Józef Olszyna-Wilczyński

oficer Wojska Polskiego

Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (ur. 27 listopada 1890 w Krakowie, zm. 22 września 1939 pod Sopoćkiniami) – generał brygady Wojska Polskiego, członek Komendy Naczelnej Związku Legionistów Polskich od 1936 roku[2].

Józef Olszyna-Wilczyński
Ilustracja
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

27 listopada 1890
Kraków, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

22 września 1939
Nowiki k. Sopoćkiń[1], Polska

Przebieg służby
Lata służby

1914–1939

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Stanowiska

dowódca: III i I BLeg., 6. DP, 2. i 1. Brygady KOP, 10. DP, d-ca: Okręgu Korpusu nr III, Grupy Operacyjnej „Grodno”

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
III powstanie śląskie
II wojna światowa

Odznaczenia
Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP, nadany dwukrotnie) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej Krzyż Zasługi Wojskowej (w czasie wojny) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Wojenny Pogromcy Niedźwiedzia (Łotwa) Medal Zwycięstwa (międzyaliancki) Medal Pamiątkowy Jubileuszowy 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej
Odznaka Oficerska Związków Strzeleckich „Parasol”
Józef Olszyna-Wilczyński jako oficer Legionów

Życiorys edytuj

Dzieciństwo i młodość edytuj

Urodził się 27 listopada 1890 w Krakowie, w rodzinie mistrza murarskiego Józefa Mikołaja Wilczyńskiego i nauczycielki Karoliny z Wagnerów[3]. Ukończył szkołę powszechną i kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. św. Jacka. W 1910 zdał maturę w Gimnazjum Klasycznym św. Anny w Krakowie[4] (ob. I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego). Jesienią tego roku podjął studia na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej[4]. Do 1914 udało mu się zaliczyć 6 semestrów.

W okresie studiów (od października 1912 do września 1913) służył jednocześnie w austriackim 16 pułku piechoty Obrony Krajowej w Krakowie i ukończył z wyróżnieniem Szkołę Oficerów Rezerwy uzyskując stopień kadet-feldfebla (sierżanta podchorążego), otrzymał odznaczenie „Erinnerungskreuz 1912–1913”.

Od października 1912 związany z Polskimi Drużynami Strzeleckimi. W lecie 1914 zaliczył kurs instruktorów Polskich Drużyn Strzeleckich organizowany w Nowym Sączu. Od 1935 do śmierci był przewodniczącym Komisji Kół Harcerzy.

Służba w Legionach Polskich i c. i k. armii edytuj

1 sierpnia 1914 zmobilizowany do macierzystej jednostki, 6 sierpnia 1914 znalazł się w składzie organizowanej I Brygady Legionów Polskich i do lipca 1917 brał udział w walkach jako dowódca kompanii, a następnie batalionu w 5 pułku piechoty[5]. W październiku 1914 awansowany na stopień porucznika, w styczniu 1915 został kapitanem[6]. Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich za odmowę złożenia przysięgi przymusowo jako poddany austriacki został wcielony do armii austriackiej i wysłany na front francuski[5] i włoski, następnie przeniesiony na Ukrainę, gdzie zorganizował koło POW[5].

Służba w Wojsku Polskim edytuj

W listopadzie 1918 doprowadził do przyjęcia swojego batalionu austriackiego w skład Wojska Polskiego do grupy wojskowej płk. Rybińskiego[5]. Uczestnik wojny polsko-ukraińskiej i wojny polsko-bolszewickiej – walczył na Podolu. 27 listopada 1918 w bitwie pod Mikulińcami został ciężko ranny i dostał się do niewoli ukraińskiej, przebywał w niej do 9 czerwca 1919, początkowo w Tarnopolu, a później w Buczaczu. W 1919 został awansowany na stopień podpułkownika. 21 czerwca 1919 mianowany dowódcą III Brygady Legionów. Później dowodził I Brygadą Legionów i ponownie III Bryg. Leg. W maju 1920 został komendantem Kijowa. Następnie dowodził 6 Dywizją Piechoty, samodzielną grupą w składzie 3 Armii i XIV Brygadą Piechoty. Od września 1920 do września 1921 dowodził XIII Brygadą Piechoty. W 1921 zmienił nazwisko, do rodowego nazwiska Wilczyński przybierając nazwisko Olszyna[7].

W 1921 brał udział w ochronie III powstania śląskiego. Od 1922 pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisku szefa Saperów i Inżynierii. 13 lipca 1923 został przeniesiony do Departamentu V Inżynierii i Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie na stanowisko szefa Wydziału I, pozostając oficerem nadetatowym 5 pułku saperów[8]. 10 października 1924 przeniesiony został do organizującego się Korpusu Ochrony Pogranicza i z dniem 17 października objął stanowisko dowódcy 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach[9]. Z dniem 10 października 1925 objął dowództwo 1 Brygady Ochrony Pogranicza w Zdołbunowie[10].

W listopadzie 1926 przeniesiony został z korpusu oficerów inżynierii i saperów (5 pułk saperów) do korpusu oficerów piechoty (5 pułk piechoty Legionów) ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 46,06 lokatą z pozostawieniem na zajmowanym stanowisku dowódcy 1 Brygady KOP[11].

16 marca 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą w korpusie generałów[12].

W tym samym miesiącu mianowany został dowódcą 10 Dywizji Piechoty w Łodzi, którą dowodził do 1935. W latach 1935–1937 był dyrektorem Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego[4]. 9 lutego 1938 został dowódcą Okręgu Korpusu nr III w Grodnie[13].

Śmierć edytuj

We wrześniu 1939 dowodził Grupą Operacyjną „Grodno”[14]. Już 17 września generał, podróżując wraz ze swoim sztabem samochodem z Pińska do Grodna, zetknął się z luźnymi oddziałami sowieckimi oraz dywersantami komunistycznymi. Po otrzymaniu rozkazu rozwiązania oddziałów, przebywał w Sopoćkiniach pod Grodnem. Prawdopodobnie zwłoka z ewakuacją sztabu związana była z organizowaniem pierwszych w kraju grup konspiracji zbrojnej.

22 września nad ranem wyruszył autem prowadzonym przez szofera, wraz z żoną – Alfredą Olszyną-Wilczyńską, adiutantem – kapitanem artylerii Mieczysławem Strzemeskim i jeszcze jednym mężczyzną w kierunku granicy litewskiej. Po kilku minutach jazdy samochód został zatrzymany przez radzieckie czołgi w Nowikach. Pasażerów samochodu ograbiono i rozdzielono – żonę generała zamknięto w stodole, a generała Olszynę-Wilczyńskiego i kapitana Strzemeskiego poprowadzono na bok i zamordowano. Z relacji żony generała wiadomo, że ciała obu mężczyzn były zmasakrowane[15]. Rosjanie zakrwawioną czapkę generała pokazywali jako swoje trofeum. Mogiła gen. Wilczyńskiego znajduje się w miejscowości Sopoćkinie, parafia Teolin, k. Grodna, a symboliczna na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC2-1-8)[16].

 
Grób symboliczny gen. Józefa Olszyny-Wilczyńskiego w Krakowie

We współczesnej literaturze rosyjskiej (autorstwa głównie J. Muchina) podawane jest stwierdzenie, że generała Olszynę-Wilczyńskiego zabito w czasie ucieczki z bagażem samochodem osobowym po porzuceniu podległych mu walczących jeszcze oddziałów; tymczasem świadkami egzekucji generała i jego adiutanta strzałem w tył głowy była jego żona i kilkanaście towarzyszących jej osób[17].

22 września 1991 w 52. rocznicę śmierci, w Kościele Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Krakowie u oo. Kapucynów na krużgankach klasztornych umieszczono pamiątkową tablicę wykonaną z czarnego marmuru dębnickiego. Jest patronem ulic w Krakowie i Sopoćkiniach.

Rodzina edytuj

Dwukrotnie żonaty: z pierwszą żoną Józefą z Niemców, z którą rozwiódł się w 1936, miał dwoje dzieci: syna Wiesława (ur. 1911) oraz córkę Halinę (ur. 1913). Drugą żoną generała została w 1937 Alfreda ze Szwarców primo voto Staniszewska. Wdowa po generale pod koniec 1939 przebywała w obozie internowania w Kalwarii[18].

Awanse edytuj

  • porucznik – 1914
  • kapitan – 1915
  • podpułkownik – 21 czerwca 1919
  • pułkownik – zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 (w 1924 – 14. lokata w korpusie oficerów zawodowych inżynierii i saperów, a dwa lata później, po przeniesieniu do korpusu oficerów piechoty, zajmował 46,06 lokatę z tym samym starszeństwem)[19]
  • generał brygady – 16 marca 1927 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą (w 1932 – 4. lokata) w korpusie generałów[20]

Ordery i odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. Żołnierzom Września w hołdzie. [w:] Magazyn Polski nr 9/2011 (69) [on-line]. Związek Polaków na Białorusi. s. 10-11. [dostęp 2012-09-24]. (pol.).
  2. Związek Legionistów Polskich : 1936-1938 r. : sprawozdanie Zarządu Głównego Związku Legionistów Polskich, Warszawa 1938, s. 34.
  3. Jaskulski 2013 ↓, s. 14-15.
  4. a b c Danielewicz 1994 ↓, s. 34.
  5. a b c d Generałowie II Rzeczypospolitej s. 197
  6. Jaskulski 2013 ↓, s. 41 i 50.
  7. Dz. Personalny z 1921 r. Nr 36, poz. 1777.
  8. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 47 z 13 lipca 1923 roku, s. 463.
  9. Jaskulski 2013 ↓, s. 171.
  10. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 75 z 21.07.1925
  11. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 49 z 17.11.1926 r.
  12. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 10 z 19.03.1927 r.
  13. Jaskulski 2013 ↓, s. 280.
  14. Dymek 1999 ↓, s. 24.
  15. Mord na generale. „Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych”, s. 17, 2009-09-17. ISSN 0208-9130. (pol.). 
  16. Cmentarz parafialny Kraków Salwator - wyszukiwarka osób pochowanych, krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-07-10].
  17. Dariusz Baliszewski, Tajemnica generała Olszyny, „Wprost”, nr 1243, 8 października 2006; dostępne w Internecie, dostęp 2007-11-07, 17:05
  18. Dzieje Sejneńszczyzny w okresie kampanii wrześniowej 1939 roku. um.sejny.pl. [dostęp 2018-09-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-09-01)].
  19. Rocznik oficerski 1923 r. str. 905
  20. Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 10 z 19.03.1927
  21. Dekret Wodza Naczelnego L. 2647 z 28 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 11 poz. 326
  22. a b c d e f g Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 800.
  23. M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 630 „za zasługi na polu organizacji wojska i przysposobienia wojskowego”.
  24. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 15 z 11.11.1928.
  25. M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  26. M.P. z 1926 r. nr 252, poz. 705 „za zasługi, położone przy organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza”.
  27. M.P. z 1939 r. nr 131, poz. 308 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  28. Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 287.
  29. Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 9 z 04.02.1926
  30. Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 12 z 6 siernia 1929 r., s. 238.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj