James Monroe
James Monroe (ur. 28 kwietnia 1758 w hrabstwie Westmoreland, zm. 4 lipca 1831 w Nowym Jorku) – amerykański polityk i dyplomata. 5. prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 1817–1825. Był również senatorem (1790–1794); ambasadorem USA we Francji (1794–1796) i Wielkiej Brytanii (1803–1807); gubernatorem stanu Wirginia (1799–1802 i 1811); sekretarzem stanu USA (1811–1814 oraz 1815–1817); sekretarzem wojny USA (1814–1815).
Portret Monre’ego, pędzla Samuela Morse’a | |
Data i miejsce urodzenia |
28 kwietnia 1758 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
4 lipca 1831 |
5. prezydent Stanów Zjednoczonych | |
Okres |
od 4 marca 1817 |
Przynależność polityczna | |
Pierwsza dama | |
Wiceprezydent | |
Poprzednik | |
Następca | |
7. Sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych | |
Okres |
od 2 kwietnia 1811 |
Poprzednik | |
Następca | |
8. sekretarz wojny USA | |
Okres |
od 27 września 1814 |
Poprzednik | |
Następca | |
Młodość
edytujJames Monroe urodził się 28 kwietnia 1758 w hrabstwie Westmoreland w kolonii Wirginia jako syn szkockiego farmera Spence’a Monroe i jego żony Elizabeth[1]. W wieku 16 lat rozpoczął studia w College of William and Mary[2]. Po dwóch latach, w 1776 porzucił je, aby wraz z kolegami i profesorami wziąć udział w rewolucji amerykańskiej[2]. Jeszcze w tym samym roku awansował na stopień porucznika[2]. Wziął także udział w bitwie pod Trenton, po czym awansował na kapitana, a rok później walczył pod Germantown i uzyskał stopień majora[2]. W tym czasie, dzięki rekomendacji generała George’a Washingtona Monroe zawarł wieloletnią przyjaźń z Thomasem Jeffersonem, który został jego wykładowcą prawa[3].
Kariera polityczna
edytujPoczątki
edytujKarierę polityczną Monroe rozpoczął w roku 1782, kiedy to został wybrany na członka legislatury stanowej Wirginii[3]. W latach 1783–1786 był także delegatem na Kongres Kontynentalny, gdzie popierał ekspansję terytorialną przyszłych Stanów Zjednoczonych i sprzeciwiał się zbyt dużym prerogatywom dla rządu federalnego (z tego powodu był początkowo sceptyczny dla projektu Konstytucji)[3].
W 1788 roku kandydował do Izby Reprezentantów, jednak zdecydowanie przegrał z Jamesem Madisonem[3]. Dwa lata później został wybrany na senatora USA 1. klasy z Wirginii, w miejsce zmarłego Williama Graysona[3]. W swoich wypowiedziach Monroe, podobnie jak Jefferson czy Madison, ostro krytykował postulaty federalistów, co przyczyniło się do skonsolidowania wokół nich frakcji, która przerodziła się później w Partię Demokratyczno-Republikańską[3].
Ambasador w Europie
edytuj27 maja 1794 Monroe złożył mandat senatora i został powołany na posła amerykańskiego we Francji, w miejsce Gouverneura Morrisa[4]. Otrzymał wówczas wytyczne od Washingtona, według których miał zapewniać rząd francuski o neutralności ws. konfliktu francusko-brytyjskiego[4]. Jego ciepłe przemówienia do Zgromadzenia Narodowego Francji, wywołały sprzeciwy w Wielkiej Brytanii, w której negocjował John Jay[4]. Monroe został wówczas poproszony przez rząd amerykański o większą powściągliwość[5]. Większość z postulatów Monroego została spełniona przez Francuzów, jednak pomoc antyrewolucjoniście Thomasowi Paine’owi, a także napięte relacje z Wielką Brytanią sprawiły, że autorytet Monroego jako ministra został nadszarpnięty[5]. 11 marca 1796 francuski rząd przedstawił mu swoje zażalenia, co sprawiło, że filadelfijscy Federaliści domagali się odwołania Monroego[6]. Pod koniec roku został on odwołany z placówki dyplomatycznej[6].
Po czteroletniej kadencji jako gubernator Wirginii (1799–1803) został on powołany by ponownie negocjować z Francją, a następnie z Hiszpanią[6]. Po nieudanych negocjacjach w Madrycie, dotyczących ustalenia granicy Stanów Zjednoczonych z koloniami hiszpańskimi na rzece Missisipi, Monroe udał się do Londynu, by przekonać rząd Korony do zaniechania dyskryminujących praktyk floty brytyjskiej wobec statków amerykańskich[7].
Powrót do USA
edytujKiedy w 1807 roku powrócił do USA, prezydent Jefferson zaproponował mu funkcję gubernatora Luizjany, lecz Monroe odmówił (propozycja została ponowiona przez Madisona rok później)[8]. Wówczas Monroe powrócił do rodzinnej Wirginii, gdzie w 1810 został powołany do stanowej legislatury[8].
Trzy miesiące później, został powołany na sekretarza stanu w gabinecie Madisona[8]. Był on lojalnym współpracownikiem prezydenta i choć początkowo był przeciwnikiem wojny z Anglią, to z czasem stał się jej zdecydowanym zwolennikiem[8]. Na czas tego konfliktu, zrezygnował z funkcji sekretarza stanu i został sekretarzem wojny (sierpień 1814 – marzec 1815)[8].
Prezydentura
edytujGabinet Jamesa Monroego (1817–1825) | ||
---|---|---|
Urząd | Nazwisko | Kadencja |
Prezydent | James Monroe | 1817–1825 |
Wiceprezydent | Daniel D. Tompkins | 1817–1825 |
Sekretarz stanu | John Q. Adams | 1817–1825 |
Sekretarz skarbu | William H. Crawford | 1817–1825 |
Sekretarz wojny | John C. Calhoun | 1817–1825 |
Prokurator generalny | Richard Rush | 1817 |
William Wirt | 1817–1825 | |
Poczmistrz generalny | Return J. Meigs Jr. | 1817–1823 |
John McLean | 1823–1825 | |
Sekretarz Marynarki Wojennej | B. W. Crowninshield | 1817–1818 |
Smith Thompson | 1818–1823 | |
Samuel L. Southard | 1823–1825 |
Wraz z końcem drugiej kadencji Jamesa Madisona, James Monroe był jedynym kandydatem Partii Demokratyczno-Republikańskiej na urząd prezydenta. W głosowaniu Kolegium Elektorów otrzymał 183 głosy wobec 34 dla Rufusa Kinga[9]. Wiceprezydentem został Daniel Tompkins[9]. James Monroe objął urząd 4 marca 1817. Zaprzysiężenia – na 5. prezydenta Stanów Zjednoczonych – dokonał po raz piąty prezes Sądu Najwyższego John Marshall.
Na samym początku kadencji nowy prezydent udał się w podróż po 13 stanach, w tym stanach pogranicza[9]. Został ciepło przyjęty przez ludzi, nawet tych z północnych stanów, reprezentowanych głównie przez Federalistów[9]. 12 lipca 1817 roku bostoński dziennik „Columbian Centinel” określił prezydenturę Monroego mianem „ery dobrego samopoczucia”, co utrwaliło się w historiografii[9].
W czasie trwania pierwszej kadencji, prezydent angażował się głównie w sprawy polityki zagranicznej[10]. W 1818 doprowadził do podpisania z Anglią umowy regulującej granicę z Kanadą, usytuowaną na 49. równoleżniku, a rok później zawarł porozumienie z Hiszpanią w sprawie przejęcia Florydy[11]. Jej nowym gubernatorem został mianowany generał Andrew Jackson[11].
W tym samym roku kraj znalazł się w recesji, poprzez bankructwo Banku centralnego Stanów Zjednoczonych[11]. Monroe zaczął się wówczas obawiać czy zła sytuacja ekonomiczna pozwoli mu na reelekcję[11]. Jego obawy okazały się jednak niesłuszne, bowiem w głosowaniu Kolegium Elektorów uzyskał niemalże jednomyślność[11]. Jedynie William Plumer z New Hampshire głosował za Johnem Quincy Adamsem, ponieważ nie chciał by ktoś poza Washingtonem otrzymał wszystkie głosy elektorskie (w rzeczywistości także był zwolennikiem Monroego)[11].
Jeszcze pod koniec pierwszej kadencji, w 1819 roku, swój akces do Unii zgłosił stan Missouri[12]. Do tamtej chwili Unia liczyła 22 stany – jedenaście wolnych od niewolnictwa i jedenaście stanów, w których praktykowano niewolnictwo[12]. Przyłączenie 13. stanu mogło naruszyć dotychczasową równowagę, dlatego 3 marca 1820 Kongres przegłosował ustawę aprobującą przyłączenie Missouri jako stanu niewolniczego, a stanu Maine (wyodrębnionego z Massachusetts) jako wolnego od niewolnictwa[12]. Oprócz tego ustalono także zakaz niewolnictwa na północ od szerokości geograficznej 36° 30’[12]. Gdy prezydent podpisał ustawę, legislatura stanowa podjęła uchwałę wyłączającą czarnoskórych obywateli z nowego stanu[12]. Wówczas abolicjoniści rozpoczęli protest i zapowiedzieli, że nie zgodzą się na włączenie Missouri do Unii[12]. Z kompromisową ustawą wyszedł spiker Izby Reprezentantów Henry Clay, który zaproponował by zawiesić status Missouri jako stanu, do czasu, gdy legislatura stanowa nie zagwarantuje, że nie wprowadzi żadnych ustaw sprzecznych z konstytucją[12]. Po zgodzie władz stanowych i podpisie prezydenta, Missouri stał się pełnoprawnym stanem, a ustawa została nazwana „kompromisem Missouri”[13].
Doktryna Monroego
edytujW czasach drugiej kadencji Monroego rozpoczęły się ruchy wyzwoleńcze w Ameryce Łacińskiej – w 1820 roku niepodległość uzyskały Wenezuela, Argentyna, Nowa Granada i Chile[13]. W ciągu dwóch następnych lat powstały kolejne państwa: Peru, Meksyk i Brazylia[13]. Prezydent USA przychylnie oceniał ruchy wyzwoleńcze, ale zachowywał początkowo powściągliwość w ich ocenie, by nie narazić się Hiszpanii[13]. W wyniku ruchów niepodległościowych, a także przywrócenia monarchii absolutnej w Hiszpanii w 1823, w Stanach Zjednoczonych obawiano się, że Hiszpania może odstąpić Anglii Kubę[14]. Wówczas prezydent wysłał do Madrytu posła George’a Ervinga, który miał regularnie badać sytuację na dworze królewskim[14]. Ponadto, 8 marca 1822 Monroe przedstawił Kongresowi orędzie, w którym uznał państwa latynoamerykańskie, jednak zachował wobec nich neutralność[14]. Już 4 maja Kongres przyjął uchwałę regulującą przyszłe stosunki dyplomatyczne z nowo powstałymi krajami[15]. W latach 1822–1826 USA uznały Kolumbię, Meksyk, Argentynę, Chile, Stany Zjednoczone Ameryki Środkowej, Brazylię i Peru[15]. 2 grudnia 1823 roku prezydent przedstawił w Kongresie orędzie, które w 1853 zostało nazwane „doktryną Monroego”[16]. Zawierało ono postulaty, według których Stany Zjednoczone uważają, że kolonizacja na półkuli zachodniej jest zakończona, a każda próba narzucenia systemów politycznych w państwach Ameryki Południowej, zostanie uznana przez USA za działanie wrogie[17]. Ponadto prezydent twierdził, że jego kraj nie będzie ingerował w sprawy państw latynoamerykańskich i europejskich i liczy na takie samo zachowanie mocarstw monarchistycznych[17]. Pośród społeczeństwa amerykańskiego oświadczenie to spotkało się z aprobatą i entuzjazmem, choć politycy obawiali się, że Monroe może doprowadzić do kolejnej wojny[18].
Nominacje do Sądu Najwyższego
edytujJames Monroe nominował jednego sędziego Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych:
- (19) Smith Thompson (1 września 1823) (po śmierci Henry’ego Livingstona)
Stany przyłączone do USA
edytujEmerytura i śmierć
edytujPo ustąpieniu z urzędu prezydenta powrócił do rodzinnej posiadłości Oak Hill w hrabstwie Loudoun w Wirginii[19]. Na emeryturze nie stronił od życia publicznego – w 1829 został przewodniczącym Zgromadzenia Konstytucyjnego Wirginii[19].
Kiedy w 1830 zmarła jego żona, sprzedał swoją posiadłość i przeprowadził się do Nowego Jorku[19]. Zmarł 4 lipca 1831 w rocznicę Deklaracji Niepodległości[19]. Został pochowany na Marble Cemetery, lecz w 1858 jego szczątki przeniesiono do Hollywood Cemetery w Richmond[19].
Życie prywatne i poglądy
edytujJames Monroe zawarł związek małżeński w 1786 z Elizabeth Kortright, o dziesięć lat od siebie młodszą, córką kapitana armii brytyjskiej[9]. Para miała dwie córki Elizę i Marię.
W przeciwieństwie do swoich dwóch poprzedników, Monroe nie był wielkim zwolennikiem abolicjonizmu[3]. Jeszcze w czasie obrad Kongresu Kontynentalnego, Monroe nie wziął udziału w debacie nad zniesieniem niewolnictwa[3]. Po zakończeniu kadencji prezydenckiej także unikał tego tematu[19].
Przypisy
edytuj- ↑ Pastusiak 1999 ↓, s. 125.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 126.
- ↑ a b c d e f g h Pastusiak 1999 ↓, s. 127.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 128.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 129.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 131.
- ↑ Pastusiak 1999 ↓, s. 132.
- ↑ a b c d e Pastusiak 1999 ↓, s. 133.
- ↑ a b c d e f Pastusiak 1999 ↓, s. 134.
- ↑ Pastusiak 1999 ↓, s. 135.
- ↑ a b c d e f Pastusiak 1999 ↓, s. 136.
- ↑ a b c d e f g Pastusiak 1999 ↓, s. 138.
- ↑ a b c d Pastusiak 1999 ↓, s. 139.
- ↑ a b c Pastusiak 1999 ↓, s. 140.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 141.
- ↑ Pastusiak 1999 ↓, s. 142, 147.
- ↑ a b Pastusiak 1999 ↓, s. 142.
- ↑ Pastusiak 1999 ↓, s. 143.
- ↑ a b c d e f Pastusiak 1999 ↓, s. 147.
Bibliografia
edytuj- Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Biografia w Biographical Directory of the United States Congress (ang.)
- James Monroe. Biały Dom. [dostęp 2015-03-06]. (ang.).
- Biographies of the Secretaries of State: James Monroe. Departament Stanu USA. [dostęp 2015-03-06]. (ang.).
- ISNI: 0000000106533105
- VIAF: 20476583
- LCCN: n50078822
- GND: 118784595
- NDL: 001265865
- BnF: 12022301h
- SUDOC: 028374991
- SBN: TO0V560073
- NLA: 49788845
- NKC: mzk2005306699
- BNE: XX5562697
- NTA: 069051127
- CiNii: DA02255385
- Open Library: OL360187A
- NUKAT: n2003039151
- J9U: 987007265551505171
- NSK: 000195028
- BNC: 000215443
- KRNLK: KAC202319328
- LIH: LNB:CKtv;=CI