Józef Olszyna-Wilczyński
Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (ur. 27 listopada 1890 w Krakowie, zm. 22 września 1939 pod Sopoćkiniami) – generał brygady Wojska Polskiego.
| ||
| ||
 generał brygady
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 27 listopada 1890 Kraków, Austro-Węgry | |
| Data i miejsce śmierci | 22 września 1939 Nowiki k/ Sopoćkiń[1], Polska | |
| Przebieg służby | ||
| Lata służby | 1914–1939 | |
| Siły zbrojne |  Legiony Polskie.png){kind=small} Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
| |
| Stanowiska | dowódca: III i I BLeg., 6. DP, 2. i 1. Brygady KOP, 10. DP, d-ca: Okręgu Korpusu nr III, Grupy Operacyjnej „Grodno” | |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka III powstanie śląskie II wojna światowa kampania wrześniowa | |
| Odznaczenia | ||
             
| ||
ŻyciorysEdytuj
Dzieciństwo i młodośćEdytuj
Urodził się 27 listopada 1890 w Krakowie, w rodzinie mistrza murarskiego Józefa Mikołaja Wilczyńskiego i nauczycielki Karoliny z domu Wagner[2]. Ukończył szkołę powszechną i kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. św. Jacka. W 1910 zdał maturę w Gimnazjum Klasycznym św. Anny w Krakowie[3] (ob. I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego). Jesienią tego roku podjął studia na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej[3]. Do 1914 udało mu się zaliczyć 6 semestrów.
W okresie studiów (od października 1912 do września 1913) służył jednocześnie w austriackim 16 pułku piechoty Obrony Krajowej w Krakowie i ukończył z wyróżnieniem Szkołę Oficerów Rezerwy uzyskując stopień kadet-feldfebla (sierżanta podchorążego), otrzymał odznaczenie „Erinnerungskreuz 1912–1913”.
Od października 1912 związany z Polskimi Drużynami Strzeleckimi. W lecie 1914 zaliczył kurs instruktorów Polskich Drużyn Strzeleckich organizowany w Nowym Sączu. Od 1935 do śmierci był przewodniczącym Komisji Kół Harcerzy.
Służba w Legionach Polskich i c. i k. armiiEdytuj
1 sierpnia 1914 zmobilizowany do macierzystej jednostki, 6 sierpnia 1914 znalazł się w składzie organizowanej I Brygady Legionów Polskich i do lipca 1917 brał udział w walkach jako dowódca kompanii, a następnie batalionu w 5 pułku piechoty[4]. W październiku 1914 awansowany na stopień porucznika, w styczniu 1915 został kapitanem[5]. Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich za odmowę złożenia przysięgi przymusowo jako poddany austriacki został wcielony do armii austriackiej i wysłany na front francuski[4] i włoski, następnie przeniesiony na Ukrainę gdzie zorganizował koło POW[4].
Służba w Wojsku PolskimEdytuj
W listopadzie 1918 doprowadził do przyjęcia swojego batalionu austriackiego w skład Wojska Polskiego do grupy wojskowej płk. Rybińskiego[4]. Uczestnik wojny polsko-ukraińskiej i wojny polsko-bolszewickiej – walczył na Podolu. 27 listopada 1918 w bitwie pod Mikulińcami został ciężko ranny i dostał się do niewoli ukraińskiej, przebywał w niej do 9 czerwca 1919, początkowo w Tarnopolu, a później w Buczaczu. W 1919 został awansowany na stopień podpułkownika. 21 czerwca 1919 mianowany dowódcą III Brygady Legionów. Później dowodził I Brygadą Legionów i ponownie III Bryg. Leg. W maju 1920 został komendantem Kijowa. Następnie dowodził 6 Dywizją Piechoty, samodzielną grupą w składzie 3 Armii i XIV Brygadą Piechoty. Od września 1920 do września 1921 dowodził XIII Brygadą Piechoty. W 1921 zmienił nazwisko, do rodowego nazwiska Wilczyński przybierając nazwisko Olszyna[6].
W 1921 brał udział w ochronie III powstania śląskiego. Od 1922 pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisku szefa Saperów i Inżynierii. 13 lipca 1923 został przeniesiony do Departamentu V Inżynierii i Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie na stanowisko szefa Wydziału I, pozostając oficerem nadetatowym 5 pułku saperów[7]. 10 października 1924 przeniesiony został do organizującego się Korpusu Ochrony Pogranicza i z dniem 17 października objął stanowisko dowódcy 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach[8]. Z dniem 10 października 1925 objął dowództwo 1 Brygady Ochrony Pogranicza w Zdołbunowie[9].
W listopadzie 1926 przeniesiony został z korpusu oficerów inżynierii i saperów (5 pułk saperów) do korpusu oficerów piechoty (5 pułk piechoty Legionów) ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 46,06 lokatą z pozostawieniem na zajmowanym stanowisku dowódcy 1 Brygady KOP[10].
16 marca 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą w korpusie generałów[11].
W tym samym miesiącu mianowany został dowódcą 10 Dywizji Piechoty w Łodzi, którą dowodził do 1935. W latach 1935–1937 był dyrektorem Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego[3]. 9 lutego 1938 został dowódcą Okręgu Korpusu nr III w Grodnie[12].
ŚmierćEdytuj
We wrześniu 1939 dowodził Grupą Operacyjną „Grodno”[13]. Już 17 września generał, podróżując wraz ze swoim sztabem samochodem z Pińska do Grodna, zetknął się z luźnymi oddziałami sowieckimi oraz dywersantami komunistycznymi. Po otrzymaniu rozkazu rozwiązania oddziałów, przebywał w Sopoćkiniach pod Grodnem. Prawdopodobnie zwłoka z ewakuacją sztabu związana była z organizowaniem pierwszych w kraju grup konspiracji zbrojnej.
22 września nad ranem wyruszył autem prowadzonym przez szofera, wraz z żoną – Alfredą Olszyną-Wilczyńską, adiutantem – kapitanem artylerii Mieczysławem Strzemeskim i jeszcze jednym mężczyzną w kierunku granicy litewskiej. Po kilku minutach jazdy samochód został zatrzymany przez radzieckie czołgi w Nowikach. Pasażerów samochodu ograbiono i rozdzielono – żonę generała zamknięto w stodole, a generała Olszynę-Wilczyńskiego i kapitana Strzemeskiego poprowadzono na bok i zamordowano. Z relacji żony generała wiadomo, że ciała obu mężczyzn były zmasakrowane[14]. Rosjanie zakrwawioną czapkę generała pokazywali jako swoje trofeum. Mogiła gen. Wilczyńskiego znajduje się w miejscowości Sopoćkinie, parafia Teolin, k. Grodna, a symboliczna na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC2-1-8)[15].
We współczesnej literaturze rosyjskiej (autorstwa głównie J. Muchina) podawane jest stwierdzenie, że generała Olszynę-Wilczyńskiego zabito w czasie ucieczki z bagażem samochodem osobowym po porzuceniu podległych mu walczących jeszcze oddziałów; tymczasem świadkami egzekucji generała i jego adiutanta strzałem w tył głowy była jego żona i kilkanaście towarzyszących jej osób[16].
22 września 1991 w 52. rocznicę śmierci, w Kościele Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Krakowie u oo Kapucynów na krużgankach klasztornych umieszczono pamiątkową tablicę wykonaną z czarnego marmuru dębnickiego. Jest patronem ulic w Krakowie i Sopoćkiniach.
RodzinaEdytuj
Był synem Mikołaja Wilczyńskiego z zawodu murarza oraz Karoliny z Wagnerów.
Dwukrotnie żonaty: z pierwszą żoną Józefą z Niemców, z którą rozwiódł się w 1936, miał dwoje dzieci: syna Wiesława (ur. 1911) oraz córkę Halinę (ur. 1913). Drugą żoną generała została w 1937 Alfreda ze Szwarców primo voto Staniszewska. Wdowa po generale pod koniec 1939 przebywała w obozie internowania w Kalwarii[17].
AwanseEdytuj
- porucznik – 1914
- kapitan – 1915
- podpułkownik – 21 czerwca 1919
- pułkownik – zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 (w 1924 – 14. lokata w korpusie oficerów zawodowych inżynierii i saperów, a dwa lata później, po przeniesieniu do korpusu oficerów piechoty, zajmował 46,06 lokatę z tym samym starszeństwem)[18]
- generał brygady – 16 marca 1927 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą (w 1932 – 4. lokata) w korpusie generałów[19]
Ordery i odznaczeniaEdytuj
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 2239 (1921)[20][21]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1928)[20][22]
- Krzyż Niepodległości (12 marca 1931)[23]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie)[20]
- Złoty Krzyż Zasługi[20]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[20]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[20]
- Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia[24]
- Znak oficerski „Parasol”
- Krzyż Zasługi Wojskowej III klasy (Austro-Węgry)
- Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy nr 1907 (Łotwa)[20][25]
- Medal Zwycięstwa (międzysojuszniczy)[20]
PrzypisyEdytuj
- ↑ Żołnierzom Września w hołdzie (pol.). W: Magazyn Polski nr 9/2011 (69) [on-line]. Związek Polaków na Białorusi. s. 10-11. [dostęp 2012-09-24].
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 14-15.
- ↑ a b c Danielewicz 1994 ↓, s. 34.
- ↑ a b c d Generałowie II Rzeczypospolitej s. 197
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 41 i 50.
- ↑ Dz. Personalny z 1921 r. Nr 36, poz. 1777.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 47 z 13 lipca 1923 roku, s. 463.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 171.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 75 z 21.07.1925
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 49 z 17.11.1926 r.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 10 z 19.03.1927 r.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 280.
- ↑ Dymek 1999 ↓, s. 24.
- ↑ Mord na generale. „Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych”, s. 17, 2009-09-17. ISSN 0208-9130 (pol.).
- ↑ Cmentarz parafialny Kraków Salwator - wyszukiwarka osób pochowanych, krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-07-10].
- ↑ Dariusz Baliszewski, Tajemnica generała Olszyny, „Wprost”, nr 1243, 8 października 2006; dostępne w Internecie, dostęp 2007-11-07, 17:05
- ↑ Dzieje Sejneńszczyzny w okresie kampanii wrześniowej 1939 roku. um.sejny.pl. [dostęp 2018-09-01].
- ↑ Rocznik oficerski 1923 r. str. 905
- ↑ Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 10 z 19.03.1927
- ↑ a b c d e f g h Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 800.
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2647 z 28 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 11 poz. 326
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 15 z 11.11.1928.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 287.
- ↑ Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 9 z 04.02.1926
BibliografiaEdytuj
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
- Przemysław Dymek: Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew” 1939 w polskiej historiografii wojskowej. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1999. ISBN 978-83-87133-54-2.
- Jerzy Danielewicz: Wyższa kadra dowódcza KOP 1924–1939. W: Lech Grochowski [red.]: Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
- Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890–1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
- Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 799–800. ISBN 83-211-1096-7.
- Marian Krwawicz, gen. Józef Olszyna-Wilczyński [w:] Polski Słownik Biograficzny, tom XXIV, wyd. 1979, s. 52–53.
- Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa 1990: Wydawnictwo Polonia, s. 195–199. ISBN 83-7021-096-1.
- Tomasz Zbigniew Zapert, Generałowie Września, „Ozon”, 2 lutego 2005
- Dariusz Baliszewski, Tajemnica generała Olszyny, „Wprost”, nr 1243 z 8 października 2006 r., wersja elektroniczna Dariusz Baliszewski, Tajemnica generała Olszyny, „Wprost”, nr 1243, 8 października 2006; dostępne w Internecie, dostęp 2007-12-05, 19:52
- Alfreda Olszyna-Wilczyńska, Jak został zamordowany generał Olsztyna-Wilczyński, Magazyn Polski [Grodno], nr 1/1993, s. 69–76 [opracował: Józef Porzecki]
- Rocznik Oficerski 1923, s. 905.
- Rocznik Oficerski 1924, s. 20, 806, 827,
- Rocznik Oficerski 1924, s. 12, 487,
Linki zewnętrzneEdytuj
- Relacja wdowy po gen. Józefie Olszynie-Wilczyńskim z jego podróży do Grodna 17 września 1939 /w/: Marek Wierzbicki: Stosunki polsko-białoruskie pod okupacją sowiecką 1939–1941
- Gen. J. Olszyna-Wilczyński i kpt. M. Strzemeski na liście poległych żołnierzy WP w walce z wojskami sowieckimi w 1939