Józef Olszyna-Wilczyński

oficer Wojska Polskiego

Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (ur. 27 listopada 1890 w Krakowie, zm. 22 września 1939 pod Sopoćkiniami) – generał brygady Wojska Polskiego, członek Komendy Naczelnej Związku Legionistów Polskich od 1936 roku[2], kawaler Orderu Virtuti Militari.

Józef Olszyna-Wilczyński
Ilustracja
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

27 listopada 1890
Kraków, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

22 września 1939
Nowiki k. Sopoćkiń[1], Polska

Przebieg służby
Lata służby

1914–1939

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Stanowiska

dowódca: III i I BLeg., 6. DP, 2. i 1. Brygady KOP, 10. DP, d-ca: Okręgu Korpusu nr III, Grupy Operacyjnej „Grodno”

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
III powstanie śląskie
II wojna światowa

Odznaczenia
Odznaka honorowa za Rany i Kontuzje
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941, czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP, nadany dwukrotnie) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej Krzyż Zasługi Wojskowej (w czasie wojny) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Wojenny Pogromcy Niedźwiedzia (Łotwa) Medal Zwycięstwa (międzyaliancki) Medal Pamiątkowy Jubileuszowy 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej
Odznaka Oficerska Związków Strzeleckich „Parasol”
Józef Olszyna-Wilczyński jako oficer Legionów

Życiorys

edytuj

Dzieciństwo i młodość

edytuj

Urodził się 27 listopada 1890 w Krakowie, w rodzinie mistrza murarskiego Józefa Mikołaja Wilczyńskiego i nauczycielki Karoliny z Wagnerów[3]. Ukończył szkołę powszechną i kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. św. Jacka. W 1910 zdał maturę w Gimnazjum Klasycznym św. Anny w Krakowie[4] (ob. I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego). Jesienią tego roku podjął studia na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej[4]. Do 1914 udało mu się zaliczyć 6 semestrów.

W okresie studiów (od października 1912 do września 1913) służył jednocześnie w austriackim 16 pułku piechoty Obrony Krajowej w Krakowie i ukończył z wyróżnieniem Szkołę Oficerów Rezerwy uzyskując stopień kadet-feldfebla (sierżanta podchorążego), otrzymał odznaczenie „Erinnerungskreuz 1912–1913”.

Od października 1912 związany z Polskimi Drużynami Strzeleckimi. W lecie 1914 zaliczył kurs instruktorów Polskich Drużyn Strzeleckich organizowany w Nowym Sączu. Od 1935 do śmierci był przewodniczącym Komisji Kół Harcerzy.

Służba w Legionach Polskich i c. i k. armii

edytuj

1 sierpnia 1914 zmobilizowany do macierzystej jednostki, 6 sierpnia 1914 znalazł się w składzie organizowanej I Brygady Legionów Polskich i do lipca 1917 brał udział w walkach jako dowódca kompanii, a następnie batalionu w 5 pułku piechoty[5]. W październiku 1914 awansowany na stopień porucznika, w styczniu 1915 został kapitanem[6]. Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich za odmowę złożenia przysięgi przymusowo jako poddany austriacki został wcielony do armii austriackiej i wysłany na front francuski[5] i włoski, następnie przeniesiony na Ukrainę, gdzie zorganizował koło POW[5].

Służba w Wojsku Polskim

edytuj

W listopadzie 1918 doprowadził do przyjęcia swojego batalionu austriackiego w skład Wojska Polskiego do grupy wojskowej płk. Rybińskiego[5]. Uczestnik wojny polsko-ukraińskiej i wojny polsko-bolszewickiej – walczył na Podolu. 27 listopada 1918 w bitwie pod Mikulińcami został ciężko ranny i dostał się do niewoli ukraińskiej, przebywał w niej do 9 czerwca 1919, początkowo w Tarnopolu, a później w Buczaczu. W 1919 został awansowany na stopień podpułkownika. 21 czerwca 1919 mianowany dowódcą III Brygady Legionów. Później dowodził I Brygadą Legionów i ponownie III Bryg. Leg. W maju 1920 został komendantem Kijowa. Następnie dowodził 6 Dywizją Piechoty, samodzielną grupą w składzie 3 Armii i XIV Brygadą Piechoty. Od września 1920 do września 1921 dowodził XIII Brygadą Piechoty. W 1921 zmienił nazwisko, do rodowego nazwiska Wilczyński przybierając nazwisko Olszyna[7].

W 1921 brał udział w ochronie III powstania śląskiego. Od 1922 pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisku szefa Saperów i Inżynierii. 13 lipca 1923 został przeniesiony do Departamentu V Inżynierii i Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie na stanowisko szefa Wydziału I, pozostając oficerem nadetatowym 5 pułku saperów[8]. 10 października 1924 przeniesiony został do organizującego się Korpusu Ochrony Pogranicza i z dniem 17 października objął stanowisko dowódcy 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach[9]. Z dniem 10 października 1925 objął dowództwo 1 Brygady Ochrony Pogranicza w Zdołbunowie[10].

W listopadzie 1926 przeniesiony został z korpusu oficerów inżynierii i saperów (5 pułk saperów) do korpusu oficerów piechoty (5 pułk piechoty Legionów) ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 46,06 lokatą z pozostawieniem na zajmowanym stanowisku dowódcy 1 Brygady KOP[11].

16 marca 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą w korpusie generałów[12].

W tym samym miesiącu mianowany został dowódcą 10 Dywizji Piechoty w Łodzi, którą dowodził do 1935. W latach 1935–1937 był dyrektorem Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego[4]. 9 lutego 1938 został dowódcą Okręgu Korpusu nr III w Grodnie[13].

Śmierć

edytuj

We wrześniu 1939 dowodził Grupą Operacyjną „Grodno”[14], która zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza z 11 września uległa rozwiązaniu[15] i od 12 września walczyła w obronie Lwowa. 14 września rozwiązał sztab GO „Grodno” i ze ścisłym sztabem przybocznym wyjechał do Pińska do gen. Franciszka Kleeberga, dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”[16]. Tego samego dnia mianował gen. bryg. Wacława Przeździeckiego dowódcą Rezerwowej Brygady Kawalerii „Wołkowysk”, która po inwazji radzieckiej z 17 września 1939 przystąpiła do zwalczania bojówek komunistycznych na zachodniej Białorusi[17]. 17 września, wracając w kolumnie sztabowej z Pińska do Grodna, Olszyna-Wilczyński także uczestniczył w potyczkach z luźnymi oddziałami sowieckimi oraz dywersantami komunistycznymi, m.in. w Gnojnie[18]. Tego samego dnia rozpoczął organizowanie pierwszych na Grodzieńszczyźnie i Białostocczyźnie grup konspiracji zbrojnej, delegując ppłk. Franciszka Ślęczka ps. Krak i innych oficerów dywersji pozafrontowej do tworzenia oddziałów[15].

19 września, na dzień przed atakiem radzieckiego 15 Korpusu Czołgów, opuścił Grodno ze sztabem DOK nr III i zajął kwaterę w budynku szkoły w Teolinie, zachodnim przedmieściu Sopoćkiń[a] 25 km na północny zachód od Grodna[15][18][20]. Wokół niego koncentrowały się wycofywane z obrony Grodna (20–22 września) oddziały WP, w tym Rezerwowa BK „Wołkowysk” gen. Przeździeckiego i batalion KOP „Sejny”, z których Olszyna-Wilczyński zaplanował na 24 września utworzenie związku taktycznego o strukturze dywizji piechoty w rejonie Sejn[21][22].

Siły polskie zostały jednak zaatakowane 22 września po godz. 2 w nocy przez oddział wydzielony 2 Brygady Pancernej 15 Korpusu Pancernego Grupy Konno-Zmechanizowanej Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej pod dowództwem mjr. Czuwakina[21][23]. W końcowej fazie toczonego z tym zgrupowaniem boju pod Kodziowcami, około godz. 6:30, dwie godziny po wyjeździe sztabu z płk. Benedyktem Chłusewiczem, generał wyruszył limuzyną Buick prowadzoną przez szofera w kierunku granicy litewskiej wraz z żoną Alfredą, adiutantem kpt. art. Mieczysławem Strzemeskim i nieznanym z nazwiska pomocnikiem. Do wyjazdu miał ponaglać kpt. Strzemeski. Zgodnie z ostrzeżeniem polskiego sierżanta samochód został po kilku minutach zatrzymany przez dwa radzieckie czołgi w pobliżu miejscowości Góra Koliszówka pod Nowikami. Żołnierze zrewidowali i rozdzielili pasażerów samochodu – żonę generała zamknęli w stodole, a samego Olszynę-Wilczyńskiego i kapitana Strzemeskiego po kilku minutach (ok. 6:45) rozstrzelali z czołgowego ciężkiego karabinu maszynowego na rozkaz komisarza Grigorienki[21][24][25][26][15]. Sowieci zakrwawioną czapkę generała pokazywali jako swoje trofeum[potrzebny przypis]. Mogiła gen. Wilczyńskiego znajduje się w miejscowości Sopoćkinie, parafia Teolin, k. Grodna, a symboliczna na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC2-1-8)[27].

 
Grób symboliczny gen. Józefa Olszyny-Wilczyńskiego w Krakowie

22 września 1991 w 52. rocznicę śmierci, w Kościele Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Krakowie u oo. Kapucynów na krużgankach klasztornych umieszczono pamiątkową tablicę wykonaną z czarnego marmuru dębnickiego. Jest patronem ulic w Krakowie i Sopoćkiniach.

Rodzina

edytuj

Dwukrotnie żonaty: z pierwszą żoną Józefą z Niemców, z którą rozwiódł się w 1936, miał dwoje dzieci: syna Wiesława (ur. 1911) oraz córkę Halinę (ur. 1913). Drugą żoną generała została w 1937 Alfreda ze Szwarców primo voto Staniszewska. Wdowa po generale pod koniec 1939 przebywała w obozie internowania w Kalwarii[28].

Awanse

edytuj
  • porucznik – 1914
  • kapitan – 1915
  • podpułkownik – 21 czerwca 1919
  • pułkownik – zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 (w 1924 – 14. lokata w korpusie oficerów zawodowych inżynierii i saperów, a dwa lata później, po przeniesieniu do korpusu oficerów piechoty, zajmował 46,06 lokatę z tym samym starszeństwem)[29]
  • generał brygady – 16 marca 1927 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą (w 1932 – 4. lokata) w korpusie generałów[30]

Ordery i odznaczenia

edytuj
  1. Teolin został założony jako miasteczko katolickie na terenie miejscowości Jasudowo w sąsiedztwie unickich Sopoćkiń przez Antoniego Wołłowicza na cześć jego żony Teofili; kościół parafialny powstał w 1789[19].

Przypisy

edytuj
  1. Żołnierzom Września w hołdzie, [w:] Magazyn Polski nr 9/2011 (69) [online], Związek Polaków na Białorusi, s. 10-11 [dostęp 2012-09-24] (pol.).
  2. Związek Legionistów Polskich : 1936-1938 r. : sprawozdanie Zarządu Głównego Związku Legionistów Polskich, Warszawa 1938, s. 34.
  3. Jaskulski 2013 ↓, s. 14-15.
  4. a b c Danielewicz 1994 ↓, s. 34.
  5. a b c d Generałowie II Rzeczypospolitej s. 197
  6. Jaskulski 2013 ↓, s. 41 i 50.
  7. Dz. Personalny z 1921 r. Nr 36, poz. 1777.
  8. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 47 z 13 lipca 1923 roku, s. 463.
  9. Jaskulski 2013 ↓, s. 171.
  10. Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 75 z 21.07.1925
  11. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 49 z 17.11.1926 r.
  12. Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 10 z 19.03.1927 r.
  13. Jaskulski 2013 ↓, s. 280.
  14. Dymek 1999 ↓, s. 24.
  15. a b c d Dariusz Baliszewski, Tajemnica generała Olszyny, „Wprost”, 1243, 8 października 2006 [dostęp 2007-12-05].
  16. Dymek 1999 ↓, s. 109.
  17. Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 60, 62.
  18. a b Agnieszka Jędrzejewska, Kapitan Mieczysław Strzemeski – zapomniana ofiara zbrodni [online], kresy1939.pl, 31 października 2020.
  19. Andrej Waszkiewicz, Sopoćkinie. Parafie i świątynie [online], slowo.grodnensis.by, 21 marca 2021.
  20. Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 65, 70.
  21. a b c Czesław Grzelak, Bój o Kodziowce we wrześniu 1939 roku [online], kresy1939.pl, 15 września 2015.
  22. Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 65.
  23. Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 64–65.
  24. Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 70.
  25. Mord na generale, „Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych”, nr 218 (8424), 17 września 2009, s. 17, ISSN 0208-9130 (pol.).
  26. Maciej Rosalak, Świadectwa najazdu [online], historia.rp.pl, 16 września 2009.
  27. Cmentarz parafialny Kraków Salwator – wyszukiwarka osób pochowanych [online], krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-07-10].
  28. Dzieje Sejneńszczyzny w okresie kampanii wrześniowej 1939 roku [online], um.sejny.pl [dostęp 2018-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-01].
  29. Rocznik oficerski 1923 r. str. 905
  30. Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 10 z 19.03.1927
  31. Dekret Wodza Naczelnego L. 2647 z 28 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 11 poz. 326
  32. a b c d e f g Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 800.
  33. M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 630 „za zasługi na polu organizacji wojska i przysposobienia wojskowego”.
  34. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 11 listopada 1928, s. 401.
  35. M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  36. M.P. z 1926 r. nr 252, poz. 705 „za zasługi, położone przy organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza”.
  37. M.P. z 1939 r. nr 131, poz. 308 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  38. Piętnastolecie L. O. P. P., Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 287.
  39. Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 9 z 04.02.1926
  40. Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 12 z 6 sierpnia 1929 r., s. 238.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj