Czas środkowoeuropejski

Czas środkowoeuropejski, CET (od ang. Central European Time) – strefa czasowa odpowiadająca czasowi słonecznemu południka 15°E, który różni się o 1 godzinę od uniwersalnego czasu koordynowanego (UTC+1:00). Czas środkowoeuropejski jest najszerzej stosowanym w krajach Unii Europejskiej.

Strefy czasowe w Europie:
WET
lub WEST 		Czas zachodnioeuropejski (UTC+0)
Czas zachodnioeuropejski letni (UTC+1)
WET Czas zachodnioeuropejski (UTC+0)
CET
lub CEST 		Czas środkowoeuropejski (UTC+1)
Czas środkowoeuropejski letni (UTC+2)
KSK Czas Kaliningradu (UTC+2)
EET
lub EEST 		Czas wschodnioeuropejski (UTC+2)
Czas wschodnioeuropejski letni (UTC+3)
MSK Czas moskiewski (UTC+3)

HistoriaEdytuj

 
Pomnik 15. południka w Stargardzie w Polsce

Przed wiekiem XIX w krajach Europy w powszechnym użyciu był czas słoneczny ważniejszych ośrodków miejskich. Potrzeba standaryzacji czasu pojawiła się wraz z rozwojem kolei, która wymagała stworzenia rozkładów jazdy i obliczania czasu podróży. W 1886 roku austriacki astronom i geodeta Robert Schram opublikował artykuł, w którym proponował wprowadzenie jednolitego systemu pomiaru czasu w kolejach austriackich, na wzór amerykański (Stany Zjednoczone wprowadziły standardowy czas kolejowy trzy lata wcześniej). Podstawą miał być czas słoneczny południka 15°E, co oznaczało różnicę dokładnie godziny względem czasu Greenwich. Idea ta została początkowo zignorowana, ale dwa lata później dyrekcje kolei austriackich i węgierskich przyjęły ją i przedłożyły projekt rządowi. Propozycja została zaaprobowana, z zastrzeżeniem, że nowy standard powinien zostać przyjęty także w innych krajach: Cesarstwie Niemieckim, Szwajcarii, Włoszech i Serbii[1].

Parlament Rzeszy Niemieckiej w 1889 roku odrzucił pomysł wprowadzenia wspólnego czasu na użytek cywilny, ale Związek Kolei Niemieckich przyjął propozycję. W 1891 roku propozycja powróciła do Reichstagu, gdzie argumenty za ujednoliceniem czasu (takie jak możliwość sprawnej mobilizacji żołnierzy w Cesarstwie) przedstawił emerytowany feldmarszałek Helmut von Moltke. 1 czerwca 1891 roku koleje pruskie przyjęły czas środkowoeuropejski (różniący się od czasu berlińskiego o około 6 minut) na użytek wewnętrzny, nadal publikując rozkłady jazdy oparte o czas słoneczny. W dalszej kolejności koleje austro-węgierskie przyjęły ten czas zarówno na użytek wewnętrzny, jak i zewnętrzny. W 1892 roku kraje południowoniemieckie (Królestwo Bawarii, Królestwo Wirtembergii i Wielkie Księstwo Badenii) wprowadziły czas środkowoeuropejski na kolei, w ruchu pocztowym i usługach telegraficznych. Rok później (1 kwietnia 1893) w całym Cesarstwie czas środkowoeuropejski stał się jedynym czasem urzędowym, a podobny ruch planowały Austro-Węgry. W ciągu kolejnych 15 miesięcy Włochy, Szwajcaria i Dania przyjęły ten czas[2]. W 1911 roku Francja przyjęła czas Greenwich, a Tunezja, będąca jej protektoratem, czas środkowoeuropejski[3].

W czasie I wojny światowej Niemcy i Austro-Węgry narzuciły swój czas na okupowanych terytoriach[4]. Od 30 kwietnia 1916 roku Niemcy wprowadziły w letnim półroczu Sommerzeit, czas letni (GMT+2), ze względu na przewidywane korzyści ekonomiczne w okresie działań wojennych[5]. Podobnie postąpiły inne państwa europejskie; po zakończeniu wojny wycofano się z używania czasu letniego (pozostał on w użyciu tylko w Wielkiej Brytanii i Rosji Radzieckiej). Francja i kraje Beneluksu przyjęły na stałe czas środkowoeuropejski[6].

Do stosowania czasu środkowoeuropejskiego letniego powrócono podczas II wojny światowej, w 1940 roku Niemcy hitlerowskie wprowadziły go na terenie Rzeszy i krajów okupowanych. W tym samym roku Wielka Brytania przyjęła jako urzędowy czas środkowoeuropejski, wraz z czasem letnim (tj. „podwójny” czas letni)[6].

Po zakończeniu wojny Francja, Belgia, Holandia i Hiszpania przeszły na czas środkowoeuropejski[7]. Wielka Brytania i Irlandia używały czasu środkowoeuropejskiego (cały rok) w latach 1968–1971, jednak rozwiązanie okazało się niepopularne; stwierdzono w tym czasie wzrost liczby wypadków drogowych, w tym z udziałem uczniów zdążających do szkół[8]. Stosowanie czasu letniego było kontrowersyjne, różne kraje przyjmowały różne rozwiązania i zmieniały je. Po kryzysie naftowym w 1973 roku większość krajów rozwiniętych gospodarczo przyjęła praktykę zmiany czasu, a od 1996 roku jest ona uregulowana prawem Unii Europejskiej[6][9].

Obszar obowiązywaniaEdytuj

Obecnie następujące państwa i terytoria używają czasu środkowoeuropejskiego:

Spośród wymienionych tylko afrykańskie państwa: Algieria i Tunezja nie zmieniają aktualnie czasu na letni w letnim półroczu[10].

Czas UTC+1 na innych obszarach jest znany pod innymi nazwami. Przez cały rok taki czas urzędowy jest stosowany w krajach Afryki Środkowej, gdzie jest znany jako czas zachodnioafrykański. Jako czas zachodnioeuropejski letni obowiązuje on w pozostałych krajach Europy Zachodniej w letnim półroczu[10].

W PolsceEdytuj

Polska odzyskała niepodległość w listopadzie 1918 roku, wcześniej na jej terenach obowiązywały czasy urzędowe państw zaborczych. Czas letni nie obowiązywał w okresie międzywojennym, jedynie w 1919 roku Naczelna Rada Ludowa wprowadziła go na obszarze Wielkopolski[11]. Ustawą z 1922 roku formalnie wprowadzono w całym kraju czas środkowoeuropejski, ze wskazaniem, aby 31 maja tego roku cofnąć zegary z godziny 24 na 23[12]. To faktycznie oznaczało przejście z czasu wschodnioeuropejskiego (znaczna część terytorium państwa – Kresy Wschodnie – znajdowała się w strefie odpowiadającej temu czasowi) na środkowoeuropejski[11].

Po II wojnie światowej stosowanie na obszarze Polski na przemian czasu letniego i czasu standardowego (zimowego) wprowadzono w 1946 roku[6][13]; uchwałą Rady Ministrów z 21 września 1949 uchylono tę decyzję i wprowadzono stosowanie czasu środkowoeuropejskiego bez zmian w ciągu roku[14]. Czas letni obowiązywał ponownie w latach 1957–1964 i od 1977 roku[6][13]. Obecnie czas środkowoeuropejski obowiązuje w Polsce, tak jak w całej Unii Europejskiej, od ostatniej niedzieli października do ostatniej niedzieli marca[9], a w pozostałym okresie roku obowiązuje czas środkowoeuropejski letni, UTC+2, jest nazywany także czasem wschodnioeuropejskim[15][16].

Planowane zmianyEdytuj

W Anglii, Walii i Irlandii Północnej rozważano ponowne przejście na czas środkowoeuropejski[8][17], ale ostatecznie zarzucono tę koncepcję[18].

Hiszpania, najdalej na zachód wysunięty kraj strefy czasu środkowoeuropejskiego, rozważa powrót do strefy czasowej bardziej zgodnej z czasem słonecznym (tj. czasu zachodnioeuropejskiego)[19].

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ Bartky 2007 ↓, s. 120–122.
  2. ↑ Bartky 2007 ↓, s. 122–127.
  3. ↑ Bartky 2007 ↓, s. 134.
  4. ↑ Bartky 2007 ↓, s. 174.
  5. ↑ Prerau 2014 ↓, s. 53.
  6. ↑ a b c d e Maciej Orzeszko: Historia w Aspektach Różnych: Niechciany powrót czasu letniego (pol.). Tygodnik „Solidarność”, 2017-03-26. [dostęp 2018-06-11].
  7. ↑ Bartky 2007 ↓, s. 204.
  8. ↑ a b Chris Pearce: The Great Daylight Saving Time Controversy. Australian eBook Publisher, 2017. ISBN 978-1-925516-96-8.
  9. ↑ a b Dz. Urz. WE L 31 z 02.02.2001
  10. ↑ a b CET – Central European Time / European Central Time (Standard Time) (ang.). Time and Date. [dostęp 2018-06-08].
  11. ↑ a b Małgorzata Bartnicka. Czas letni w przepisach. „Architecturae et Artibus”. 4, s. 5–17, 2012 (pol.). [dostęp 2018-06-12]. 
  12. ↑ Dz.U. z 1922 r. nr 36, poz. 307.
  13. ↑ a b Czas letni (pol.). Instytut Geodezji i Kartografii, 2018. [dostęp 2018-06-11].
  14. ↑ M.P. z 1949 r. nr 71, poz. 906.
  15. ↑ Dz.U. z 2004 r. nr 16, poz. 144.
  16. ↑ M.T. Wójciuk: czas letni był znany w Polsce pod zaborami, Nauka w Polsce [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  17. ↑ Plan to bring UK clocks forward, BBC News.
  18. ↑ Prerau 2014 ↓, s. 217–219.
  19. ↑ Raquel Vidales: Spain: out of time. El País, 2013-09-29. [dostęp 2018-06-08].

BibliografiaEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czas_środkowoeuropejski&oldid=60845564”