Józef Olszyna-Wilczyński
Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (ur. 27 listopada 1890 w Krakowie, zm. 22 września 1939 pod Sopoćkiniami) – generał brygady Wojska Polskiego, członek Komendy Naczelnej Związku Legionistów Polskich od 1936 roku[2], kawaler Orderu Virtuti Militari.
| |
 generał brygady
| |
| Data i miejsce urodzenia |
27 listopada 1890 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1939 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Stanowiska |
dowódca: III i I BLeg., 6. DP, 2. i 1. Brygady KOP, 10. DP, d-ca: Okręgu Korpusu nr III, Grupy Operacyjnej „Grodno” |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
              
| |
.png){kind=small}
Życiorys
edytujDzieciństwo i młodość
edytujUrodził się 27 listopada 1890 w Krakowie, w rodzinie mistrza murarskiego Józefa Mikołaja Wilczyńskiego i nauczycielki Karoliny z Wagnerów[3]. Ukończył szkołę powszechną i kontynuował naukę w Państwowym Gimnazjum im. św. Jacka. W 1910 zdał maturę w Gimnazjum Klasycznym św. Anny w Krakowie[4] (ob. I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego). Jesienią tego roku podjął studia na Wydziale Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej[4]. Do 1914 udało mu się zaliczyć 6 semestrów.
W okresie studiów (od października 1912 do września 1913) służył jednocześnie w austriackim 16 pułku piechoty Obrony Krajowej w Krakowie i ukończył z wyróżnieniem Szkołę Oficerów Rezerwy uzyskując stopień kadet-feldfebla (sierżanta podchorążego), otrzymał odznaczenie „Erinnerungskreuz 1912–1913”.
Od października 1912 związany z Polskimi Drużynami Strzeleckimi. W lecie 1914 zaliczył kurs instruktorów Polskich Drużyn Strzeleckich organizowany w Nowym Sączu. Od 1935 do śmierci był przewodniczącym Komisji Kół Harcerzy.
Służba w Legionach Polskich i c. i k. armii
edytuj1 sierpnia 1914 zmobilizowany do macierzystej jednostki, 6 sierpnia 1914 znalazł się w składzie organizowanej I Brygady Legionów Polskich i do lipca 1917 brał udział w walkach jako dowódca kompanii, a następnie batalionu w 5 pułku piechoty[5]. W październiku 1914 awansowany na stopień porucznika, w styczniu 1915 został kapitanem[6]. Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich za odmowę złożenia przysięgi przymusowo jako poddany austriacki został wcielony do armii austriackiej i wysłany na front francuski[5] i włoski, następnie przeniesiony na Ukrainę, gdzie zorganizował koło POW[5].
Służba w Wojsku Polskim
edytujW listopadzie 1918 doprowadził do przyjęcia swojego batalionu austriackiego w skład Wojska Polskiego do grupy wojskowej płk. Rybińskiego[5]. Uczestnik wojny polsko-ukraińskiej i wojny polsko-bolszewickiej – walczył na Podolu. 27 listopada 1918 w bitwie pod Mikulińcami został ciężko ranny i dostał się do niewoli ukraińskiej, przebywał w niej do 9 czerwca 1919, początkowo w Tarnopolu, a później w Buczaczu. W 1919 został awansowany na stopień podpułkownika. 21 czerwca 1919 mianowany dowódcą III Brygady Legionów. Później dowodził I Brygadą Legionów i ponownie III Bryg. Leg. W maju 1920 został komendantem Kijowa. Następnie dowodził 6 Dywizją Piechoty, samodzielną grupą w składzie 3 Armii i XIV Brygadą Piechoty. Od września 1920 do września 1921 dowodził XIII Brygadą Piechoty. W 1921 zmienił nazwisko, do rodowego nazwiska Wilczyński przybierając nazwisko Olszyna[7].
W 1921 brał udział w ochronie III powstania śląskiego. Od 1922 pełnił służbę w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr V w Krakowie na stanowisku szefa Saperów i Inżynierii. 13 lipca 1923 został przeniesiony do Departamentu V Inżynierii i Saperów Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie na stanowisko szefa Wydziału I, pozostając oficerem nadetatowym 5 pułku saperów[8]. 10 października 1924 przeniesiony został do organizującego się Korpusu Ochrony Pogranicza i z dniem 17 października objął stanowisko dowódcy 2 Brygady Ochrony Pogranicza w Baranowiczach[9]. Z dniem 10 października 1925 objął dowództwo 1 Brygady Ochrony Pogranicza w Zdołbunowie[10].
W listopadzie 1926 przeniesiony został z korpusu oficerów inżynierii i saperów (5 pułk saperów) do korpusu oficerów piechoty (5 pułk piechoty Legionów) ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 46,06 lokatą z pozostawieniem na zajmowanym stanowisku dowódcy 1 Brygady KOP[11].
16 marca 1927 Prezydent RP Ignacy Mościcki na wniosek Ministra Spraw Wojskowych, Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą w korpusie generałów[12].
W tym samym miesiącu mianowany został dowódcą 10 Dywizji Piechoty w Łodzi, którą dowodził do 1935. W latach 1935–1937 był dyrektorem Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego[4]. 9 lutego 1938 został dowódcą Okręgu Korpusu nr III w Grodnie[13].
Śmierć
edytujWe wrześniu 1939 dowodził Grupą Operacyjną „Grodno”[14], która zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza z 11 września uległa rozwiązaniu[15] i od 12 września walczyła w obronie Lwowa. 14 września rozwiązał sztab GO „Grodno” i ze ścisłym sztabem przybocznym wyjechał do Pińska do gen. Franciszka Kleeberga, dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”[16]. Tego samego dnia mianował gen. bryg. Wacława Przeździeckiego dowódcą Rezerwowej Brygady Kawalerii „Wołkowysk”, która po inwazji radzieckiej z 17 września 1939 przystąpiła do zwalczania bojówek komunistycznych na zachodniej Białorusi[17]. 17 września, wracając w kolumnie sztabowej z Pińska do Grodna, Olszyna-Wilczyński także uczestniczył w potyczkach z luźnymi oddziałami sowieckimi oraz dywersantami komunistycznymi, m.in. w Gnojnie[18]. Tego samego dnia rozpoczął organizowanie pierwszych na Grodzieńszczyźnie i Białostocczyźnie grup konspiracji zbrojnej, delegując ppłk. Franciszka Ślęczka ps. Krak i innych oficerów dywersji pozafrontowej do tworzenia oddziałów[15].
19 września, na dzień przed atakiem radzieckiego 15 Korpusu Czołgów, opuścił Grodno ze sztabem DOK nr III i zajął kwaterę w budynku szkoły w Teolinie, zachodnim przedmieściu Sopoćkiń[a] 25 km na północny zachód od Grodna[15][18][20]. Wokół niego koncentrowały się wycofywane z obrony Grodna (20–22 września) oddziały WP, w tym Rezerwowa BK „Wołkowysk” gen. Przeździeckiego i batalion KOP „Sejny”, z których Olszyna-Wilczyński zaplanował na 24 września utworzenie związku taktycznego o strukturze dywizji piechoty w rejonie Sejn[21][22].
Siły polskie zostały jednak zaatakowane 22 września po godz. 2 w nocy przez oddział wydzielony 2 Brygady Pancernej 15 Korpusu Pancernego Grupy Konno-Zmechanizowanej Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej pod dowództwem mjr. Czuwakina[21][23]. W końcowej fazie toczonego z tym zgrupowaniem boju pod Kodziowcami, około godz. 6:30, dwie godziny po wyjeździe sztabu z płk. Benedyktem Chłusewiczem, generał wyruszył limuzyną Buick prowadzoną przez szofera w kierunku granicy litewskiej wraz z żoną Alfredą, adiutantem kpt. art. Mieczysławem Strzemeskim i nieznanym z nazwiska pomocnikiem. Do wyjazdu miał ponaglać kpt. Strzemeski. Zgodnie z ostrzeżeniem polskiego sierżanta samochód został po kilku minutach zatrzymany przez dwa radzieckie czołgi w pobliżu miejscowości Góra Koliszówka pod Nowikami. Żołnierze zrewidowali i rozdzielili pasażerów samochodu – żonę generała zamknęli w stodole, a samego Olszynę-Wilczyńskiego i kapitana Strzemeskiego po kilku minutach (ok. 6:45) rozstrzelali z czołgowego ciężkiego karabinu maszynowego na rozkaz komisarza Grigorienki[21][24][25][26][15]. Sowieci zakrwawioną czapkę generała pokazywali jako swoje trofeum[potrzebny przypis]. Mogiła gen. Wilczyńskiego znajduje się w miejscowości Sopoćkinie, parafia Teolin, k. Grodna, a symboliczna na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC2-1-8)[27].
22 września 1991 w 52. rocznicę śmierci, w Kościele Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Krakowie u oo. Kapucynów na krużgankach klasztornych umieszczono pamiątkową tablicę wykonaną z czarnego marmuru dębnickiego. Jest patronem ulic w Krakowie i Sopoćkiniach.
Rodzina
edytujDwukrotnie żonaty: z pierwszą żoną Józefą z Niemców, z którą rozwiódł się w 1936, miał dwoje dzieci: syna Wiesława (ur. 1911) oraz córkę Halinę (ur. 1913). Drugą żoną generała została w 1937 Alfreda ze Szwarców primo voto Staniszewska. Wdowa po generale pod koniec 1939 przebywała w obozie internowania w Kalwarii[28].
Awanse
edytuj- porucznik – 1914
- kapitan – 1915
- podpułkownik – 21 czerwca 1919
- pułkownik – zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 (w 1924 – 14. lokata w korpusie oficerów zawodowych inżynierii i saperów, a dwa lata później, po przeniesieniu do korpusu oficerów piechoty, zajmował 46,06 lokatę z tym samym starszeństwem)[29]
- generał brygady – 16 marca 1927 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 7. lokatą (w 1932 – 4. lokata) w korpusie generałów[30]
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 2239 (28 lutego 1921)[31][32]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[33][34][32]
- Krzyż Niepodległości (12 marca 1931)[35]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie)[32]
- Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 19 października 1926[36], 10 czerwca 1939[37])
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[32]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[32]
- Złota Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej I stopnia[38]
- Znak oficerski „Parasol”
- Krzyż Zasługi Wojskowej III klasy (Austro-Węgry)
- Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy nr 1907 (Łotwa)[39][32]
- Medal Zwycięstwa (Médaille Interalliée)[32]
- Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa)[40]
Uwagi
edytuj- ↑ Teolin został założony jako miasteczko katolickie na terenie miejscowości Jasudowo w sąsiedztwie unickich Sopoćkiń przez Antoniego Wołłowicza na cześć jego żony Teofili; kościół parafialny powstał w 1789[19].
Przypisy
edytuj- ↑ Żołnierzom Września w hołdzie, [w:] Magazyn Polski nr 9/2011 (69) [online], Związek Polaków na Białorusi, s. 10-11 [dostęp 2012-09-24] (pol.).
- ↑ Związek Legionistów Polskich : 1936-1938 r. : sprawozdanie Zarządu Głównego Związku Legionistów Polskich, Warszawa 1938, s. 34.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 14-15.
- ↑ a b c Danielewicz 1994 ↓, s. 34.
- ↑ a b c d Generałowie II Rzeczypospolitej s. 197
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 41 i 50.
- ↑ Dz. Personalny z 1921 r. Nr 36, poz. 1777.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 47 z 13 lipca 1923 roku, s. 463.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 171.
- ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych nr 75 z 21.07.1925
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 49 z 17.11.1926 r.
- ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 10 z 19.03.1927 r.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 280.
- ↑ Dymek 1999 ↓, s. 24.
- ↑ a b c d Dariusz Baliszewski, Tajemnica generała Olszyny, „Wprost”, 1243, 8 października 2006 [dostęp 2007-12-05].
- ↑ Dymek 1999 ↓, s. 109.
- ↑ Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 60, 62.
- ↑ a b Agnieszka Jędrzejewska, Kapitan Mieczysław Strzemeski – zapomniana ofiara zbrodni [online], kresy1939.pl, 31 października 2020.
- ↑ Andrej Waszkiewicz, Sopoćkinie. Parafie i świątynie [online], slowo.grodnensis.by, 21 marca 2021.
- ↑ Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 65, 70.
- ↑ a b c Czesław Grzelak, Bój o Kodziowce we wrześniu 1939 roku [online], kresy1939.pl, 15 września 2015.
- ↑ Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 65.
- ↑ Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 64–65.
- ↑ Włodarkiewicz 2017 ↓, s. 70.
- ↑ Mord na generale, „Nóż w plecy. Dodatek specjalny „Rzeczpospolitej” oraz Urzędu do spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych”, nr 218 (8424), 17 września 2009, s. 17, ISSN 0208-9130 (pol.).
- ↑ Maciej Rosalak, Świadectwa najazdu [online], historia.rp.pl, 16 września 2009.
- ↑ Cmentarz parafialny Kraków Salwator – wyszukiwarka osób pochowanych [online], krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-07-10].
- ↑ Dzieje Sejneńszczyzny w okresie kampanii wrześniowej 1939 roku [online], um.sejny.pl [dostęp 2018-09-01] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-01].
- ↑ Rocznik oficerski 1923 r. str. 905
- ↑ Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 10 z 19.03.1927
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2647 z 28 lutego 1921 r. Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 11 poz. 326
- ↑ a b c d e f g Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 800.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 630 „za zasługi na polu organizacji wojska i przysposobienia wojskowego”.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 11 listopada 1928, s. 401.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1926 r. nr 252, poz. 705 „za zasługi, położone przy organizacji Korpusu Ochrony Pogranicza”.
- ↑ M.P. z 1939 r. nr 131, poz. 308 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ Piętnastolecie L. O. P. P., Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 287.
- ↑ Dziennik Personalny Spraw Wojskowych nr 9 z 04.02.1926
- ↑ Dziennik Personalny MSWojsk. Nr 12 z 6 sierpnia 1929 r., s. 238.
Bibliografia
edytuj- Rocznik Oficerski 1923, s. 905.
- Rocznik Oficerski 1924, s. 20, 806, 827.
- Rocznik Oficerski 1924, s. 12, 487.
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych [online] [dostęp 2016-02-15].
- Jerzy Danielewicz: Wyższa kadra dowódcza KOP 1924–1939. W: Lech Grochowski (red.): Korpus Ochrony Pogranicza w 70 rocznicę powstania. Materiały z konferencji popularnonaukowej. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1994.
- Przemysław Dymek: Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew” 1939 w polskiej historiografii wojskowej. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1999. ISBN 978-83-87133-54-2.
- Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890–1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
- Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 799–800. ISBN 83-211-1096-7.
- Marian Krwawicz, gen. Józef Olszyna-Wilczyński [w:] Polski Słownik Biograficzny, tom XXIV, wyd. 1979, s. 52–53.
- Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwo Polonia, 1990, s. 195–199. ISBN 83-7021-096-1.
- Alfreda Olszyna-Wilczyńska, Józef Porzecki (oprac.). Jak został zamordowany generał Olszyna-Wilczyński. „Magazyn Polski [Grodno]”, s. 69–76, 1993.
- Wojciech Włodarkiewicz. Ułani przeciwko czołgom Armii Czerwonej. Walka 101 Rezerwowego Pułku Ułanów o Kodziowce 22 września 1939 roku. „Kwartalnik Bellona”. 689 (2), s. 58–72, 2017.
- Tomasz Zbigniew Zapert, Generałowie Września, „Ozon”, 2 lutego 2005.
Linki zewnętrzne
edytuj- Relacja wdowy po gen. Józefie Olszynie-Wilczyńskim z jego podróży do Grodna 17 września 1939 /w/: Marek Wierzbicki: Stosunki polsko-białoruskie pod okupacją sowiecką 1939–1941.
- Gen. J. Olszyna-Wilczyński i kpt. M. Strzemeski na liście poległych żołnierzy WP w walce z wojskami sowieckimi w 1939.
- Józef Olszyna-Wilczyński: Z dziennika lwowskiego drużyniaka : 1911–1914 (1937) w bibliotece Polona.