Jałowiec cuchnący

Jałowiec cuchnący
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	jałowiec
Gatunek	jałowiec cuchnący
	Nazwa systematyczna
	Juniperus foetidissima Willd.; Sp. Pl., ed. 4, 4: 853 (1806)
Synonimy
	Juniperus phoenicea Pall.; Juniperus sabina Sm.; Juniperus sabinoides Griseb.; Sabina foetidissima (Willd.) Antoine; Sabina grisebachii Antoine;
	Juniperus phoenicea Pall.; Juniperus sabina Sm.; Juniperus sabinoides Griseb.; Sabina foetidissima (Willd.) Antoine; Sabina grisebachii Antoine;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jałowiec cuchnący^[5] (Juniperus foetidissima Willd.) – gatunek z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Występuje w południowo-wschodniej Europie, w Azji Mniejszej i rejonie Kaukazu. Nie jest zagrożony wyginięciem. Uprawiany jest jako roślina ozdobna.

Systematyka edytuj

Gatunek naukowo opisał Carl Ludwing von Willdenow w 1806 podczas przygotowywania kolejnej edycji Species Plantarum Linneusza^[6]. Holotyp najprawdopodobniej pochodził z Turcji^[6].

Występowanie i środowisko edytuj

Występuje w południowo-wschodniej Europie, Azji Mniejszej, we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego^[7], sięgając aż do Kaukazu^[5]. Występuje od Albanii i Macedonii na południe, w Grecji (po Peloponez, na wyspach Athos i Tasos), na Cyprze, w Libanie, w azjatyckiej części Turcji, ale nie w środkowej części kraju, wzdłuż czarnomorskich wybrzeży Rosji (Noworosyjsk) po Krym. Obecny jest w rejonie Kaukazu i w Azerbejdżanie wzdłuż wybrzeży Morza Kaspijskiego^[7]^[8]. Rośnie w lasach i na stokach gór (na Cyprze znajdywany nawet na wysokości 1950 m n.p.m.)^[8]. Łatwo miesza się z jałowcem greckim (J. excelsa)^[8]. Oba gatunki preferują suche, ubogie w wodę, kamieniste gleby^[8]^[7]. Jałowiec cuchnący jest ciepłolubny i mało odporny na mróz^[8]. W Polsce nie występuje naturalnie, wprowadzany był kilkukrotnie bez powodzenia do upraw w kolekcjach botanicznych w XIX wieku^[9].

Morfologia edytuj

Pędy

Pokrój: Krzew i drzewo osiągające wysokość od 15 do 20 m^[8] (w uprawie zwykle mniejszy). Średnica pnia dochodzi do 1 m^[8]. Młode okazy mają pędy zwarte i koronę w kształcie stożka^[5]. U starszych korona często jest nieregularna, pień jest pokrzywiony^[8]. U młodszych osobników kora jest gładka, u starszych lekko się złuszcza, jest szorstka, włóknista^[8].

Liście: Młodociane, obecne na siewkach, ale też czasem obecne i u dorosłych, są trójkanciaste, igłowate, o długości do 8 mm i grubości do 2 mm. Na dojrzałych roślinach i pędach liście są łuskowate, rombowate o długości do 5 mm na grubszych gałązkach i do 2–3 mm na cieńszych, końcowych^[8].

Szyszki: Męskie liczne, jajowatokuliste, o długości 2–3 mm, rozwijają się na końcach pędów, są żółte do żółtobrązowych. Żeńskie są kulistawe, wyrastają pojedynczo w kątach igieł w szczytowych częściach pędów, są siedzące lub krótkoszypułkowe, barwy niebieskozielonej i średnicy do 3 mm. Dojrzałe szyszki są kuliste, o średnicy 5–13 mm koloru czarniawego lub ciemnoniebieskiego^[8]. W każdej szyszce znajduje się sześć łusek nasiennych, ale rozwijają się jedno–dwa nasiona, rzadko trzy. Są one półkuliste (stykając się wyglądają jak jedno kuliste) i jasnobrązowe, o średnicy 5–7 mm^[8]. Okazy męskie wytwarzają pyłek od marca do kwietnia^[6].

Zagrożenie i ochrona edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje jałowca cuchnącego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)^[10]. Liczebność populacji nie jest znana, a jej trend uznaje się za stabilny ze względu na brak istotnych zagrożeń^[10].

Zastosowanie edytuj

Jego drewno było chętnie wykorzystywane do wyrobu m.in. mebli, obecnie nie ma już takiego znaczenia jak kiedyś^[7]. Z jałowca cuchnącego wyrabiało się najprawdopodobniej także olej cedrowy^[6]. Obecnie jednak roślina nie ma większego zastosowania^[6]. Bywa uprawiany jako roślina ozdobna w odpowiednich warunkach klimatycznych^[5]. W Polsce odnotowany był w uprawie w kilku kolekcjach botanicznych w XIX wieku^[9].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-01-30] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b Juniperus foetidissima Willd.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-30].
↑ ''Juniperus foetidissima'', [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Jałowce, [w:] KissK. Marcell KissK., IIIyesI. Csaba IIIyesI., Iglaki, Warszawa: Buchmann, 2012, s. 57, ISBN 978-83-7670-318-3 [dostęp 2022-01-30] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Robert P.R.P. Adams Robert P.R.P., Junipers of the World: The Genus Juniperus, 4th Edition, wyd. 4, 2014, s. 183, ISBN 978-1490723259 [dostęp 2022-01-30] .
↑ ^a ^b ^c ^d Juniperus foetidissima Stinking juniper. Euforgen. [dostęp 2022-01-30]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Juniperus foetidissima Willd 1806. Gymnosperm Database. [dostęp 2022-01-30]. (ang.).
↑ ^a ^b Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Cz. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 249. ISBN 83-01-05225-2.
↑ ^a ^b A.A. Farjon A.A., Juniperus foetidissima, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-01-30] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-01-30] (ang.).

[christenhusz2011-2] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[powo-3] Juniperus foetidissima Willd.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-30].

[iucn-4] ''Juniperus foetidissima'', [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[kiss-5] Jałowce, [w:] KissK. Marcell KissK., IIIyesI. Csaba IIIyesI., Iglaki, Warszawa: Buchmann, 2012, s. 57, ISBN 978-83-7670-318-3 [dostęp 2022-01-30] .

[:4-6] Robert P.R.P. Adams Robert P.R.P., Junipers of the World: The Genus Juniperus, 4th Edition, wyd. 4, 2014, s. 183, ISBN 978-1490723259 [dostęp 2022-01-30] .

[:1-7] Juniperus foetidissima Stinking juniper. Euforgen. [dostęp 2022-01-30]. (ang.).

[:3-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l Juniperus foetidissima Willd 1806. Gymnosperm Database. [dostęp 2022-01-30]. (ang.).

[seneta-9] Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy iglaste. Cz. I. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 249. ISBN 83-01-05225-2.

[:0-10] A.A. Farjon A.A., Juniperus foetidissima, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-01-30] (ang.).

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]