Dypkad

rodzaj roślin
(Przekierowano z Dipcadi)

Dypkad[5][6] (Dipcadi Medik.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 42 gatunki występujące w Afryce oraz na obszarze od południowej Europy do Subkontynentu Indyjskiego[3].

Dypkad
Ilustracja
Dipcadi serotinum
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

dypkad

Nazwa systematyczna
Dipcadi Medikus
Hist. & Commentat. Acad. Elect. Sci. Theod.-Palat. 6: 431 (1790)[3]
Typ nomenklatoryczny

Dipcadi serotinum (L.) Medik.[4]

Synonimy
  • Baeoterpe Salisb.
  • Polemannia K.Bergius
  • Tricharis Salisb.
  • Uropetalon Burch. ex Ker Gawl.
  • Zuccangnia Thunb.[3]

Morfologia

edytuj
Pokrój
Wieloletnie rośliny zielne, geofity cebulowe[7].
Pęd
Podziemna cebula z papierzastą lub nieco mięsistą okrywą[7].
Liście
Równowąskie do taśmowatych lub lancetowatych, rzadko nieco gruboszowate[7].
Kwiaty
Zebrane w stożkowate do kłosokształtnego, mniej więcej jednostronne grono, wyrastające na długim głąbiku. Kwiaty zwisające, otwierające się wieczorem, wonne. Podsadki błoniaste. Okwiat zielony, zielonkawy, żółtawy lub brązowawy, często owoszczony. Listki okwiatu położone w dwóch okółkach, u nasady zrośnięte w rurkę, krótką do długiej. Wierzchołki listków zewnętrznego okółka rozpostarto-podniesione, niekiedy z wyrostkiem. Listki wewnętrznego okółka podniesione lub rozpostarte. Nitki pręcików osadzone u gardzieli rurki okwiatu, przytulone do listków. Zalążnia siedząca, jajowata, z licznymi zalążkami[7].
Owoce
Spłaszczone, głęboko trójklapowane, ostre lub słabo wycięte, błoniaste torebki, zawierające spłaszczone, podługodate do dyskowatych nasiona[7].

Systematyka

edytuj
 
Dipcadi erythraeum
 
Dipcadi glaucum
 
Dipcadi longifolium
 
Owoc Dipcadi serotinum
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Ornithogaleae, podrodziny Scilloideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae[8]. W niektórych ujęciach włączany do rodzaju śniedek (Ornithogalum L.)[8].
Wykaz gatunków[3]

Zastosowanie

edytuj
Rośliny spożywcze
Młode liście Dipcadi glaucum są spożywane na surowo lub po ugotowaniu. W Afryce uznawane są za przysmak. Cebule tej rośliny uznawane są za trujące[9]. W Omanie beduini Harsusi spożywają cebule D. biflorum[10]. W Pakistanie jada się cebule i owoce D. erythraeum[11].
Rośliny lecznicze
Liście Dipcadi erythraeum są stosowane w tradycyjnie w Bahrainie jako środek przeczyszczający oraz do sporządzania maści na rany[10]. W Indiach i Pakistanie z rośliny tej sporządza się leki wykrztuśne na kaszel[12]. W cebulach, liściach i kwiatach roślin z tego gatunku obecne są flawonoidy (m.in. kempferol, kwercetyna, witeksyna, orientyna[13]), sterole i triterpeny[11]. W Lesotho D. marlothii stosowany jest na rzeżączkę[12].
Inne zastosowania
Na Madagaskarze Dipcadi cowanii stosowana jest jako trutka na szczury[12].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  3. a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
  4. Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
  5. a b Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 35.
  6. a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 71. ISBN 978-83-925110-5-2.
  7. a b c d e Eggli U.: Dipcadi (Hyacinthaceae). W: U. Eggli, R/. Nyffeler: Monocotyledons Illustrated Handbook of Succulent Plants: Monocotyledons. Springer Verlag, 2018.
  8. a b USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-03-15]. (ang.).
  9. Dipcadi glaucum - Useful Tropical Plants. Tropical Plants Database, Ken Fern.. [dostęp 2021-03-29].
  10. a b Shahina A. Ghazanfar. The Genus Dipcadi (Hyadnthaceae) in the Arabian Peninsula. „Kew Bulletin”. 51 (4), s. 803, 1996. DOI: 10.2307/4119738. 
  11. a b Hadi A. Al-Najjar. Phytochemical Investigation of Dipcadi erythraeum. „Medical Journal of Cairo University”. 88 (2), s. 761–764, 2020. 
  12. a b c Timothy Johnson: CRC Ethnobotany Desk Reference. CRC Press, 2019. ISBN 978-1-351-07939-6.
  13. Mona Osama (i inni) El-Shabrawy. Flavonoid constituents of Dipcadi erythraeum Webb. & Berthel.. „Asian Pacific Journal of Tropical Disease”. 6 (5), s. 404–405, 2016-05. DOI: 10.1016/s2222-1808(15)61056-8.