Dortmund

Dortmund
Herb	Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Nadrenia Północna-Westfalia
Burmistrz	Thomas Westphal
Powierzchnia	280,71 km²
Wysokość	50–254 m n.p.m.
Populacja; • liczba ludności	; 593 317; (31 grudnia 2022)
Nr kierunkowy	02304, 0231
Kod pocztowy	44135-44388
Tablice rejestracyjne	DO
Podział miasta	12 dzielnic
	Położenie na mapie Nadrenii Północnej-Westfalii Dortmund
	Położenie na mapie Niemiec Dortmund
	51°31′N 7°28′E/51,516667 7,466667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Dortmund ['d ɔ ʁ t m ʊ n t] (dolnoniem. Düörpm) – miasto na prawach powiatu położone w zachodniej części Niemiec, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia, w rejencji Arnsberg. Pod koniec 2019 roku, z liczbą mieszkańców wynoszącą niecałe 590 tys., Dortmund zajmował dziewiąte miejsce w Niemczech pod względem liczby ludności^{[potrzebny przypis]}. Jest największym miastem Zagłębia Ruhry.

Dortmund to znaczący ośrodek przemysłowy. Wydobycie węgla kamiennego, hutnictwo żelaza. Przemysł maszynowy (maszyny górnicze, hutnicze, części okrętowe, elementy mostów), metalowy, elektrotechniczny, elektroniczny, spożywczy (największy były ośrodek produkcji piwa w Europie po Monachium – sześć browarów, w tym Dortmunder Union-Brauerei, Brinkhoff’s, Kronen i DAB).

Centrum finansowo-handlowe, z licznymi bankami, towarzystwami ubezpieczeniowymi, firmami handlowymi, giełdami i hurtowniami. Także ważny węzeł kolejowy i drogowy.

Jest siedzibą licznych uczelni, w tym uniwersytetu założonego w 1966 roku, instytutów naukowo-badawczych: Maxa Plancka, Spektrochemii i Spektroanalizy, Socjologii, Rozwoju Przestrzennego Miast, a także urzędów – Bezpieczeństwa Pracy i Archiwum Gospodarczego Westfalii.

Historia

Panorama Dortmundu z 1647 r.

Dortmund znany jest od IX wieku. Miasto zostało po raz pierwszy wspomniane w 880 w dokumentach urzędowych pod nazwą Throtmanni^[1]. Była to wówczas niewielka osada karolińska. W 1152 Dortmund występuje pod nazwą Tremonia, a w 1222 r. Dortmunde. W 1152 cesarz Fryderyk Barbarossa przybył do tego regionu i odbudował miejscowość, która została zniszczona. Przez dwa lata Dortmund był rezydencją Barbarossy, a w ciągu kolejnych lat nastąpił gwałtowny rozwój miasta – Dortmund z niewielkiej miejscowości stał się jednym z najbardziej wpływowych miast na terenie cesarstwa. W XIII wieku miasto stało się członkiem Ligi Hanzeatyckiej, w 1220 Wolnym Miastem Rzeszy – jedynie podporządkowany bezpośrednio cesarzowi. Po 1320, zamożne miasto handlowe znane jest w dokumentach pisanych jako Dorpmunde. Od połowy XIV wieku Dortmund był siedzibą związku kupców Westfalii. Wojna trzydziestoletnia spowodowała upadek jego gospodarki.

Rynek z dawnym ratuszem na pocz. XX w.

Położony w Westfalii Dortmund posiadał status wolnego miasta aż do 1802, kiedy stał się eksklawą księstwa Orania-Nassau. W 1806 stał się częścią Wielkiego Księstwa Bergu. Po klęsce Napoleona w 1815 podczas wojen napoleońskich, Dortmund wszedł w skład pruskiej prowincji Westfalii, od 1871 w granicach Niemiec. W dobie industrializacji, Dortmund stał się wielkim centrum górnictwa, hutnictwa oraz produkcji piwa.

W czasie rządów niemieckich nazistów, ofiarą terroru padli pacjenci szpitala w dzisiejszej dzielnicy Aplerbeck (przede wszystkim umysłowo chorzy oraz starzy), których przeniesiono do Hadamar, gdzie zostali zagazowani. Była to część akcji T4 (Aktion T4). Ponadto 229 dzieci zostało zabitych w „Wydziale specjalistycznym dla Dzieci”, który został przeniesiony z Marburga w 1941 roku. Dortmund, wraz z innymi miastami Zagłębia Ruhry, był celem masowego niszczenia przez alianckie naloty. Około 80% zabudowy legło w gruzach, w tym historyczne centrum.

Po odbudowie i modernizacji miasto stało się ważnym centrum techniki i przemysłu. Jest to również jedno z zielonych miast w Westfalii, znane z licznych areałów zieleni i parków, których znaczna część powstała na gruzach lub hałdach.

Zabytki

Wieże kościołów św. Rajnolda i Mariackiego

Zamek Bodelschwingh

Kamień upamiętniający niemiecki obóz jeniecki z czasów II wojny światowej przy Westfalenhallen

romański warowny św. Piotra (St. Peter), Syburg (1169)
romańsko-gotycki Kościół Mariacki (Marienkirche) z ok. 1220
gotycki św. Rajnolda (St. Reinold) z XIII-XV w.
gotycki św. Jana Chrzciciela (St. Johannes) z XIV-XV w.
gotycki św. Piotra (St. Peter) z XIV w.
Hohensyburg – ruiny zamku (1150)
Hörder Burg – wieża odbudowanego zamku z XII w.
Haus Bodelschwingh – zamek z fosą z XIII w.
Haus Dellwig – zamek z fosą z XIII w.
Gut Niederhofen – zabudowania dóbr rycerskich z XIII w.
Haus Rodenberg – zamek z fosą z XIII w.
Haus Sölde – zabudowania dóbr rycerskich z XIII w.
Haus Westhusen – zamek z fosą z XIV w.
Adlerturm (Orla Baszta) – rekonstrukcja części murów obronnych z XIV w.
Steinerner Turm (Kamienna Baszta) – część fortyfikacji z XIV w.
Haus Steinhausen – częściowo zniszczony zamek z fosą z XV w.
Haus Wenge – zabudowania dóbr rycerskich z XVI w.
Torhaus Rombergpark – brama warowna z XVII w. będąca częścią byłego zamku Brünninghausen
Haus Wischlingen – kaplica z muru pruskiego (1783), pozostałość dóbr rycerskich
Haus Schulte-Witten – willa rodziny Schulte-Witten (1880)
Altes Stadthaus – stary budynek Urzędu Miasta z XIX w.
budowle fabryczne i osiedla robotnicze z przełomu XIX i XX w.
stara Synagoga w Dortmundzie

Muzea i wystawy

Muzeum „Adlerturm” (Orla Baszta) – historia miasta
Muzeum „am Ostwall” – sztuka nowoczesna
Muzeum Kultury i Sztuki – n.p. 400 złotych monet z IV w.
Muzeum Historii Naturalnej
Muzeum Przemysłu „Kopalnia Zollern” (zob. Kopalnia Zollern)
Muzeum Firmy Hoesch – historia stali w Dortmundzie
Muzeum Browarnictwa
Muzeum Samochodów Zabytkowych
Borusseum – piłka nożna, Borussia Dortmund
Altes Hafenamt (stary kapitanat portu) – wystawa „Żegluga i port”
„DASA” / „Deutsche Arbeitsschutzaustellung” („Niemiecka Wystawa BHP”)
Niemieckie Muzeum Piłki Nożnej (Deutsches Fußballmuseum)

Inne atrakcje

kompleks sportowo-wystawowy Westfalenhalle (23 tys. miejsc, hipodrom)
kasyno
gmach Filharmonii Westfalii
Teatr Miejski
ogrody botaniczne i zoologiczne
Dortmunder Schachtage – jeden z najsłynniejszych na świecie, corocznie rozgrywany turniej szachowy
Monkey Town – hala zabaw, znajdująca się przy ulicy Burgweg
baseny
kompleks rekreacyjno-sportowy Wischlingenpark
Westfalenpark

Podział administracyjny

Dortmund

Dortmund podzielony jest na dwanaście okręgów administracyjnych (Stadtbezirk), które dzielą się na 62 dzielnice (Stadtteil).

Okręgi administracyjne: Aplerbeck, Brackel, Eving, Hombruch, Hörde, Huckarde, Innenstadt-Nord, Innenstadt-Ost, Innenstadt-West, Lütgendortmund, Mengede oraz Scharnhorst.

Dzielnice: Alt-Scharnhorst, Aplerbeck, Asseln, Barop, Benninghofen, Berghofen, Bittermark, Bodelschwingh, Borsigplatz, Bövinghausen, Brackel, Brechten, Brünninghausen, City, Derne, Deusen, Dorstfeld, Dorstfelder Brücke, Eichlinghofen, Eving,Grevel, Hacheney, Hafen, Holthausen, Holzen, Hombruch, Hostedde, Hörde, Huckarde, Jungferntal-Rahm, Kaiserbrunnen, Kirchderne, Kirchhörde-Löttringhausen, Kirchlinde, Kley, Körne, Kurl-Husen, Lanstrop, Lindenhorst, Lütgendortmund, Marten, Mengede, Menglinghausen, Nette, Nordmarkt, Oespel, Oestrich, Persebeck-Kruckel-Schnee, Rombergpark-Lücklemberg, Ruhrallee, Scharnhorst-Ost, Schüren, Schwieringhausen, Sölde, Sölderholz, Syburg, Wambel, Wellinghofen, Westerfilde, Westfalendamm, Westfalenhalle, Westrich, Wichlinghofen oraz Wickede.

Transport

W mieście znajdują się stacje kolejowe: Dortmund-Barop, Dortmund-Derne, Dortmund-Dorstfeld, Dortmund-Kley, Dortmund-Kruckel, Dortmund-Kurl, Dortmund-Mengede, Dortmund-Wickede, Dortmund-Hörde, Dortmund Knappschaftskrankenhaus, Dortmund Möllerbrücke, Dortmund Stadthaus, Dortmund Universität, Dortmund West.

W mieście znajduje się port lotniczy.

Sport

Westfalenstadion (obecnie Signal Iduna Park)

Miasto jest ważnym ośrodkiem sportu. W 2006 r. stadion Borussii był jednym z miejsc, gdzie rozgrywano mecze piłkarskie w ramach mundialu. Prowadzona przez Pawła Janasa reprezentacja Polski przegrała 1:0 z Niemcami.

Ponadto od 1973 Dortmund stał się miejscem Dortmunder Schachtage (Dortmundzkich Dni Szachowych), jednego z najważniejszych cyklicznych turniejów międzynarodowych w tej dyscyplinie.

Współpraca

Miejscowości partnerskie^[2]:

Przypisy

↑ Rudolf Kötzschke (Hrsg.): Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr (= Publikationen der Gesellschaft für rheinische Geschichtskunde XX: Rheinische Urbare). Bd. 2: A. Die Urbare vom 9.-13. Jahrhundert. Hrsg. von Rudolf Kötzschke, Bonn 1908, Nachdruck Düsseldorf 1978, Bd. 3: B. Lagerbücher, Hebe- und Zinsregister vom 14. bis ins 17. Jahrhundert, Bonn 1908, Nachdruck Düsseldorf 1978, Bd. 4,I: Einleitung und Register. I. Namenregister. Hrsg. von Fritz Körholz, Düsseldorf 1978, Bd. 4,II: Einleitung, Kapitel IV: Die Wirtschaftsverfassung und Verwaltung der Großgrundherrschaft Werden. Sachregister. Hrsg. von Rudolf Kötzschke, Bonn 1958.
↑ Dortmund's Town Twinning Arrangement [online], Dortmund.de [dostęp 2022-03-04] (ang.).

Linki zewnętrzne

strona internetowa miasta Dortmund (niem.)
galeria zdjęć (niem.)
zdjęcia Dortmundu (niem.)
Przewodnik po Dortmundzie (pol.)

[1] Rudolf Kötzschke (Hrsg.): Die Urbare der Abtei Werden a. d. Ruhr (= Publikationen der Gesellschaft für rheinische Geschichtskunde XX: Rheinische Urbare). Bd. 2: A. Die Urbare vom 9.-13. Jahrhundert. Hrsg. von Rudolf Kötzschke, Bonn 1908, Nachdruck Düsseldorf 1978, Bd. 3: B. Lagerbücher, Hebe- und Zinsregister vom 14. bis ins 17. Jahrhundert, Bonn 1908, Nachdruck Düsseldorf 1978, Bd. 4,I: Einleitung und Register. I. Namenregister. Hrsg. von Fritz Körholz, Düsseldorf 1978, Bd. 4,II: Einleitung, Kapitel IV: Die Wirtschaftsverfassung und Verwaltung der Großgrundherrschaft Werden. Sachregister. Hrsg. von Rudolf Kötzschke, Bonn 1958.

[2] Dortmund's Town Twinning Arrangement [online], Dortmund.de [dostęp 2022-03-04] (ang.).

[1]

[2]