Zaraza (roślina)
Zaraza (Orobanche L.) – rodzaj roślin należących do rodziny zarazowatych. Obejmuje ok. 150–200 gatunków[3][4][5]. Są to rośliny występujące głównie w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej[6], z centrum zróżnicowania w Azji Mniejszej, w regionie Kaukazu oraz w Azji Środkowej[3][5]. W Europie rośnie ok. 45 gatunków[5], z czego w Europie Środkowej i Północnej ok. 30[3]. W Chinach rośnie 25 gatunków[6], a Kalifornii – 9[5]. Nieliczne gatunki spotykane są także w północnej i wschodniej Afryce oraz w Ameryce Środkowej[6]. W Polsce w tradycyjnym, szerokim ujęciu, stwierdzono obecność kilkunastu przedstawicieli rodzaju[7], trzy z nich przenoszone są współcześnie do rodzaju Phelipanche[3].
| ||
 Zaraza czerwonawa (wraz z rośliną żywicielską) | ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | Euphyllophyta | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | astrowe | |
| Rząd | jasnotowce | |
| Rodzina | zarazowate | |
| Rodzaj | zaraza | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Orobanche L. Sp. Pl. 632. 1753 | ||
| Typ nomenklatoryczny | ||
| Orobanche major L.[2] | ||
_(36029386383).jpg)
Rodzaj obejmuje bezzieleniowe rośliny cudzożywne, nie przeprowadzające fotosyntezy, lecz pasożytujące na innych roślinach (→ rośliny pasożytnicze). Niektóre gatunki przywiązane są do określonych żywicieli (np. zaraza bluszczowa O. hederae do bluszczu pospolitego), inne do różnych gatunków, rodzajów lub nawet rodzin roślin, zawsze jednak pasożytują na roślinach zielnych i niewielkich krzewach[5]. Tylko europejskie gatunki zaraz zarejestrowane zostały jako pasożyty 800 gatunków roślin z 54 rodzin[3]. W niektórych przypadkach pasożytnictwo zaraz może mieć negatywny wpływ na rozwój i plonowanie roślin uprawnych[3].
Rośliny te zasiedlają najczęściej siedliska suche i nasłonecznione. Zapylane są zwykle przez pszczoły, choć występuje także samopylność[5].
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, dwuletnie lub byliny o mięsistych pędach osiągających wysokość do 80 cm[5].
- Liście
- Liście łuskowate, niezielone.
- Kwiaty
- Na bardzo krótkich szypułkach w kątach małych przysadek, lub siedzące, zebrane w prosto wzniesione kwiatostany. Kwiaty o płatkach częściowo zrosłych, koronie grzbiecistej dwuwargowej, często wewnątrz owłosionej. Działki kielicha są cztery, zrośnięte w krótką rurkę, czasem głęboko podzieloną na dwie wargi. Pręciki cztery, w dwóch parach, dwusilne. Zalążnia górna, jednokomorowa. Szyjka słupka pojedyncza, wygięta, na końcu rozwidlona[5].
- Owoce
- Torebki jednokomorowe z licznymi, drobnymi nasionami[5].
- Korzeń
- Jako rośliny pasożytnicze nie posiadają typowego korzenia, lecz ssawki, którymi wrastają w roślinę żywicielską[3].
Gatunki zarazy są trudne do oznaczania. Ważne przy oznaczaniu gatunku jest rozpoznanie rośliny żywicielskiej. Aby stwierdzić to w pewny sposób, należy rozsunąć ściółkę i ziemię wokół oznaczanego gatunku zarazy. W przypadku roślin zebranych ze stanowiska należy przed zasuszeniem rośliny zapisać kolor kwiatów oraz łodygi i pokrywających ją włosków, gdyż podczas suszenia zmieniają barwę, a są to cechy istotne przy późniejszym oznaczaniu.
SystematykaEdytuj
Jeden z około 90 rodzajów wyodrębnianych współcześnie w rodzinie zarazowatych Orobanchaceae Vent. W jej obrębie należy wraz z 11 innymi rodzajami do plemienia Orobancheae Lamarck & de Candolle[1]. Do rodzajów tych należą m.in.: Phelipanche Pomel, Boulardia F.W. Schultz, Aphyllon Mitch. i Nothaphyllon wyodrębnione w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku z dawniej szerzej ujmowanego rodzaju Orobanche. Po wydzieleniu ww. rodzajów w obrębie Orobanche sensu stricto pozostało ok. 150-200 gatunków[3].
Podobnie jak w przypadku innych roślin pasożytniczych, redukcja organów (liści, zupełny brak korzeni), utrudnia oznaczanie gatunków i ich taksonomię. Problemy pogłębia w tym wypadku często duża zmienność kształtu i barwy koron kwiatów w obrębie gatunków oraz ciemnienie podczas suszenia okazów zbieranych do zielnika. W wewnątrzrodzajowej klasyfikacji taksonów istotną rolę odgrywają w efekcie poza badaniami molekularnymi m.in. analizy budowy pyłku i płatków korony z użyciem technik mikroskopowych oraz analizy składu olejków eterycznych[3].
- Gatunki flory Polski[7]
- zaraza alzacka (Orobanche alsatica Kirschl.)
- zaraza Bartlinga (Orobanche bartlingii Griseb.)
- zaraza bladokwiatowa (Orobanche pallidiflora Wimm & Grab., syn. O. reticulata Wallr.)
- zaraza bluszczowa (Orobanche hederae Duby) – efemerofit
- zaraza błękitnawa (Orobanche coerulescens Stephan ex Willd.) – gatunek w Polsce wymarły
- zaraza czerwonawa (Orobanche lutea Baumg)
- zaraza drobnokwiatowa (Orobanche minor Sm., syn. O. minor Sutton)
- zaraza gałęzista (Orobanche ramosa L.) – gatunek w Polsce wymarły
- zaraza goryczelowa (Orobanche picridis F. W. Schultz)
- zaraza krwistoczerwona (Orobanche gracilis Sm.)
- zaraza macierzankowa (Orobanche alba Stephan ex Willd., syn. O. alba Stephan)
- zaraza Mayera (Orobanche mayeri (Suess. et Ronniger) Bertsch)[8]
- zaraza niebieska (Orobanche purpurea Jacq.)
- zaraza piaskowa (Orobanche arenaria Borkh.) – gatunek w Polsce wymarły
- zaraza przytuliowa, z. pospolita (Orobanche caryophyllacea Sm., syn. O. vulgaris Poir.)
- zaraza wielka (Orobanche elatior Sutton, syn. O. maior L.)
- zaraza żółta (Orobanche flava Mart. ex F. W. Schultz, syn. O. flava Mart.)
- Orobanche kochii F. W. Schultz[9]
- Inne gatunki (wybór)
- Orobanche bulbosa (Gray) G. Beck
- Orobanche californica Cham. & Schlecht.
- Orobanche cernua Loefl.
- Orobanche cooperi (Gray) Heller
- Orobanche corymbosa (Rydb.) Ferris
- Orobanche crenata Forsk.
- Orobanche fasciculata Nutt.
- Orobanche grayana G. Beck
- Orobanche ludoviciana Nutt.
- Orobanche multicaulis Brandeg.
- Orobanche multiflora Nutt.
- Orobanche parishii (Jepson) Heckard
- Orobanche pinorum Geyer ex Hook.
- Orobanche riparia Collins, sp. nov. ined.
- Orobanche ritro Gren. & Godr.
- Orobanche uniflora L.
- Orobanche valida Jepson
- Orobanche vallicola (Jepson) Heckard
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2019-03-04].
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
- ↑ a b c d e f g h i Piwowarczyk, Renata ; Denysenko-Bennett, Magdalena ; Góralski, Grzegorz ; Kwolek, Dagmara ; Sánchez Pedraja, Óscar ; Mizia, Patryk ; Cygan, Magdalena ; Joachimiak, Andrzej J.. Phylogenetic relationships within Orobanche and Phelipanche (Orobanchaceae) from Central Europe, focused on problematic aggregates, taxonomy, and host ranges. „Acta Biologica Cracoviensia s. Botanica”. 60, 1, 2018.
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 658. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 276. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Orobanche Linnaeus. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-03-04].
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Renata Piwowarczyk: Rozmieszczenie i preferencje fitocenotyczne Orobanche mayeri (Suess. et Ronniger) Bertsch – nowego gatunku dla Polski. W: Planta in vivo, in vitro et in silico. Szczepkowski A., Obidziński A. (red.). Warszawa: LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego, 2010, s. 60.
- ↑ Luis Carlón, Gonzalo Gómez Casares, Manuel Laínz, Gonzalo Moreno Moral, Óscar Sánchez Pedraja, Gerald M. Schneeweiss: Orobanche kochii (ang.). W: Index of Orobanchaceae [on-line]. [dostęp 2014-10-27].