Wikipedia

Zaraza (roślina)

Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.

Zaraza (Orobanche L.) – rodzaj roślin należących do rodziny zarazowatych. Obejmuje ok. 150–200 gatunków[4][5][6][7]. Rodzaj jest reprezentowany na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, ale najbardziej zróżnicowany jest w zachodniej i środkowej Azji.

Zaraza
Ilustracja
Zaraza czerwonawa (wraz z rośliną żywicielską)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

zarazowate

Rodzaj

zaraza

Nazwa systematyczna
Orobanche L.
Sp. Pl. 632. 1753
Typ nomenklatoryczny

Orobanche major L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Zaraza macierzankowa
Zaraza drobnokwiatowa
Zaraza bluszczowa

Rodzaj obejmuje bezzieleniowe rośliny cudzożywne, nie przeprowadzające fotosyntezy, lecz pasożytujące na innych roślinach (→ rośliny pasożytnicze). Niektóre gatunki przywiązane są do określonych żywicieli (np. zaraza bluszczowa O. hederae do bluszczu pospolitego), inne do różnych gatunków, rodzajów lub nawet rodzin roślin, zawsze jednak pasożytują na roślinach zielnych i niewielkich krzewach[7]. Tylko europejskie gatunki zaraz zarejestrowane zostały jako pasożyty 800 gatunków roślin z 54 rodzin[4]. W niektórych przypadkach pasożytnictwo zaraz może mieć negatywny wpływ na rozwój i plonowanie roślin uprawnych[4].

Rośliny te zasiedlają najczęściej siedliska suche i nasłonecznione. Zapylane są zwykle przez pszczoły, choć występuje także samopylność[7].

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj
 
Zaraza żółta

Zarazy występują głównie w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej[8], z centrum zróżnicowania w Azji Mniejszej, w regionie Kaukazu oraz w Azji Środkowej[4][7]. W Europie rośnie ok. 45 gatunków[7], z czego w Europie Środkowej i Północnej ok. 30[4]. W Chinach rośnie 25 gatunków[8], a Kalifornii – 9[7]. Nieliczne gatunki spotykane są także w północnej i wschodniej Afryce oraz w Ameryce Środkowej[8][6], w zachodniej i południowej części Ameryki Południowej, w południowej i zachodniej Australii[6]. Jako rośliny introdukowane rosną w Nowej Zelandii i Południowej Afryce[6].

W Polsce w tradycyjnym, szerokim ujęciu, stwierdzono obecność kilkunastu przedstawicieli rodzaju[9], cztery z nich przenoszone są współcześnie do rodzaju zaraźnica Phelipanche[4][9].

Gatunki flory Polski[9]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[9], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[6]

Do gatunków wcześniej błędnie opisanych jako stwierdzone w Polsce należą: zaraza krwistoczerwona Orobanche gracilis Sm. i zaraza ożankowa Orobanche teucrii Holandre[9].

Do gatunków z flory polskiej tradycyjnie zaliczanych do rodzaju zaraza Orobanche, współcześnie klasyfikowanych do rodzaju zaraźnica Phelipanche należą:

Morfologia

edytuj
 
Orobanche crenata
Pokrój
Rośliny jednoroczne, dwuletnie lub byliny o mięsistych pędach osiągających wysokość do 80 cm[7].
Liście
Liście łuskowate, niezielone.
Kwiaty
Na bardzo krótkich szypułkach w kątach małych przysadek, lub siedzące, zebrane w prosto wzniesione kwiatostany. Kwiaty o płatkach częściowo zrosłych, koronie grzbiecistej dwuwargowej, często wewnątrz owłosionej. Działki kielicha są cztery, zrośnięte w krótką rurkę, czasem głęboko podzieloną na dwie wargi. Pręciki cztery, w dwóch parach, dwusilne. Zalążnia górna, jednokomorowa. Szyjka słupka pojedyncza, wygięta, na końcu rozwidlona[7].
Owoce
Torebki jednokomorowe z licznymi, drobnymi nasionami[7].
Korzeń
Jako rośliny pasożytnicze nie posiadają typowego korzenia, lecz ssawki, którymi wrastają w roślinę żywicielską[4].

Gatunki zarazy są trudne do oznaczania. Ważne przy oznaczaniu gatunku jest rozpoznanie rośliny żywicielskiej. Aby stwierdzić to w pewny sposób, należy rozsunąć ściółkę i ziemię wokół oznaczanego gatunku zarazy. W przypadku roślin zebranych ze stanowiska należy przed zasuszeniem rośliny zapisać kolor kwiatów oraz łodygi i pokrywających ją włosków, gdyż podczas suszenia zmieniają barwę, a są to cechy istotne przy późniejszym oznaczaniu.

Systematyka

edytuj
 
Zaraza Kocha

Jeden z około 90 rodzajów wyodrębnianych współcześnie w rodzinie zarazowatych Orobanchaceae Vent. W jej obrębie należy wraz z 11 innymi rodzajami do plemienia Orobancheae Lamarck & de Candolle[2]. Do rodzajów tych należą m.in.: zaraźnica Phelipanche Pomel, Boulardia F.W. Schultz, Aphyllon Mitch. i Nothaphyllon wyodrębnione w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku z dawniej szerzej ujmowanego rodzaju Orobanche. Po wydzieleniu ww. rodzajów w obrębie Orobanche sensu stricto pozostało ok. 150–200 gatunków[4].

Podobnie jak w przypadku innych roślin pasożytniczych, redukcja organów (liści, zupełny brak korzeni), utrudnia oznaczanie gatunków i ich taksonomię. Problemy pogłębia w tym wypadku często duża zmienność kształtu i barwy koron kwiatów w obrębie gatunków oraz ciemnienie podczas suszenia okazów zbieranych do zielnika. W wewnątrzrodzajowej klasyfikacji taksonów istotną rolę odgrywają w efekcie poza badaniami molekularnymi m.in. analizy budowy pyłku i płatków korony z użyciem technik mikroskopowych oraz analizy składu olejków eterycznych[4].

Wykaz gatunków (w szerokim ujęciu rodzaju)[6]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-03-04] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
  4. ↑ a b c d e f g h i Piwowarczyk, Renata; Denysenko-Bennett, Magdalena; Góralski, Grzegorz; Kwolek, Dagmara; Sánchez Pedraja, Óscar; Mizia, Patryk; Cygan, Magdalena; Joachimiak, Andrzej J.. Phylogenetic relationships within Orobanche and Phelipanche (Orobanchaceae) from Central Europe, focused on problematic aggregates, taxonomy, and host ranges. „Acta Biologica Cracoviensia s. Botanica”. 60, 1, 2018. 
  5. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 658, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f Orobanche L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-04].
  7. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 276. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ a b c Orobanche Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-03-04].
  9. ↑ a b c d e Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 125, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ Renata Piwowarczyk: Rozmieszczenie i preferencje fitocenotyczne Orobanche mayeri (Suess. et Ronniger) Bertsch – nowego gatunku dla Polski. W: Planta in vivo, in vitro et in silico. Szczepkowski A., Obidziński A. (red.). Warszawa: LV Zjazd Polskiego Towarzystwa Botanicznego, 2010, s. 60.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zaraza_(roślina)&oldid=74255406”