlega kontroli legislacyjnej”.

Zobacz też

• abolicja indywidualna
• abolicja
• amnestia

Bibliografia

• PiotrP. Rogoziński PiotrP., Instytucja ułaskawienia w prawie polskim, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2009, ISBN 978-83-264-0056-8, OCLC 833530655 .brak strony (książka)

Linki zewnętrzne

• Wprost 24: Fabryka ułaskawień, nr 9/2001
• Ułaskawienia: Prezydent Komorowski jak Lech Kaczyński, mniej łagodny niż poprzedni prezydenci, Wyborcza.pl, 25 kwietnia 2013 [zarchiwizowane z adresu 2014-06-18] .

Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.