Dubienka
Dubienka – dawne miasto (1588-1945[2]), obecnie wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie chełmskim, w gminie Dubienka. Leży w Obniżeniu Dubieńskim (Polesie Wołyńskie), nad Wełnianką (lewy dopływ Bugu), w pobliżu granicy Strzeleckiego Parku Krajobrazowego, 967 mieszkańców (Narodowy Spis Powszechny: III 2011 r.)[1], liceum ogólnokształcące.
| |||
| |||
 Kościół Trójcy Przenajświętszej | |||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | lubelskie | ||
| Powiat | chełmski | ||
| Gmina | Dubienka | ||
| Liczba ludności (2011) | 967[1] | ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 82 | ||
| Kod pocztowy | 22-145 | ||
| Tablice rejestracyjne | LCH | ||
| SIMC | 0103131 | ||
Położenie na mapie gminy Dubienka   Dubienka | |||
Położenie na mapie Polski  Dubienka | |||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  Dubienka | |||
Położenie na mapie powiatu chełmskiego  Dubienka | |||
 51°02′54″N 23°53′41″E/51,048333 23,894722
| |||
| Strona internetowa miejscowości | |||
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w ówczesnym województwie chełmskim. Była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[3]. Miasto królewskie Dubno lokowane w 1588 roku położone było w XVI wieku w ówczesnym województwie bełskim[4] W XVIII wieku wchodziła w skład starostwa dubieńskiego[5]. Dubienka została zdegradowana w 1945 roku[6]. Miejscowość jest siedzibą gminy Dubienka i jej największą miejscowością[1].
HistoriaEdytuj
Pierwsza źródłowa informacja o istnieniu miejscowości pochodzi z roku 1472. W latach 1588–1945 było to miasto leżące na dawnym szlaku handlowym z Wielkopolski i Mazowsza przez Chełm do Kijowa, zwanym Drogą Królewską; w XVI i XVII wieku był to ośrodek handlu (spław drewna oraz zboża Bugiem) i szkutnictwa; port rzeczny. Dubienka zwana niegdyś Dębnem lub Dubnem była miastem królewskim i ma bogatą przeszłość historyczną. Korzystne położenie przy szlaku wodnym sprawiło to, że 10 lutego 1588 roku otrzymała ona przywilej lokacyjny od króla Zygmunta III Wazy. Miasto otrzymało szereg przywilejów, oraz w użytkowanie okoliczne łąki, lasy i wody. Szybko się rozwijało, słynęło z handlu i szkutnictwa. W 1592 roku starosta horodelski, wojewoda podolski Jan Sienieński uposażył kościół parafialny w Dubnej pw. św. Trójcy, a w 1599 roku – cerkiew, prawdopodobnie prawosławną[7]. Świątynia ta przyjęła następnie unię. W XVIII wieku w Dubience znajdowała się parafia unicka z drewnianą cerkwią[8] W 1648 roku do Dubna dotarli Tatarzy, którzy spalili miasto, w tym także ratusz ze wszystkimi księgami miejskimi. Pomimo tego, że miasto było silnie obwarowane, w połowie XVIII wieku zrujnowały je wojny kozackie i dopiero pod koniec wieku nastąpił jego kolejny rozkwit. W tym też czasie utrwaliła się nowa nazwa – Dubienka. W mieście czterokrotnie bawił król Stanisław August Poniatowski. Podczas podróży z Warszawy na Podole w 1781 roku król zatrzymał się 13 października i 3 grudnia w drodze powrotnej. Kolejna podróż z Warszawy do Kaniowa odbywała się w 1787 roku. W czasie tej podróży król zatrzymał się w Dubience dnia 5 marca i 3 czerwca w drodze powrotnej. W 1789 roku Dubienka została stolicą województwa bełskiego i powiatu dubienieckiego.
W okolicy znajduje się pole bitwy stoczonej 18 lipca 1792 roku przez generała Tadeusza Kościuszkę. Została ona upamiętniona w 1861 roku usypaniem kopca ziemnego na południowym skraju wsi Uchańka. W 1964 roku został on odnowiony i częściowo zrekonstruowany, obecnie ma wysokość 10 metrów, a na szczycie trzy maszty. Od 1795 roku Dubienka znajdowała się na terenie zaboru austriackiego, od 1806 roku na terenie Księstwa Warszawskiego, od 1815 roku na terenie Królestwa Polskiego. W 1830 roku stacjonował tu 3 szwadron 4 Pułku Ułanów. W XIX wieku nastąpiło zahamowanie rozwoju miasta, co spowodowane było m.in. budową linii kolejowej, która ominęła Dubienkę. W 1875 roku, wskutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, parafia unicka w Dubience przeszła do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Od 1878 roku przy prawosławnej cerkwi działała szkoła[9]. Pod koniec XIX wieku świątynia prawosławna spłonęła, toteż w 1908 roku na jej miejscu postawiony został nowy sakralny budynek murowany[10].
W 1920 roku pod Dubienką stoczono jedną z bitew w trakcie wojny polsko-bolszewickiej.
W czasie okupacji hitlerowskiej osada była silnym ośrodkiem ruchu oporu. W 1942 roku Niemcy utworzyli getto (ok. 3000 osób, większość zginęła w obozie zagłady w Sobiborze). 21 lipca 1944 roku wojska radzieckie po sforsowaniu Bugu zdobyły Dubienkę. 23 lipca 1944 oku do Dubienki weszły oddziały 2 dywizji piechoty Wojska Polskiego im. Jana Henryka Dąbrowskiego (w 30. rocznicę tego wydarzenia ustawiony został pomnik - czołg)[11]. Do 1951 roku w okolicy aktywnie działały oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii, zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz Narodowych Sił Zbrojnych.
ZabytkiEdytuj
Z obiektów zabytkowych zachowały się neobarokowy kościół i cerkiew.
- Neobarokowy kościół rzymskokatolicki Trójcy Przenajświętszej murowany, wzniesiono w 1865 roku (parafia erygowana po 1588 roku). Zachowało się starsze wyposażenie barokowe i rokokowe pochodzące z XVIII wieku
- Cerkiew prawosławna Świętej Trójcy – od 1946 roku do niedawna użytkowana jako magazyn. Obecnie cerkiew filialna parafii Świętego Apostoła Jana Teologa w Chełmie; nieczynna ze względu na zły stan techniczny. Wzniesiona z czerwonej cegły w 1909 roku w stylu bizantyńsko-ruskim, na zróżnicowanym rzucie (zbliżonym do prostokąta), z zakończonym oktagonalnie prezbiterium. Na elewacjach zewnętrznych medaliony z wizerunkami świętych prawosławnych. Obramienia okienne z motywami roślinnymi i geometrycznymi.
- Przy ul. 3 Maja znajduje się izba pamięci, m.in. z ekspozycją poświęconą pochodzącemu z Dubienki komandorowi Bogusławowi Krawczykowi – dowódcy Okrętu Rzeczypospolitej Polskiej "Wilk", który we wrześniu 1939 roku walczył na wodach Morza Bałtyckiego, następnie dotarł do Zjednoczonego Królestwa.
- Cmentarz żydowski – położony na rogu ul. Piaski i ul. Armii Krajowej
- Cmentarz prawosławno-katolicki
Dubienka dzisiajEdytuj
Wędkarze łowią na rzece Bug, jeziorach Deusze i Łukowo oraz licznych starorzeczach. W wodach rzek i jezior występują m.in. szczupaki, sandacze, karpie, liny, leszcze, płocie, okonie, bolenie, tołpygi i wiele innych gatunków ryb. Na Bugu łowione są rekordowe okazy suma. W zasobach łowisk leśnych występuje zwierzyna gruba, głównie jeleń, sarna, dzik i łoś. Wśród zwierzyny drobnej poluje się na lisy, zające, bażanty i kuny. Nad jeziorem Łukowo czynne jest kąpielisko i plaża. Zlokalizowanych jest tu kilka ośrodków wypoczynkowych.
Szlaki turystyczneEdytuj
Urodzeni w DubienceEdytuj
- Stanisław Krakiewicz – polski duchowny protestancki
- Bogusław Krawczyk – polski wojskowy, oficer Marynarki Wojennej
- Adam Lerue – polski rysownik i malarz
- Wojciech Sęczawa – polski rzeźbiarz
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948, s. 84
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 12.
- ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 173.
- ↑ Wiesław Bondyra, Własność ziemska w województwie bełskim w czasach saskich, Lublin 2015, s. 37.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 28-29.
- ↑ Andrzej Gil, Chełmska diecezja unicka 1596-1810. Dzieje i organizacja, Lublin: Towarzystwo Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, 2005, s. 54, ISBN 83-85854-85-1, OCLC 69308844.
- ↑ K. Wróbel-Lipowa: Kultura materialna miast królewskich województwa bełskiego w XVIII w. Dubienka, Grabowiec, Horodło, Tyszowce. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 1986, s. 77-78. ISBN 83-227-0045-8.
- ↑ A. Krochmal, Działalność prawosławnego duchowieństwa w diecezji chełmsko-warszawskiej w latach 1875–1905, "Roczniki Humanistyczne", Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, t. XLI, z.2, 1993, s.171
- ↑ G. Rąkowski: Polska egzotyczna. Cz. II. Przewodnik. Pruszków: Rewasz, 2003, s. 203-204. ISBN 978-83-62460-26-7.
- ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 140
Linki zewnętrzneEdytuj
- Historia Żydów w Dubience na portalu Wirtualny Sztetl
- Dubienka w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881., s. 189-190.