Wikipedia

Dydelf

(Przekierowano z Didelphis)

Dydelf[19] (Didelphis) – rodzaj ssaków z podrodziny dydelfów (Didelphinae) w obrębie rodziny dydelfowatych (Didelphidae).

Dydelf
Didelphis
Linnaeus, 1758[1]
Ilustracja
Dydelf czarnouchy (D. marsupialis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

torbacze

Rząd

dydelfokształtne

Rodzina

dydelfowate

Podrodzina

dydelfy

Plemię

Didelphini

Rodzaj

dydelf

Typ nomenklatoryczny

Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758

Gatunki

11 gatunków (w tym 5 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Zasięg występowania edytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce[20][21].

Morfologia edytuj

Długość ciała (bez ogona) 30–50,1 cm, długość ogona 29–47 cm; masa ciała 0,5–5,9 kg[22][23].

Systematyka edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu Systema Naturae, publikacji swojego autorstwa poświęconej systematyce zwierząt[1]. Linneusz wymienił kilka gatunków – Didelphis philander Linnaeus, 1758, Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758, Didelphis Opossum Linnaeus, 1758, Didelphis murina Linnaeus, 1758 i Didelphis dorsigera Linnaeus, 1758 (= Didelphis murina Linnaeus, 1758) – nie wskazując gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1888 roku angielski zoolog Oldfield Thomas na typ nomenklatoryczny wyznaczył Didelphis marsupialis[24].

Etymologia edytuj

  • Didelphis: gr. δι- di- ‘podwójny’, od δις dis ‘dwukrotny’, od δυο duo ‘dwa’; δελφύς delphys ‘łono, macica’[25].
  • Sarigua: fr. sarigue, od br. Sarigueya, çarigueia lub çarigueira ‘opos’[26]. Gatunek typowy: Muirhead wymienił dziewięć gatunków, nie wskazując gatunku typowego, w tym: Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758, Didelphis cancrivora J.F. Gmelin, 1788 (= Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758) oraz Didelphis virginiana Kerr, 1792.
  • Thylacotherium: gr. θυλακος thulakos ‘woreczek, kieszonka’; θηριον thērion ‘dzikie zwierzę’, od θηρ thēr, θηρος thēros ‘zwierzę’[27]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Thylacotherium ferox Lund, 1840.
  • Dasyurotherium: gr. δασυς dasus ‘włochaty, kudłaty’; ουρα oura ‘ogon’; θηριον thōrion ‘dzikie zwierzę’, od θηρ thēr, θηρος thēros ‘zwierzę’[28].
  • Gambatherium: rdzenna nazwa Gamba ‘przykryte, skryte piersi’; gr. θηριον thōrion ‘dzikie zwierzę’, od θηρ thēr, θηρος thēros ‘zwierzę’[29].
  • Dimerodon: gr. διμερής dimeres ‘podwójnie rozdzielony’; οδους odous, οδων odōn ‘ząb’[30]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Dimerodon mutilatus Ameghino, 1889.
  • Mamdidelphisus: modyfikacja zaproponowana przez meksykańskiego przyrodnika Alfonso Luisa Herrerę w 1899 roku polegająca na dodaniu do nazwy rodzaju przedrostka Mam (od Mammalia)[31].
  • Cladodidelphys: gr. κλαδος klados ‘cienka gałąź, gałązka’[32]; rodzaj Didelphis Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): †Cladodidelphys crucialis Ameghino, 1904.
  • Leucodidelphis: gr. λευκος leukos ‘biały’[33]; rodzaj Didelphis Linnaeus, 1758. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Didelphis paraguayensis J.A. Allen, 1902 (= Didelphis albiventris Lund, 1840).

Podział systematyczny edytuj

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[34][20]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[19] Podgatunki[22][20][23] Rozmieszczenie geograficzne[22][20][23] Podstawowe wymiary[22][23]
(DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała) 		Status IUCN[35]
  Didelphis virginiana Kerr, 1792 dydelf wirginijski 4 podgatunki Kanada (Kolumbia Brytyjska i południowe Ontario), Stany Zjednoczone (zachodnie wybrzeże, większość wschodniej części), Meksyk do Nikaragui DC: 37–50 cm; DO: 29–47 cm; MC: 0,5–5,9 kg  LC 
  Didelphis albiventris Lund, 1840 dydelf białouchy monotypowy północno-wschodnia, środkowa i południowa Brazylia, południowo-wschodnia Boliwia, Paragwaj, Urugwaj oraz Argentyna (na południe do Buenos Aires na wschodzie, ekoregion Desierto del Monte na zachodzie) DC: 30–44 cm; DO: 29–45 cm; MC: 0,5–2,5 kg  LC 
  Didelphis imperfecta Mondolfi & Pérez-Hernández, 1984 dydelf gujański monotypowy Wenezuela (na południe od rzeki Orinoko), region Gujana i skrajnie północna Brazylia (Amapá i Roraima) DC: 32–39 cm; DO: 30–41 cm; MC: 0,6–1,2 kg  LC 
  Didelphis pernigra J.A. Allen, 1900 dydelf andyjski monotypowy zalesione andyjskie zbocza północno-zachodniej Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Peru i zachodniej Boliwii DC: 34–44 cm; DO: 32–41 cm; MC: 0,7–2 kg  LC 
  Didelphis aurita Wied-Neuwied, 1826 dydelf wielkouchy monotypowy wschodnia Brazylia (Pernambuco) na południe do południowo-wschodniego Paragwaju i północno-wschodniej Argentyny (Misiones) DC: 31–39 cm; DO: 31–37 cm; MC: 0,7–1,5 kg  LC 
  Didelphis marsupialis Linnaeus, 1758 dydelf czarnouchy monotypowy wschodni Meksyk (Tamaulipas) do południowej Amazonii, Trynidad i Tobago oraz (możliwa introdukcja) na północ do Dominiki DC: 32–46 cm; DO: 34–46 cm; MC: 0,6–2,4 kg  LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również gatunki wymarłe na obszarze Ameryki Południowej[36]:

Takson o nieokreślonej pozycji systematycznej (nomen dubium)[36]:

  • Thylacotherium ferox Lund, 1840

Uwagi edytuj

  1. ↑ a b c d e f g Niepoprawna późniejsza pisownia Didelphis Linnaeus, 1758.
  2. ↑ Nomen nudum; młodszy homonim Thylacotherium Valenciennes, 1838 (Amphitheriidae).
  3. ↑ Młodszy homonim Thylacotherium Valenciennes, 1838 (Amphitheriidae).
  4. ↑ a b Nowa nazwa dla Thylacotherium Lund, 1839.
  5. ↑ a b Niepoprawna późniejsza pisownia Leucodidelphis Ihering, 1914.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 54. (łac.).
  2. ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1776, s. ryc. cxlv. (niem.).
  3. ↑ I. von Olfers: Bemerkungen zu Illiger’s Überblick der Säugeth-iere nach ihrer Vertheilung über die Welttheile, rücksichtlich der Südamericanischen Arten (Species). W: W.L. von Eschwege: Journal von Brasilien oder vermischte Nachrichten aus Brasilien, auf wissenschaftlichen Reisen gesammelt. Cz. 2. Weimar: Herzoglich Sächsisch Privilegirtes Landes-Industrie-Comptoir, 1818, s. 204. (niem.).
  4. ↑ L. Muirhead: Mazology. W: D. Brewster: The Edinburgh encyclopaedia. Cz. 13. Edinburg: William Blackwood, 1819, s. 429. (ang.).
  5. ↑ I. Geoffroy Saint-Hilaire: Mammifères. W: J. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire classique d’histoire naturelle. T. 17. Paris: Rey et Gravier, Libraries-Editeurs, Auai des Augustins, n° 55; Baudouin Frèrer, Libraries-Editeurs, Imprimeurs de la société D'Histoire Naturelle, Rue de Vaugirard, n° 36, 1831, s. 139. (fr.).
  6. ↑ P.W. Lund. Coup-d’oeil sur les espèces éteintes de Mammifères du Brésil extrait de quelques mémoires présentés à l’académie royale des Sciences de Copenhague. „Annales des sciences naturelles, Zoologie”. Seconde Série. 11, s. 233, 1839. (fr.). 
  7. ↑ P.W. Lund. Blik paa Brasiliens Dyreverden før sidste Jordomvæltning. Tredje Afhandling: Fortsættelse af Pattedyrene. „Det Kongelige Danske videnskabernes selskabs skrifter. Naturvidenskabelig og mathematisk afdeling”. 8, s. 240, 1841. (duń.). 
  8. ↑ G.R. Waterhouse: Mammalia. Marsupialia or Pouched Animals. W: W. Jardine: The Naturalist’s Library. Cz. 24. Edinburgh: W. H. Lizars, 1841, s. 75. (ang.).
  9. ↑ J.G. Wagner. Diagnosen neuer Arten brasilischer Säugthiere. „Archiv für Naturgeschichte”. 8 (1), s. 358, 1842. (niem.). 
  10. ↑ I.A. Lapham. Fauna and flora of Wisconsin. „Transactions of the Wisconsin State Agricultural Society”. 2, s. 337, 1852. (ang.). 
  11. ↑ a b E. Liais: Climats, géologie, faune et géographie botanique du Brésil. Paryis: Garnier Frères, 1872, s. 331. (fr.).
  12. ↑ F. Ameghino. Contribucion al conocimiento de los mamiferos fosiles de la república Argentina obra escrita bajo los auspicios de la academia Nacional de Ciencias de la república Argentina para ser presentada á la exposicion universal de Paris de 1889. „Actas de la Academia Nacional de Ciencias de la República Argentina en Córdoba”. 6, s. 282, 1889. (hiszp.). 
  13. ↑ A.L. Herrera: Sinonimia vulgar y cientifica de los principales vertebrados mexicanos. Mexico: Officina Tipografica de la Secretan’a de Foment, 1899, s. 24. (hiszp.).
  14. ↑ R.A. Philippi. Beschreibung einer dritten Beutelmaus aus Chile. „Archiv für Naturgeschichte”. 60 (1), s. 36, 1894. (niem.). 
  15. ↑ F. Ameghino. Nuevas especies de mamíferos cretáceos y terciarios de la República Argentina. „Anales de la Sociedad Científica Argentina”. 58, s. 264, 1904. (hiszp.). 
  16. ↑ H. von Ihering. Marsupiaes do género Didelphis com resumo em allemão. „Revista do Museu Paulista”. 9, s. 347, 1914. (ang.). 
  17. ↑ I. Krumbiegel. Die Säugetiere der Südamerika-Expeditionen Prof. Dr. Kriegs. I. Gürteltiere. „Zoologischer Anzeiger”. 131, s. 34, 1940. (niem.). 
  18. ↑ Á. Cabrera. Catalogo del los mamiferos de America del Sur. I (Metatheria – Unguiculata – Carnivora). „Revista del Museo Argentino de Ciencias Naturales "Bernardino Rivadavia" e Institutio Nacional de Investigación de las Ciencias Naturales”. 4 (1), s. 41, 1958. (hiszp.). 
  19. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 4. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  20. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 50. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  21. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red.): Genus Didelphis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-20].
  22. ↑ a b c d D. Astúa: Family Didelphidae (Opossums). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 159–163. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  23. ↑ a b c d Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 36. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  24. ↑ O. Thomas: Catalogue of the Marsupialia and Monotremata in the collection of the British Museum (Natural History). London: The Trustees, 1888, s. 316. (ang.).
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 229.
  26. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 619.
  27. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 678.
  28. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 218.
  29. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 291.
  30. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 232.
  31. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 25.
  32. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 58.
  33. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 140.
  34. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.12.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-05-07]. (ang.).
  35. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-05-07]. (ang.).
  36. ↑ a b J.S. Zijlstra, ''Didelphis'' Linnaeus, 1758, Hesperomys project (Version 23.6.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-07-17] (ang.).
  37. ↑ F. Ameghino. Nuevas especies de mamíferos cretáceos y terciarios de la República Argentina. „Anales de la Sociedad Científica Argentina”. 58, s. 264, 1904. (hiszp.). 
  38. ↑ F. Ameghino. Contribución al conocimiento de los mamiferos fósiles de la República Argentina. „Acta de la Academia Nacional de Ciencias Exactas”. 6, s. 283, 1889. (hiszp.). 
  39. ↑ G.G. Simpson. Didelphidae from the Chapadmalal Formation in the Museo Municipal de Ciencias Naturales of Mar del Plata. „Publicaciones del Museo Municipal de Ciencias Naturales de Mar del Plata „Lorenzo Scaglia””. 2, s. 10–11, 1972. (ang.). 
  40. ↑ C. Rusconi. Una nueva especie de comadreja fósil. Didelphys seneti, n. sp. „Anales de la Sociedad Científica Argentina”. 113 (4), s. 213, 1932. (hiszp.). 
  41. ↑ M.A. Cozzuol, F.J. Goin, M.L. de los Reyes & A. Ranzi. The oldest species of Didelphis (Mammalia, Marsupialia, Didelphidae), from the Late Miocene of Amazonia. „Journal of Mammalogy”. 87 (4), s. 664, 2006. DOI: 10.1644/05-MAMM-A-282R2.1. (ang.). 

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dydelf&oldid=73732308”