Wojskowy Instytut Historyczny

Wojskowy Instytut Historyczny (WIH, w latach 1978–1990 pod nazwą Wojskowy Instytut Historyczny im. Wandy Wasilewskiej) – instytut naukowo-badawczy Wojska Polskiego wyspecjalizowany w zakresie historii wojskowej.

Wojskowy Instytut Historyczny
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

24 lutego 1959

Rozformowanie

31 grudnia 2001

Patron

Wanda Wasilewska (1978–1990)

Tradycje
Rodowód

Wojskowe Biuro Historyczne

Kontynuacja

Wojskowe Biuro Badań Historycznych

Dowódcy
Pierwszy

płk Jan Zamojski

Ostatni

prof. dr hab. Andrzej Ajnenkiel

Organizacja
Dyslokacja

Garnizon Warszawa

Rodzaj wojsk

Służba Historyczna WP

Podległość

Akademia Obrony Narodowej
(1997–2001)

Geneza

edytuj

W dniu 17 kwietnia 1947 roku Minister Obrony Narodowej wydał rozkaz organizacyjny Nr 0128, w którym nakazał szefowi Sztabu Generalnego Wojska Polskiego rozformować Oddział VI Historyczny SG WP, natomiast szefowi Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego Wojska Polskiego rozformować Biuro Historyczne przy GZPW WP, a w ich miejsce sformować Biuro Historyczne i podporządkować je szefowi GZPW WP[1].

Na podstawie rozkazu Nr 066/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 lipca 1950 roku Biuro Historyczne przy Głównym Zarządzie Polityczno-Wychowawczym Wojska Polskiego zostało rozformowane, a w jego miejsce sformowany Oddział XI Studiów i Doświadczeń Wojennych Sztabu Generalnego Wojska Polskiego[2].

Na podstawie rozkazu Nr 0088/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 15 listopada 1951 roku Oddział XI SG WP został przeformowany w Zarząd XI Studiów i Doświadczeń Wojennych SG WP. Na podstawie rozkazu Nr 08/Org. Ministra Obrony Narodowej z dnia 1 lutego 1954 roku dotychczasowy Zarząd XI został przeformowany w Zarząd XI Wojskowo-Historyczny SG WP[3].

Wojskowy Instytut Historyczny 1957–1990

edytuj

Na podstawie zarządzenia Nr 95/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 sierpnia 1957 roku Zarząd XI Wojskowo-Historyczny SG WP został przeformowany w samodzielne Biuro Historyczne Wojska Polskiego[4].

Na podstawie zarządzenia Nr 014/Org. szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z dnia 24 lutego 1959 Biuro Historyczne zostało przeformowane w Wojskowy Instytut Historyczny o stanie 47 wojskowych i 40 pracowników cywilnych. Etat przewidywał sześć zakładów badawczych i dwa działy pomocnicze. 27 kwietnia 1959 zostali wyznaczeni na stanowiska służbowe niżej wymienieni oficerowie:

  • płk Jan Zamojski – szefa Wojskowego Instytutu Historycznego,
  • płk Tadeusz Rawski – zastępcy szefa Wojskowego Instytutu Historycznego,
  • płk Zdzisław Stąpor – zastępcy szefa Wojskowego Instytutu Historycznego,
  • płk Stanisław Komornicki – kierownika Zakładu I Historii Ludowego Wojska Polskiego,
  • płk Józef Garas – kierownika Zakładu II Historii Walki pod Okupacją,
  • płk dypl. Władysław Dec – kierownika Zakładu III Historii Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie,
  • płk Kazimierz Rosen-Zawadzki – kierownika Zakładu IV Historii Wojska II Rzeczypospolitej,
  • Leon Herzog – kierownika Zakładu V Studiów nad Okupantem,
  • mjr Janusz Sikorski – kierownika Zakładu VI Historii Dawnego Wojska Polskiego[5].

Instytut stał się wyspecjalizowaną placówką naukowo-badawczą prowadzącą badania nad dziejami oręża polskiego od czasów najdawniejszych do współczesności. Badania te obejmowały całokształt zagadnień związanych z obronnością państwa w okresie pokoju, jak i polski wysiłek zbrojny w konfliktach wojennych. Były one prowadzone z wykorzystaniem zasad historiografii marksistowskiej. WIH był jedyną placówką naukową prowadzącą kompleksowe badania nad dawną i najnowszą polską historią wojskową. Działalność WIH była krytykowana za „monopolizację historii wojskowości”.

Wojskowy Instytut Historyczny upowszechniał wyniki badań w dwóch wydawanych przez siebie periodykach: Wojskowym Przeglądzie Historycznym i Studiach i Materiałach do Historii Wojskowości. Instytut rozwijał współpracę z wojskowymi i cywilnymi uczelniami i instytucjami naukowymi. Współpracował także z zagranicznymi ośrodkami naukowymi, realizując wspólne tematy badawcze, organizując konferencje i sympozja naukowe lub biorąc w nich udział. Od 1965 roku historycy WIH zaczęli uczestniczyć w pracach Międzynarodowej Komisji Historii Wojskowej.

30 sierpnia 1972 Instytut otrzymał prawo nadawania stopni naukowych doktora nauk humanistycznych.

Na podstawie zarządzenia Nr 09/Org. szefa Sztabu Generalnego WP z dnia 21 stycznia 1975 stanowisko komendanta WIH zostało połączone ze stanowiskiem przewodniczącego Komisji Koordynacyjnej Nauk Wojskowo-Historycznych[6].

6 maja 1978 minister obrony narodowej, generał armii Wojciech Jaruzelski nadał Wojskowemu Instytutowi Historycznemu imię Wandy Wasilewskiej[7]. Ceremonia nadania imienia patronki odbyła się 13 maja 1978 w siedzibie Instytutu. W uroczystości wzięli udział między innymi minister obrony narodowej, generał armii Wojciech Jaruzelski i sekretarz Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Andrzej Werblan oraz siostra Wandy Wasilewskiej, Zofia Aldona Woźnicka. W trakcie uroczystości została odsłonięta tablica pamiątkowa z napisem „Wojskowy Instytut Historyczny imienia Wandy Wasilewskiej, wybitnej Polki, pisarki, rewolucjonistki – współorganizatorki 1 Dywizji Piechoty imienia Tadeusza Kościuszki. W 35 rocznicę ludowego Wojska Polskiego. 14 maja 1978 roku[8].

Lata 1990–2001

edytuj

W latach 90. grupa historyków WIH wraz z przedstawicielami Centralnego Archiwum Wojskowego utworzyła tzw. Wojskową Komisję Archiwalną, która przeprowadziła poszukiwania w archiwach rosyjskich, litewskich i białoruskich. Wynikiem tej szeroko zakrojonej działalności było sprowadzenie do Polski kopii dokumentów zagrabionych przez Armię Czerwoną i NKWD z Archiwum Wojskowego oraz dokumentacji dotyczącej losów polskich oficerów i ich rodzin, aresztowanych lub internowanych przez władze radzieckie. Działalność WKA miała olbrzymie znaczenie dla dokumentowania zbrodni stalinowskich popełnionych na polskich obywatelach, w tym także zbrodni katyńskiej. Dokumentacja przywieziona przez członków komisji do dziś jest wykorzystywana przez wszystkie instytucje w Polsce zajmujące się losami polskich obywateli na wschodzie i ściganiem zbrodni komunistycznych, między innymi przez Instytut Pamięci Narodowej, Fundacja Ośrodka KARTA i Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.

Wojskowy Instytut Historyczny 4 lutego 1997 na mocy zarządzenia Ministra Obrony Narodowej przestał być samodzielną placówką naukową i został włączony na prawach wydziału w strukturę Akademii Obrony Narodowej. Wiązało się to również z likwidacją Wojskowego Przeglądu Historycznego i Studiów i Materiałów do Historii Wojskowości. Restrukturyzacja Instytutu zapoczątkowała jednak nową formę działalności WIH AON – prowadzenie zaocznych studiów wyższych (licencjackich i magisterskich) oraz studiów podyplomowych w zakresie historii. W latach 1997–2001 ukończyło je kilkaset osób, głównie z resortu obrony i spraw wewnętrznych.

Nieformalne wpływy w WIH zachował gen. Wojciech Jaruzelski, co pozwoliło mu blokować niekorzystne dla siebie publikacje oraz kontrolować wolność badań naukowych[9].

W wyniku kolejnych przemian strukturalnych zachodzących w siłach zbrojnych RP, Wojskowy Instytut Historyczny AON został 31 grudnia 2001 rozwiązany na mocy decyzji Ministra Obrony Narodowej. W miejsce WIH 1 stycznia 2002 powstało Wojskowe Biuro Badań Historycznych.

Kadra Wojskowego Instytutu Historycznego

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Pracownicy Wojskowego Instytutu Historycznego.

Szefowie, komendanci i dyrektorzy instytutu

edytuj

Zastępcy szefa – komendanta WIH

edytuj

Oficerowie

edytuj

Inni pracownicy naukowi

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Kazimierz Sobczak, Z historii i współczesności ... s. 37.
  2. Kazimierz Sobczak, Z historii i współczesności ... s. 37–38.
  3. Wiesława Hiller, Sztab Generalny WP 1951–1956, s. 2, natomiast Kazimierz Sobczak, Z historii i współczesności ... s. 38 utrzymuje, że przeformowanie oddziału w zarząd miało miejsce kwietniu 1951 roku, lecz nie podaje dokładnej daty i podstawy prawnej.
  4. Kazimierz Sobczak, Z historii i współczesności ... s. 40–41.
  5. Kazimierz Sobczak, Z historii i współczesności ... s. 43.
  6. Kazimierz Sobczak, Z historii i współczesności ... s. 58.
  7. Rozkaz Nr 11/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 6 maja 1978 r. w sprawie nadania Wojskowemu Instytutowi Historycznemu imienia Wandy Wasilewskiej (Dziennik Rozkazów MON z 1978 r. Nr 6, poz. 30).
  8. Adam Marcinkowski, Uroczystość nadania ... s. 328–329.
  9. Sławomir Cenckiewicz, Generał bez skazy? Dożywotnie wpływy Wojciecha Jaruzelskiego, „Do Rzeczy” 2016, nr 30, s. 18–23; Ludzie Jaruzelskiego wciąż straszą: jak to z wydaniem książki „Generał ze skazą” było z dr. Lechem Kowalskim, historykiem, autorem książek m.in. „Generał ze skazą”, „Generałowie” i „Czesław Kiszczak. Biografia gen. broni Czesława Kiszczaka” rozmawia Wojciech Wybranowski, „Do Rzeczy” 2016, nr 31, s. 36–37.
  10. Piotr Stawecki, Wojskowy Instytut Historyczny – placówka naukowa w czasie dyrektorowania prof. dr. hab. Tadeusza Jędruszczaka, „Dzieje Najnowsze” 33 (2001), nr 2 s. 229–235.
  11. Danuta Szmit-Zawierucha: Ludzie i pejzaże Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2005, s. 171. ISBN 83-85584-90-0.
  12. Andrzej Ajnenkiel, Wojskowy Instytut Historyczny – dzieje, aktualna sytuacja i perspektywy, [w:] Stan i perspektywy rozwoju historii wojskowej w Polsce. III Ogólnopolskie Forum Historyków Wojskowych, Toruń 5–6 grudnia 1996, pod red. Waldemara Rezmera i Zbigniewa Karpusa, Toruń: UMK 1997, s. 15–30.

Bibliografia

edytuj
  • Bibliografia publikacji pracowników Wojskowego Instytutu Historycznego 1945–1970. Wykaz wydawnictw WIH, oprac. J. Kapuścik, B. Zielińska, Warszawa 1971
  • Bibliografia publikacji pracowników Wojskowego Instytutu Historycznego 1971–1981. Wykaz wydawnictw WIH, oprac. D. Dudek, B. Zielińska, Warszawa 1982.
  • M. Harz, T. Sitkiewicz, Bibliografia publikacji pracowników oraz wykaz wydawnictw Wojskowego Instytutu Historycznego 1982–1986, Warszawa 1987.
  • M. Harz, Bibliografia publikacji pracowników oraz wykaz wydawnictw Wojskowego Instytutu Historycznego 1987–1996, Warszawa 1996.
  • Andrzej Ajnenkiel, Wojskowy Instytut Historyczny – dzieje, aktualna sytuacja i perspektywy, [w:] Stan i perspektywy rozwoju historii wojskowej w Polsce. III Ogólnopolskie Forum Historyków Wojskowych, Toruń 5–6 grudnia 1996, red. Waldemar Rezmer i Zbigniew Karpus, Toruń: UMK 1997, s. 15–30.
  • Wiesława Hiller, Sztab Generalny WP 1951–1956, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej”, 1999, nr 22.
  • Piotr Łossowski, Biuro Historyczne WP i Wojskowy Instytut Historyczny jak je pamiętam, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 15 (2014), nr 2, s. 143–152.
  • Adam Marcinkowski, Uroczystość nadania Wojskowemu Instytutowi Historycznemu imienia Wandy Wasilewskiej, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1978, nr 2 (84), s. 328–332.
  • Benon Miśkiewicz, Rada Naukowa Wojskowego Instytutu Historycznego w latach 1961–1990, „Studia z Dziejów Polskiej Historiografii Wojskowej” t. 4 (2000), s. 77–102.
  • Zbigniew Palski, Janusz Zuziak, Służba historyczna Wojska Polskiego, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2002, nr 4, s. 89–97.
  • Kazimierz Sobczak, Z historii i współczesności Wojskowego Instytutu Historycznego im. Wandy Wasilewskiej, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1987, nr 1 (119).
  • Piotr Stawecki, Wojskowy Instytut Historyczny – placówka naukowa w czasie dyrektorowania prof. dr. hab. Tadeusza Jędruszczaka, „Dzieje Najnowsze” 33 (2001), nr 2, s. 229–235.
  • Szefowie ośrodków naukowo-badawczych wojskowej służby historycznej 1921–2002. W 80-lecie wojskowej służby historycznej. Materiały z konferencji naukowej, Warszawa 29 listopada 2002 r., red. Zbigniew Moszumański, Warszawa: „Comandor” 2003.
  • Z dziejów służby historycznej Wojska Polskiego 1918-2002, Warszawa: Wydawnictwo Comandor 2002.