Filipinki
Filipinki – polski zespół wokalny utworzony w listopadzie 1959 przy Technikum Handlowym w Szczecinie z okazji 15-lecia szkoły, założony przez Jana Janikowskiego, nauczyciela ekonomii, towaroznawstwa i muzyki. Nazwa zespołu pochodzi od tytułu czasopisma dla dziewcząt „Filipinka”.
Filipinki podczas zdjęć do filmu Marynarka to męska przygoda (1966) | |
Rok założenia | |
---|---|
Rok rozwiązania | |
Pochodzenie | |
Gatunek | |
Aktywność |
1959–1974 |
Współpracownicy | |
Jan Janikowski, Włodzimierz Patuszyński, Mateusz Święcicki, Janusz Kępski | |
Odznaczenia | |
Kariera
edytujPoczątki działalności
edytujGrupa została uformowana na potrzeby koncertu na szkolnej akademii zorganizowanej z okazji XV-lecia istnienia Technikum Handlowego w Szczecinie w 1961[1]. Podczas przesłuchań wyłoniono osiem utalentowanych wokalnie uczennic, z czego ostatecznie w zespole pozostało siedem z nich[2]: Zofia Bogdanowicz, Niki Ikonomu, Elżbieta Klausz, Krystyna Pawlaczyk, Iwona Racz, Anna Sadowa i Krystyna Sadowska. Na akademii wystąpiły pod nazwą „Zespół Wokalny Technikum Handlowego”[2]. W tym samym roku wystąpiły na Wielkim Festiwalu Muzyki, Pieśni i Tańca we Wrocławiu[3], na którym otrzymały wyróżnienie za interpretację piosenki „Ave Maria no morro”. Skład zespołu często się zmieniał[4], a w zespole śpiewały też: Halina Sztejner, Hanna „Gośka” Gościniak, Maria Kolczyńska, Barbara Kowalska, Maria Hardy, Grażyna Sowińska i Grażyna Piątkowska.
W 1962 wokalistki wystąpiły w radiowym konkursie Mikrofon dla wszystkich, dzięki któremu zyskały popularność i otrzymały propozycję nagrań dla Szczecińskiej Rozgłośni Polskiego Radia. Nagrania te niedługo później zostały zaprezentowane szerszej publiczności na antenie ogólnopolskiej, a Filipinki rozpoczęły profesjonalną karierę.
Rozwój kariery
edytujW styczniu 1963 wystąpiły w radiowej audycji Jana Świącia i Zalewskiego, w kwietniu zadebiutowały w telewizji, a w maju swoją nazwę otrzymały oficjalnie – w redakcji czasopisma „Filipinka” w Warszawie. W sierpniu tego samego roku koncertowały po raz pierwszy za granicą – najpierw po Szwecji (wystąpiły na kilku imprezach związanych z uruchomieniem połączenia promowego Świnoujście–Ystad[2], a później po NRD, a jesienią nagrały swoją pierwszą płytę. W 1964 w czerwcowych notowaniach list przebojów[5], wkrótce po egzaminach maturalnych kilku wokalistek, w pierwszej piątce znalazły się ich trzy utwory. Przebojem stał się m.in. utwór „Do widzenia, profesorze”, który napisały po zakończeniu szkoły[2]. Filipinki stały się najpopularniejszym zespołem w PRL. Następnie odbyły trasę koncertową po Kanadzie i USA obejmującą 55 koncertów dla Polonii w 36 miastach[6]. Z powodzeniem występowały na festiwalach (m.in. kilkukrotnie na Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu). W siedmioosobowym składzie koncertowały do 1967[7], a wiosną owego roku odbyły dwumiesięczną trasę koncertową po ZSRR[8][9].
Większość najpopularniejszych piosenek dla zespołu napisali Jan Janikowski i Włodzimierz Patuszyński, a w drugim okresie istnienia grupy – od 1967 – następny kierownik artystyczny zespołu Mateusz Święcicki.
Zespół zakończył działalność po 12 latach istnienia[10].
Nagrody i wyróżnienia
edytuj- 1961 – wyróżnienie dla piosenki Ave Maria no morro na Wielkim Festiwalu Muzyki, Pieśni i Tańca we Wrocławiu
- 1964 – piosenka Batumi została uznana za najpopularniejszą piosenkę 1963 r. w plebiscycie PR
- 1964 – nagroda Towarzystwa Przyjaciół Opola na Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu
- 1965 – nagroda rzeczowa na III Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu
- 1968 – piosenka Nie ma go wygrywa wiosenną edycję Telewizyjnej Giełdy Piosenki
- 1969 – piosenka Wiosna majem wróci wygrywa wiosenną edycję Telewizyjnej Giełdy Piosenki
- 1969 – wyróżnienie dla piosenki Weselmy się na VII Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu
- 1969 – piosenka Jacht kapitana Teligi została uznana za najlepszą piosenkę marynistyczną 1969 r. w plebiscycie PR
- 1971 – piosenka Ja się w tobie nie zakocham została uznana za najpopularniejszą piosenkę kwietnia w plebiscycie PR
- 2009 – Odznaka honorowa Zasłużony dla Kultury Polskiej Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego[11]
- 2014 – Nagroda Specjalna TVP S.A. za całokształt twórczości artystycznej wręczona wokalistkom Filipinek podczas 51 KFPP w Opolu[12]
- 2014 – Odsłonięcie gwiazdy Filipinek w opolskiej Alei Gwiazd Festiwalu Polskiej Piosenki[13]
- 2016 – Złote Odznaki Honorowe Gryfa Zachodniopomorskiego dla członkiń zespołu Filipinki[14].
- 2017 – Medale za Zasługi dla Miasta Szczecina dla członkiń zespołu Filipinki[15].
Późniejsze lata istnienia zespołu i rozwiązanie grupy
edytujW 1967 r. zespół postanowił zmienić styl i repertuar, dostosowując się do rewolucji w muzyce młodzieżowej. Filipinki rozstały się z Janem Janikowskim i przeszły pod opiekę Mateusza Święcickiego. Wiosną 1968 roku wygrały Telewizyjną Giełdę Piosenki piosenką Nie ma go (muz. Jan Barnaba, sł. Krystyna Żywulska), a wiosną następnego roku kolejną edycję konkursu piosenką Wiosna majem wróci (muz. Maciej Kossowski, sł. Helena Komorowska). W 1969 roku podczas występu na VII Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu otrzymały wyróżnienie za piosenkę Weselmy się. Ostatnim istotnym sukcesem zespołu była wygrana w plebiscycie Polskiego Radia w 1971 roku, kiedy słuchacze uznali ich piosenkę Ja się w tobie nie zakocham za najlepszą piosenkę kwietnia.
W latach 70. XX wieku zespół przechodził liczne zmiany personalne. Kierownikami muzycznymi grupy byli Mateusz Święcicki w latach 1967–1972 i Janusz Kępski w latach 1972–1974. Filipinki w tym ostatnim okresie występowały głównie jako zespół estradowy, często towarzysząc jako chórek innym artystom, np. podczas XI i XII Międzynarodowego Festiwalu Piosenki w Sopocie. Współpracowały m.in. ze Stefanem Stuligroszem[16] oraz zespołem Trubadurzy[17].
Od 1967 roku występowały jako kwintet, od 1970 roku jako kwartet, a od 1972 roku jako tercet, przyjmując wtedy nieco zmienioną nazwę – Nowe Filipinki. Zmieniła się również stylistyka brzmieniowa i artystyczna zespołu.
Oficjalnie zespół zaprzestał działalności w roku 1974 wraz z odejściem z grupy ostatniej oryginalnej Filipinki – Krystyny Pawlaczyk. Stał się wzorem dla innych późniejszych żeńskich grup wokalnych[18].
Zespoły muzyczne akompaniujące Filipinkom
edytujNiemal od początku istnienia Filipinki miały swoich muzyków związanych na stałe z zespołem i akompaniujące mu podczas koncertów i nagrań. Były to grupy:
- od końca 1963 do końca 1964 – zespół jazzu tradycyjnego Coma 5
- od początku 1965 do lata 1967 – zespół jazzu tradycyjnego Warszawscy Stompersi
- od jesieni 1967 do jesieni 1968 – zespół bigbitowy Dzikusy
- od jesieni 1968 do września 1971 – zespół bigbitowy Bez Atu
Filipinki śpiewały i nagrywały także z towarzyszeniem innych zespołów oraz orkiestr symfonicznych, m.in. Kwartetu Warszawskiego i Chochołów[19], Orkiestry Filharmonii Szczecińskiej, Koszalińskiej Orkiestry Symfonicznej pod dyrekcją Zdzisława Bytnara, Orkiestry PRiTV w Warszawie, Orkiestry Rozrywkowej Polskiego Radia i Telewizji w Łodzi pod dyrekcją Henryka Debicha[20], Orkiestry Symfonicznej TV NRD oraz Orkiestry Radiowej Bogusława Klimczuka[21].
Filipinki były zaprzyjaźnione z tarnowskim zespołem bigbitowym Filipy.
Trasy koncertowe Filipinek
edytujPrzez 15 lat istnienia Filipinki dały około 4 tys. koncertów – średnio w każdym roku występowały przez 300 dni. Podczas tras koncertowych po Europie, Ameryce i Azji pokonały ponad 700 tys. kilometrów[22].
Piosenki Filipinek w filmach i programach TV
edytujW filmie Yesterday piosenki „Wala twist” i „Batumi” pojawiają się obok piosenek The Beatles. „Batumi” wykorzystano w programie „Tańcząca z Gruzją” i spektaklu telewizyjnym „Rewizor” z 2005 roku.
Zarejestrowane piosenki Filipinek
edytujPrzeboje
edytuj- 1963
- „Ave Maria no morro” (1963, muz. Herivelto Martins, sł. Tadeusz Czarkowski)
- „Pity pity” (1963, muz. i sł. Joe Ergus)
- 1964
- „Wala twist” (1964, muz. Jan Janikowski, sł. Włodzimierz Patuszyński)
- „Bal arlekina” (1964; muz. Jan Janikowski, sł. Włodzimierz Patuszyński)
- „Filipinki – to my” (1964, muz. Jan Janikowski, sł. Włodzimierz Patuszyński)
- „Batumi” (1964; muz.: Artemi Ajwazjan, sł. Ola Obarska)
- „Charleston nastolatków” (1964; muz. Jan Janikowski, sł. Włodzimierz Patuszyński)
- „Do widzenia, profesorze” (1964, muz. Jan Janikowski, sł. Włodzimierz Patuszyński)
- „Spacer po porcie” (1964, muz. Jan Janikowski)
- 1965
- „Siedmiu chłopców” (1965, muz. Jan Janikowski, sł. Andrzej Tylczyński)
- „Tarap tarap” (1965, muz. Bogusław Klimczuk, sł. Tadeusz Urgacz)
- 1966
- „Kto się lubi, ten się czubi” (1966, muz. Jan Janikowski, sł. Włodzimierz Patuszyński)
- „Pożegnanie z zabawkami” (1966, muz. Andrzej Korzyński, sł. Zbigniew Zapert)
- „Serwus Panie Chief” (1966, muz. Jan Tomaszewski, sł. Jan Bołgaty)
- „Znajdź sobie dziewczynę” (1966, muz. Jan Janikowski, sł. Zbigniew Zapert)
- 1967
- „Tylko raz” (1967, muz. Jan Janikowski)
- 1968
- „Nie ma go” (1968, muz. Jan Barnaba, sł. Krystyna Żywulska)
- „O dziesiątej” (1968, muz. Mateusz Święcicki, sł. Jonasz Kofta)
- „Znam go na pamięć” (1968, muz. Ryszard Poznakowski, sł. Jan Krynicz)
- „Hej nam hej” (1968, muz. i sł. ludowe w opracowaniu Mateusza Święcickiego)
- 1969
- „Wiosna majem wróci” (1969, muz. Maciej Kossowski, sł. Helena Komorowska)
- „Weselmy się” (1969, muz. ludowa w opracowaniu Mateusza Święcickiego, sł. Adam Miriam)
- „Dlaczego płaczesz mały” (1969, muz. Ryszard Poznakowski, sł. Janusz Kondratowicz)
- „Tłok na plaży” (1969, muz. Mateusz Święcicki, sł. Bogusław Swat)
- „Jacht kapitana Teligi” (1969, muz. Jerzy Tyszkowski, sł. Bogdan Ostromęcki)
- 1970
- „Nie wierz chłopcom” (1970, muz. Mateusz Święcicki, sł. Marek Kilarski)
- „Dam ci wszystko, co zechcesz” (1970, muz. Bogusław Klimsa, sł. Andrzej Kuryło)
- „On jest tu” (1970, muz. Wiktor Stroiński, sł. Marek Kilarski)
- „Jeśli kochasz, nigdy nie mów o tym” (1970, muz. Mateusz Święcicki, sł. Grzegorz Walczak)
- „Za dużo wrażeń, za mało marzeń” (1970, muz. Marian Zimiński, sł. Marek Gaszyński)
- 1971
- „Co się odwlecze, to nie uciecze” (1971, muz. Mateusz Święcicki, sł. Jerzy Miller)
- „Ja się w tobie nie zakocham” (1971, muz. Artur Żalski, sł. Zbigniew Stawecki)
- „Chcę mieć ciebie na własność” (1971, muz. Bohdan Kezik, sł. Włodzimierz Patuszyński)
- 1972
- „Ze mną od dziś” (1972, muz. Janusz Kępski, sł. Erwin Park)
Dyskografia
edytujRodzaj | Rok | Kraj | Tytuł | Wytwórnia |
---|---|---|---|---|
Album | 1965 | Polska | Rozśpiewani rówieśnicy | Polskie Nagrania „Muza” L0454 |
Kanada | Piosenka nie zna granic (Music Has No Bounds) | Melodia Record Co. LPM1025 | ||
1966 | Polska | Filipinki – to my | Polskie Nagrania Muza XL0323 | |
USA | Filipinki with orchestra under J. Janikowski in their Top 16 Hits. A Polish A GO-GO | Bruno Records BR10214L | ||
2016 | Polska | Filipinki & Bez Atu. Nie wierz chłopcom | Latarnik/AS AS002, AS003[24] | |
EP | 1963 | ZSRR | Filipinki | Melodia PD 33GD 00881[25] |
1964 | Polska | Wala-Twist | Polskie Nagrania Muza N0298 | |
Filipinki to my | Polskie Nagrania Muza N0299 | |||
1965 | Polska | Tarap tarap | Pronit N0361 | |
USA | Filipinki | Radio Request Records M-40 | ||
1968 | Polska | Nie ma go | Polskie Nagrania Muza N0529 | |
Kolędy śpiewają Filipinki | Veriton V350 | |||
1969 | Polska | Wiosna majem wróci | Pronit N0572 | |
1971 | Polska | Ja się w tobie nie zakocham | Polskie Nagrania Muza N0653 | |
Singiel | 1964 | ZSRR | Walentyna | СНХ Тбилиси гост-5289-61 |
1965 | ZSRR | Batumi | Melodia 0044573 | |
Walentyna | Melodia 0044575 | |||
1966 | Polska | Serwus, panie chief | Polskie Nagrania Muza SP251 | |
Batumi | Polskie Nagrania Muza SP252 | |||
1967 | ZSRR | Tylko raz | Melodia 0045419 | |
1971 | Polska | Królewski Zamek | Polskie Nagrania Muza SP357 | |
Pocztówka dźwiękowa (oficjalna) |
1966 | Polska | Filipinki i Chochoły: Znajdź sobie dziewczynę | Ruch R0030 |
Serwus, panie Chief | Ruch R0036 | |||
1969 | Polska | Wiosna majem wróci | Polskie Nagrania Muza KP137 | |
1971 | Polska | Królewski zamek | Ruch R0315 | |
Greatest Hits | 1993 | Polska | Filipinki – największe przeboje | Polskie Nagrania Edition Ltd. ECD 018 |
2003 | Polska | Filipinki – to my | Polskie Nagrania Muza PNCD 540 | |
2004 | Polska | Platynowa kolekcja. Filipinki. Złote przeboje | GM Records 222 005-2 | |
2005 | Polska | Platynowa kolekcja. Filipinki – nasze złote przeboje | Media Way Sp. z o.o. 2-0020 | |
2008 | Polska | Z archiwum Polskiego Radia vol. 4. Filipinki. Nagrania radiowe z lat 1963–1972 | Polskie Radio SA PRCD 1078-79 | |
2010 | Polska | Filipinki | Polskie Nagrania Muza PNCD 1339 | |
2012 | Polska | Złote lata polskiej piosenki. Filipinki | Gazeta Wyborcza, Agora SA | |
2013 | Polska | Filipinki – to my! Niepublikowane nagrania z lat 1962–1971 | Latarnik/AS AS01 | |
2014 | Polska | Złota kolekcja. Filipinki. Batumi. Własny świat | Warner Music Poland 08256 4 61914 8 2 | |
2020 | Polska | Filipinki. Nagrania z Chicago. Greatest Hits | Teddy Records TRCD 1120[26] |
Kompilacje
edytuj(tylko płyty winylowe wydane w Polsce do 1989 r.)
Rodzaj | Rok | Tytuł | Wytwórnia |
---|---|---|---|
Longplay | 1965 | Z melodią i piosenką dookoła świata (5) | Polskie Nagrania „Muza” XL0201 |
Z melodią i piosenką dookoła świata (6) | Polskie Nagrania Muza XL0202 | ||
Rytmy młodych | Pronit XL0244 | ||
1969 | Mikrofon i ekran – Opole ’69 | Polskie Nagrania Muza SXL0552 | |
1970 | Discorama | Pronit SXL0673 | |
1971 | Kolędy i pastorałki popularne | Veriton SXV742 | |
Mini propo Popołudnia z Młodością vol. 1 | Polskie Nagrania Muza SXL0785 | ||
Sopot ’71 | Polskie Nagrania Muza SXL0780 | ||
1972 | Wchodzimy w lata siedemdziesiąte | Polskie Nagrania Muza SXL0878 | |
1974 | Komu piosenkę – Przeboje 30-lecia (4) | Polskie Nagrania Muza SX1107 | |
Najpiękniejsza jest moja Ojczyzna – Przeboje 30-lecia (5) | Polskie Nagrania Muza SXL1108 | ||
1978 | ... kolędować małemu | Polskie Nagrania Muza SXL0780 | |
1979 | Z archiwum Veritonu (4): Nasze debiuty – Zespoły | Veriton SXV804 | |
Singiel | 1964 | Karin Stanek / Filipinki | Pronit SP198 |
EP | 1969 | Bez Atu | Pronit N0573 |
1972 | Grand Prix – Sopot ’72 | Polskie Nagrania Muza N0704 |
Informacje dodatkowe
edytuj- Piosenkę Filipinki – to my sparodiował kabaret Dudek[27]. W parodii tej wystąpili: Edward Dziewoński, Wiesław Gołas, Bogumił Kobiela, Jan Kobuszewski[28].
- W marcu 2005 na cześć Filipinek jedna z ulic w Szczecinie otrzymała ich nazwę[29].
- W połowie 2011 roku w plebiscycie Głosu Szczecińskiego czytelnicy zadecydowali o nazwaniu jednego ze szczecińskich tramwajów Pesa Swing imieniem zespołu Filipinki[30].
- W 2013 roku ukazała się rozbudowana, albumowa monografia zespołu Filipinki – to my! Ilustrowana historia pierwszego polskiego girlsbandu. Jej autorem jest Marcin Szczygielski, syn Iwony Racz – jednej z członkiń grupy. Do albumu została dołączona płyta CD, na której znalazły się 24 nigdy wcześniej niepublikowane nagrania Filipinek z lat 1962–1971.
- 4 czerwca 2019 roku Rada Miasta Szczecin podjęła decyzję o nazwaniu imieniem Filipinek skweru przed Teatrem Polskim, położonego między ulicami Swarożyca i Montwilla w Szczecinie[31].
Przypisy
edytuj- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z idolami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2006, s. 80–81. ISBN 978-83-60000-15-1.
- ↑ a b c d Tomasz Raczek: Karuzela z idolami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2006, s. 80–81. ISBN 978-83-60000-15-1.
- ↑ Marcin Szczygielski: Filipinki – to my! Ilustrowana historia pierwszego polskiego girlsbandu. Warszawa: Agora S.A., 2013, s. 25.
- ↑ Marcin Szczygielski: ''Filipinki – to my! Ilustrowana historia pierwszego polskiego girlsbandu. Warszawa: Instytut Wydawniczy Latarnik, Agora SA, Oficyna Wydawnicza AS, 2013, s. 429. ISBN 978-83-2681277-4.
- ↑ Zasłużeni obywatele - Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta Szczecin [online], bip.um.szczecin.pl [dostęp 2024-05-26] .
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z idolami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2006, s. 82. ISBN 978-83-60000-15-1.
- ↑ Krystyna Pohl , Filipinki to my [online], Głos Szczeciński, 17 lutego 2003 [dostęp 2024-05-26] .
- ↑ Siedem dziewczynek Filipinek o swoich wrażeniach z pobytu w ZSRR. „Śpiewamy i tańczymy”. nr 8, sierpień 1967.
- ↑ Filipinki – kto wy?. „Sowietskaja Mołodioż”. nr 36 (5527), 19 lutego 1967.
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z idolami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2006, s. 83. ISBN 978-83-60000-15-1.
- ↑ 50 lat Filipinek: Nagroda Ministra Kultury dla zespołu. 2009-11-25. [dostęp 2009-11-25]. (pol.).
- ↑ Nagrody 51. KFPP przyznane!. 2014-06-08. [dostęp 2014-06-08]. (pol.).
- ↑ Gwiazdy odsłoniły gwiazdy. 2014-06-06. [dostęp 2014-06-08]. (pol.).
- ↑ Złote Gryfy dla Filipinek. 2016-04-16. [dostęp 2016-04-16]. (pol.).
- ↑ Wiadomości Szczecin: Zasłużeni dla miasta i nowi Ambasadorowie Szczecina. 2017-07-05. [dostęp 2017-07-05]. (pol.).
- ↑ KPPG.
- ↑ KPPG.
- ↑ Marcin Szczygielski: ''Filipinki – to my! Ilustrowana historia pierwszego polskiego girlsbandu. Warszawa: Instytut Wydawniczy Latarnik, Agora SA, Oficyna Wydawnicza AS, 2013, s. 82, 83. ISBN 978-83-2681277-4.
- ↑ Filipinki – to my. [dostęp 2013-11-19].
- ↑ Sopot ’71. [dostęp 2013-11-19].
- ↑ Filipinki Tarap tarap. [dostęp 2013-11-19].
- ↑ Marcin Szczygielski: ''Filipinki – to my! Ilustrowana historia pierwszego polskiego girlsbandu. Warszawa: Instytut Wydawniczy Latarnik, Agora SA, Oficyna Wydawnicza AS, 2013, s. 455. ISBN 978-83-2681277-4.
- ↑ Marcin Szczygielski: ''Filipinki – to my! Ilustrowana historia pierwszego polskiego girlsbandu. Warszawa: Instytut Wydawniczy Latarnik, Agora SA, Oficyna Wydawnicza AS, 2013, s. 458–461. ISBN 978-83-2681277-4.
- ↑ Filipinki na płycie sprzed 46 lat. Kurier Szczeciński. [dostęp 2016-10-29].
- ↑ Fonorama, uzupełnienia dyskografii polskich i zagranicznych wykonawców. 2016-09-16. [dostęp 2016-09-16]. (pol.).
- ↑ Teddy Records – nowości. 2020-11-26. [dostęp 2020-11-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (pol.).
- ↑ Janusz R. Kowalczyk, Kabarety w PRL-u [online], Culture.pl [dostęp 2024-05-26] .
- ↑ Zob. http://www.youtube.com/watch?v=mE7V3VIZt4E.
- ↑ Nowe nazwy ulic na Warszewie. [dostęp 2005-03-02].
- ↑ Andrzej Szkocki: Szmaragd, Pogodny, Filipinki, Pionier. Nasze Swingi. Głos Szczeciński, 4 lipca 2011. [dostęp 2019-10-12]. (pol.).
- ↑ Oskar Masternak: Filipinki będą miały swój skwer przy teatrze w Szczecinie. Głos Szczeciński. [dostęp 2019-06-04]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Waschko R., Przewodnik Iskier: muzyka jazzowa i rozrywkowa, Warszawa 1970, Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, tu hasło Filipinki, s. 93, s. 358.
- Wolański R., Leksykon Polskiej Muzyki Rozrywkowej, Warszawa 1995, Agencja Wydawnicza MOREX, ISBN 83-86848-05-7, tu hasło Filipinki, s. 51, 52.
- Szczygielski M., Filipinki – to my! Ilustrowana historia pierwszego polskiego girlsbandu, Warszawa 2013, Instytut Wydawniczy Latarnik, Agora SA, Oficyna Wydawnicza AS, ISBN 978-83-268-1277-4.