Wikipedia

Świergotek płowy

gatunek ptaka

Świergotek płowy (Corydalla vaalensis) – gatunek ptaka z rodziny pliszkowatych (Motacillidae). Występuje głównie w Afryce Południowej, prócz tego w południowej części Afryki Środkowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Świergotek płowy
Corydalla vaalensis[1]
(Shelley, 1900)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

pliszkowate

Rodzaj

Corydalla

Gatunek

świergotek płowy

Synonimy
  • Anthus vaalensis Shelley, 1900
podgatunki

zobacz opis w tekście

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Po raz pierwszy gatunek opisał w 1900 roku George Ernest Shelley, angielski ornitolog, bratanek poety Percy’ego Shelleya. Holotyp pochodzić miał z Newcastle w południowoafrykańskiej prowincji KwaZulu-Natal[3][4]. Shelley wskazał dwa typy: samca pozyskanego 26 czerwca 1881 i samicę pozyskaną dzień później. Dysponowano jednak wtedy większą liczbą okazów zebranych w Muzeum Brytyjskim, a w momencie opisania świergotka płowego jego znany zasięg podawano jako północny Natal i Transwal. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Anthus vaalensis[5].

Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza świergotka płowego w rodzaju Anthus podtrzymując nazwę nadaną przez Shelleya[6]. Niektóre autorytety uznają rodzaj Corydalla, w którym znajduje się część świergotków dotychczas umieszczanych w Anthus, w tym właśnie świergotek płowy[7]. Pod nazwą Corydalla vaalensis wymieniany jest między innymi na Kompletnej liście ptaków świata (2021)[8].

IOC wyróżnia 5 podgatunków[6], natomiast jeszcze 6. uznają między innymi autorzy Clements Checklist of Birds of the World (2019)[9] i listy ptaków świata opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami HBW (5. wersja online: grudzień 2020)[10]. Dawniej problemów nastręczało systematykom mylenie okazów świergotka płowego ze świergotkiem gładkim (C. leucophrys). Sporna była klasyfikacja dwóch podgatunków tego drugiego: C. l. goodsoni i C. l. saphiroi. W 9. tomie HBW (2004) zostały przypisane do świergotka płowego jako podgatunki z północno-wschodniej części zasięgu C. vaalensis (Półwyspu Somalijskiego i części terenów na południe od niego)[4], ale nowsze klasyfikacje uznają 5 lub 6, nie 8, podgatunków[6][9][10]. Na Kompletnej liście... (2021) C. l. saphiroi jest wyszczególniony jako podgatunek świergotka gładkiego z własną polską nazwą: świergotek piaskowy[8].

Do współcześnie uznawanych podgatunków należą[6][10][9]:

  • C. v. chobiensis (Roberts, 1932) – trafniejsze może być połączenie go z C. v. chobiensis[4]
  • C. v. neumanni Meinertzhagen, 1920 – obejmuje nieuznawany C. v. muhingae[4]
  • C. v. marungensis Chapin, 1937[11] – nieuznawany przez IOC[6]; być może nieodróżnialny od przedstawicieli dwóch poprzednich podgatunków[4]
  • C. v. namibicus Clancey, 1990[12]
  • C. v. exasperatus Winterbottom, 1963[13]
  • C. v. vaalensis Shelley, 1900[5] – podgatunek nominatywny, do którego włączany jest nieuznawany C. v. daviesi[4]

Proponowany był również podgatunek C. v. clanceyi, którego przedstawiciele zamieszkują południowo-wschodnią Botswanę oraz północno-wschodnią Południową Afrykę[4].

Systematyka w obrębie pliszkowatych była wśród ornitologów przedmiotem sporów. Niektóre wątpliwości rozwiano przy użyciu filogenetyki molekularnej. Pietersen et al. (2018) wykorzystali sekwencje jednego genu zawartego w nDNA (sekwencja intronu 2 genu kodującego mioglobinę) i dwóch zawartych w mtDNA (cyt b i COI) pobrane od świergotków niemal wszystkich gatunków. W rezultacie otrzymali między innymi drzewo filogenetyczne, którego fragment obejmujący gatunki Corydalla przedstawiono poniżej (w niemal niezmienionej formie; dodano jedynie epitet gatunkowy hoeschi, a nie uwzględniono jedynie C. pseudosimilis, który okazał się być C. cinnamomea)[7]:



C. sylvana




C.godlewskii





C. hoeschi edita




C. campestris



C. berthelotii







C. novaezelandiae





C. cinnamomea



C. rufula+C. richardi




C. melindae+C. leucophrys







C. vaalensis



C. similis (RPA)+C. nyassae




C. similis (Izrael, Kenia)







W 1996 został opisany nowy gatunek, świergotek długosterny („Anthus longicaudatus”)[14]. Wyniki badań opublikowanych około dwóch dekad później wskazują na brak przesłanek do wyróżniania świergotka długosternego opartych zarówno o cechy upierzenia i morfometrię[15], jak i filogenetykę[7]. Wszystkie okazy rzekomo nowego gatunku przypisano do świergotka płowego, jedynie jeden okazał się reprezentować świergotka długodziobego (C. similis)[15].

Morfologia edytuj

 
Rozpoznawanie dużych południowoafrykańskich świergotków w terenie jest problematyczne. Na zdjęciu świergotek płowy...
 
...i świergotek gładki (C. leucophrys), z którym szczególnie często bywa mylony

Długość ciała wynosi 15–18,5 cm, masa ciała – 23–36,6 g[4]. Identyfikacja dużych południowoafrykańskich świergotków w terenie jest bardzo trudna i wszystkie są często ze sobą mylone. W przypadku świergotków płowych problem stanowi odróżnienie ich od świergotków gładkich, które również mają jednolicie ubarwione (bez wzorów) wierzchnie partie ciała[16].

Dalszy opis dotyczy osobników podgatunku nominatywnego, o ile nie zaznaczono inaczej. W upierzeniu dymorfizm płciowy nie występuje. Wierzch ciała jednolicie piaskowobrązowy. Ciemię pokrywają słabo zaznaczone ciemniejsze pasy. Ogon ciemnobrązowy, zewnętrzne sterówki z jasnopłowymi chorągiewkami zewnętrznymi i końcówką chorągiewek zewnętrznych, para T5 ma płowe jedynie końcówki i zewnętrzne krawędzie. Brew szeroka, nieco płowa. Kantarek popielaty. Pokrywy uszne piaskowobrązowe. Pasek policzkowy ciemny, pasek podbródkowy cieńszy od niego i ciemnobrązowy. Spód ciała jasny, piaskowopłowy, z intensywniej ubarwioną piersią, a jaśniejszą brodą i gardłem. Górną część piersi zdobią słabo widoczne szarobrązowe paski. Lotki I i II rzędu oraz ich pokrywy brązowe. Lotki III rzędu, pokrywy skrzydłowe większe i średnie brązowe z szerokimi płowymi krawędziami. Pokrywy skrzydłowe mniejsze piaskowobrązowe, a pokrywy podskrzydłowe – jasnopłowe. Dziób ciemnobrązowy z różowawą nasadą żuchwy. Tęczówka ciemnobrązowa. Nogi i stopy jasne, żółtobrązowe[3].

Wymiary szczegółowe przedstawicieli wybranych podgatunków przedstawiono w poniższej tabeli (część źródeł pochodzi z czasów, kiedy niektóre z pozostałych podgatunków nie zostały jeszcze opisane).

Zasięg występowania edytuj

Świergotki płowe występują na południe od afrykańskiego pasa lasów deszczowych[16]. Zasięg ich występowania według szacunków BirdLife International zajmuje blisko 5,87 mln km²[17]. Charakter podejmowanych przez świergotki płowe wędrówek jest słabo poznany. Część populacji uznaje się za osiadłą, w innych natomiast świergotki odbywają regularne wędrówki. W południowej części zasięgu świergotki płowe prawdopodobnie prowadzą nomadyczny tryb życia, zwłaszcza tamtejszą zimą. Granice obszarów występowania poszczególnych podgatunków są trudne do dokładnego określenia. Poniżej opisano je w przybliżeniu[4].

  • C. v. chobiensis (Roberts, 1932) – obszar od południowo-wschodniej Demokratycznej Republiki Konga oraz zachodniej Tanzanii na południe po południowo-wschodniej Angolę, skrajnie północno-wschodnią część Namibii, północną Botswanę, Zimbabwe i przyległe obszary w Mozambiku[3]. Występuje również w Malawi[18]
  • C. v. neumanni Meinertzhagen, 1920 – wyżyna Bije (Angola) oraz środkowo-południowa i południowa Demokratyczna Republika Konga; w porze deszczowej wędrują do południowej Namibii i Botswany[4]
  • C. v. marungensis Chapin, 1937 – od północnej Zambii na wschód po południową Tanzanię[4]
  • C. v. namibicus Clancey, 1990 – północno-wschodnia i środkowa Namibia[4]
  • C. v. exasperatus Winterbottom, 1963 – północno-wschodnia Botswana; wędrują do zachodniego Zimbabwe[4]
  • C. v. vaalensis Shelley, 1900 – od południowej Botswany na wschód po południowy Mozambik, północno-wschodnią Południową Afrykę i zachodnie Lesotho[4]

Ekologia i zachowanie edytuj

Środowiskiem życia świergotków płowych są otwarte tereny trawiaste oraz poddawane nadmiernemu wypasowi z plackami gołej ziemi, niedawno wypalane, nieużytki oraz obrzeża panwi solnych. Pojawiają się też na przecinkach w świetlistych lasach[4]. W Południowej Afryce wydają się zamieszkiwać środowiska między tymi świeżymi (ang. mesic) a pustynnymi. Stosunkowo częste doniesienia o pojawieniach w delcie Okawango prawie na pewno są wynikiem pomyłek i dotyczą świergotków gładkich[16]. Jeśli świergotki płowe współwystępują z gładkimi, to przeważnie zajmują suchsze środowiska. Odnotowywane były od nizin do co najmniej 1700 m n.p.m.[4], w samym tylko Malawi od 60 do 2450 m n.p.m.[18]

Świergotki płowe przebywają najchętniej na nagiej lub z rzadka porośniętej ziemi, szczególnie nadmiernie wypasanej, na której rozsiane są kamienie lub kopce termitów służące jako czatownie. Zwykle przebywają samotnie lub w parach, czasem w niewielkich grupach, liczniej zbierają się na pogorzeliskach[3]. Tam też dołączają do świergotków cynamonowych (C. cinnamomea), choć współwystępują z nimi także podczas lęgów[16]. Żerują aktywnie, nieustannie drepcząc lub biegając. Po zatrzymaniu się przybierają mocno wyprostowaną posturę. Są raczej płochliwe. Zaniepokojone siadają na kamieniach, termitierach lub skibach[3].

Pożywieniem tych ptaków są głównie owady i inne stawonogi, czasami zjadają też nasiona. Spośród 67 żołądków świergotków płowych z Zimbabwe poszczególne rodzaje pokarmu zawierało odpowiednio: chrząszcze (Coleoptera) – 76%, prostoskrzydłe (Orthoptera) – 69%, błonkoskrzydłe (Hymenoptera) – 34%, pluskwiaki (Hemiptera) – 18%, motyle (Lepidoptera) – 19%, termity (Isoptera) – 24%, muchówki (Diptera) – 3%, ważki (Odonata) – 4%, wije (Myriapoda) – 6%, karaczany i modliszki (umieszczane razem w Dictyoptera) – 3%, pajęczaki (Arachnida) – 6%, ziarno – 7%, pióra – 6%, żwir – 5%[3].

Lęgi edytuj

W Afryce Południowej składanie jaj przypada na porę deszczową i okres ją poprzedzający. W Zambii trwa od czerwca do października, w Zimbabwe – od lipca do lutego (głównie między wrześniem a grudniem), a w Południowej Afryce – od sierpnia do grudnia. Świergotki płowe są monogamiczne i terytorialne. Ich gniazdo ma kształt czarki, tworzą je luźno splecione trawy, wyściółkę zaś stanowią delikatniejsze trawy i korzonki. Umieszczone jest w zagłębieniu u nasady kępy traw albo podstawie kamienia[4]. Ma średnicę około 6 cm i głębokość 4 cm[3]. W zniesieniu znajdują się 2 lub 3 jaja[4]. Skorupka jest biała, matowa, pokryta rzadko rozmieszczonymi szarymi i brązowymi plamkami. Wymiary średnie 21 jaj z Południowej Afryki: 22,0 na 15,3 mm (20–24 na 15–17 mm)[3]. Brak informacji o czasie wysiadywania czy momencie opierzenia się młodych[4], chociaż według innego źródła wysiadywanie trwa około 14 dni, a młode opuszczają gniazdo po blisko 12 dniach życia. Są karmione przez oboje rodziców[19].

Status i zagrożenia edytuj

IUCN uznaje świergotka płowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za stabilny ze względu na brak widocznych zagrożeń[17].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Corydalla vaalensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ Corydalla vaalensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h i Stuart Keith (red.), Emil K. Urban, C. Hilary Fry, The Birds of Africa, t. 4. Broadbills to Chats, Helm, 2002, s. 227–228, ISBN 978-0-12-137304-7.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s red.: David A. Christie, Andrew Elliott, Josep del Hoyo, Handbook of the Birds of the World, t. 9. Cotingas to Pipits and Wagtails, Barcelona: Lynx Edicions, 2004, s. 687, 753, ISBN 978-84-87334-69-6.
  5. ↑ a b George Ernest Shelley, The Birds of Africa, t. 2, 1900, s. 311–312.
  6. ↑ a b c d e F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits. IOC World Bird List (v11.2), 15 lipca 2021. [dostęp 2021-08-09].
  7. ↑ a b c Pietersen i inni, Multi-locus phylogeny of African pipits and longclaws (Aves: Motacillidae) highlights taxonomic inconsistencies, „Ibis”, 161 (4), 2018, DOI: 10.1111/ibi.12683.
  8. ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Motacillidae Horsfield, 1821 - pliszkowate - Wagtails and pipits (wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-08-10].
  9. ↑ a b c Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2019 [online], 2019 [dostęp 2021-08-10].
  10. ↑ a b c Handbook of the Birds of the World and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], BirdLife Data Zone, grudzień 2020, s. 498 [dostęp 2021-08-09].
  11. ↑ James Chapin, The Pipits of the Belgian Congo, „Revue de zoologie et de botanique africaines”, 29, 1929, s. 342.
  12. ↑ a b P.A. Clancey, Taxonomic and distributional findings on some birds from Namibia, „Cimbebasia”, 11, 1989, s. 124–126.
  13. ↑ a b c J.M. Winterbottom, The South African sub-species of the Buffy Pipit, Anthus vaalensis Shelley, „Annals of the South African Museum. Annale van die Suid-Afrikaanse Museum”, 46, 1963, s. 341–350.
  14. ↑ Richard Liversidge, A new species of pipit in southern Africa, „Bulletin of British Ornithologists' Club”, 116, 1996, s. 221–215.
  15. ↑ a b G.B.P. & B.S. Peacock Davies, Reassessment of plumage characters and morphometrics of Anthus longicaudatus Liversidge, 1996 and Anthus pseudosimilis Liversidge and Voelker, 2002 (Aves: Motacillidae), „Annals of the Ditsong National Museum of Natural History”, 4, 2014, s. 187–206.
  16. ↑ a b c d Buffy Pipit, [w:] P.A. Clancey, Southern Africa Bird Atlas, Southern Africa Bird Atlas Project (SABAP1), 1997, s. 386.
  17. ↑ a b Buffy Pipit Anthus vaalensis. BirdLife International. [dostęp 2021-08-09].
  18. ↑ a b Françoise Dowsett-Lemaire & Robert J. Dowsett, The Birds of Malawi: An Atlas and Handbook, Tauraco Press & Aves, 2006, s. 330, ISBN 978-2-87225-004-2.
  19. ↑ Anthus vaalensis (Buffy pipit) [online], Biodiversity Explorer [dostęp 2021-08-11].

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Świergotek_płowy&oldid=68363165”