Akhisar (1904)
Akhisar – turecki torpedowiec z początku XX wieku, jedna z dwóch zbudowanych we Włoszech jednostek typu Akhisar. Okręt został zwodowany 25 kwietnia 1904 roku w stoczni Ansaldo w Genui, a w skład marynarki Imperium Osmańskiego wszedł w czerwcu 1904 roku. Torpedowiec wziął udział w I wojnie bałkańskiej i I wojnie światowej, a po remoncie w latach 20. służył pod banderą Republiki Turcji do 1930 roku. Okręt został złomowany w 1935 roku.
 „Akhisar” w Stambule w 1906 roku | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Położenie stępki |
1904 |
| Wodowanie |
25 kwietnia 1904 |
 Imperium Osmańskie
| |
| Wejście do służby |
czerwiec 1904 |
 Turcja
| |
| Wycofanie ze służby |
1930 |
| Los okrętu |
złomowany w 1935 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
normalna: 165 ton |
| Długość |
całkowita: 51 metrów |
| Szerokość |
5,7 metra |
| Zanurzenie |
1,4 metra |
| Napęd | |
| 2 maszyny parowe o łącznej mocy 2400 KM 2 kotły lokomotywowe, 2 śruby | |
| Prędkość |
24 węzły |
| Zasięg |
2000 Mm przy prędkości 14 węzłów |
| Uzbrojenie | |
| 2 działka kal. 37 mm (2 x I) 4 torpedy | |
| Wyrzutnie torpedowe |
2 × 450 mm (2 x I) |
| Załoga |
30 |
Projekt i budowa
edytujTorpedowce typu Akhisar[a] zostały zamówione przez Turcję we Włoszech w grudniu 1902 roku i w tym miesiącu podpisano kontrakt na dostawę dwóch jednostek[2][3].
„Akhisar” zbudowany został w stoczni Ansaldo w Genui (numer stoczniowy 131)[2][4]. Stępkę okrętu położono w 1904 roku, a zwodowany został 25 kwietnia 1904 roku[4][5].
Dane taktyczno-techniczne
edytujOkręt był torpedowcem z kadłubem wykonanym ze stali, podzielonym na dziewięć przedziałów wodoszczelnych[2][4]. Długość całkowita wynosiła 51 metrów (50,5 metra między pionami) szerokość 5,7 metra i zanurzenie 1,4 metra[2][4]. Wyporność normalna wynosiła 165 ton[2][4]. Jednostka napędzana była przez dwie pionowe, trzycylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania Ansaldo o łącznej mocy 2400 KM, do których parę dostarczały dwa kotły lokomotywowe (także produkcji Ansaldo)[4][5][b]. Prędkość maksymalna napędzanego dwoma śrubami okrętu wynosiła 24 węzły[2][4][c]. Okręt zabierał zapas 60 ton węgla, co zapewniało zasięg wynoszący 2000 Mm przy prędkości 14 węzłów[2][6].
Na uzbrojenie artyleryjskie jednostki składały się dwa pojedyncze działka kalibru 37 mm Hotchkiss QF L/20 z zapasem 250 nabojów[4][5]. Broń torpedową stanowiły zamontowane na pokładzie (z przodu i tyłu sterówki dwie pojedyncze obracalne wyrzutnie kal. 450 mm, z łącznym zapasem czterech torped[4][5].
Załoga okrętu składała się z 4 oficerów i 26 podoficerów i marynarzy[4][5][d].
Służba
edytuj„Akhisar” został przyjęty w skład marynarki wojennej Imperium Osmańskiego w czerwcu 1904 roku w Stambule[4][5]. Podczas I wojny bałkańskiej, 16 grudnia 1912 roku „Akhisar” wziął udział w bitwie zespołu tureckiego (składającego się oprócz niego z pancerników „Barbaros Hayreddin”, „Turgut Reis”, „Asar-i Tevfik” i „Mesudiye”, krążownika „Mecidiye”, niszczyciela „Samsun” i torpedowca „Sivrihisar” z flotą grecką w składzie: krążownik „Jeorjos Awerof” oraz okręty pancerne „Hydra”, „Spetsai” i „Psara” koło przylądka Elli[7].
W momencie wybuchu I wojny światowej torpedowiec był już przestarzały i miał niską wartość bojową[8]. 29 sierpnia 1914 roku okręt z oficerem niemieckim, por. mar. (niem. Oberleutnant zur See) Frige na pokładzie wyszedł z Dardaneli i udał się pod Imroz z misją rozpoznawczą. Torpedowiec został zatrzymany przez okręty brytyjskie i załodze została przekazana informacja o rozpoczęciu przez Ententę blokady cieśnin tureckich[9]. W 1915 roku wyeksploatowana siłownia okrętu pozwalała na osiągnięcie prędkości maksymalnej 14 węzłów, a liczebność załogi wzrosła do 43 osób (4 Niemców i 39 Turków)[4][5]. W tym roku zdemontowano też jedną z wyrzutni torped, montując w zamian pojedyncze działo kalibru 47 mm SK C/99 L/45 (z zapasem 150 pocisków)[4][5].
28 maja 1915 roku „Akhisar” eskortował w Zatoce Izmit trzy promy wyładowane żołnierzami i amunicją, które stały się celem ataku operującego na Morzu Marmara brytyjskiego okrętu podwodnego HMS E11. Napastnik zatopił torpedą zbudowany w 1879 roku prom „Badırma” (474 BRT), na którego pokładzie mimo akcji ratowniczej przeprowadzonej przez torpedowiec zginęło 250 osób (była to największa strata armii osmańskiej poniesiona na morzu podczas wojny)[10]. 24 października nieopodal Gelibolu „Akhisar” wykrył powracający do bazy brytyjski okręt podwodny HMS E12, który został zmuszony do awaryjnego zanurzenia, schodząc na niebezpieczną głębokość 76 metrów[11]. 11 grudnia „Akhisar” osiadł na mieliźnie nieopodal Silivri, skąd na holu został doprowadzony do Stambułu[4]. 17 grudnia okręt spłoszył HMS E2, który do momentu pojawienia się torpedowca zatopił dwie łodzie dau i szkuner[12].
22 stycznia 1918 roku „Akhisar” i niszczyciele „Taşoz” i „Numûne-i Hamiyet” bazowały w Çanakkale, gotowe do ochrony osiadłego na mieliźnie krążownika liniowego „Yavuz Sultan Selim” przed atakiem wrogich okrętów podwodnych[13]. Od 14 lipca torpedowce „Akhisar”, „Draç”, „Musul” oraz „Sultanhisar” wraz z krążownikami torpedowymi „Berk-i Satvet” i „Peyk-i Şevket” jako jedyne okręty floty osmańskiej operowały aktywnie na Morzu Czarnym[14]. W październiku okręt odstawiono do rezerwy[4].
Po zakończeniu wojny, od lutego 1919 roku do 1920 roku jednostka pełniła służbę patrolową zwalczając przemyt[4]. 29 października 1923 roku „Akhisar” został formalnie wcielony do nowo powstałej marynarki wojennej Republiki Turcji, choć jego stan techniczny nie pozwalał na eksploatację[15]. W latach 1924–1925 jednostka przeszła remont w Deniz Fabrikaları w Stambule i po jego zakończeniu podjęła czynną służbę[4]. Okręt wycofano ze składu floty w 1930 roku i złomowano w 1935 roku[5][4][e].
Uwagi
edytuj- ↑ Zwane również typem Yunus[1].
- ↑ Brassey 1912 ↓, s. 265 podaje, że moc maszyn wynosiła 2200 KM.
- ↑ Brassey 1912 ↓, s. 265 i Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 587 podają, że okręt osiągał prędkość 27 węzłów.
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 392 podaje, że załoga okrętu liczyła 20 osób.
- ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 392 podaje, że okręt został wycofany ze służby w 1927 roku.
Przypisy
edytuj- ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 587.
- ↑ a b c d e f g Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 392.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 11, 155.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 155.
- ↑ a b c d e f g h i Gogin 2021 ↓.
- ↑ Moore 1990 ↓, s. 255.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 22.
- ↑ Noppen 2016 ↓, s. 5.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 30.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 37.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 41.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 44.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 32.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 54.
- ↑ Langensiepen i Güleryüz 1995 ↓, s. 59.
Bibliografia
edytuj- Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
- Ivan Gogin: AKHİSAR torpedo boats (1904). Navypedia. [dostęp 2021-12-08]. (ang.).
- Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
- Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 978-1557506597. (ang.).
- Bernd Langensiepen, Ahmet Güleryüz: The Ottoman Steam Navy 1828–1923. Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-659-0.
- Ryan K. Noppen: Okręty osmańskiej marynarki wojennej 1914-1918. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-65-2.
- The Naval Annual, 1912. T.A. Brassey (red.). Portsmouth: J. Griffin and Co., 1912. (ang.).