Knieżyca szara

gatunek owada

Knieżyca szara[1] (Elasmucha grisea) – gatunek pluskwiaka z podrzędu różnoskrzydłych i rodziny puklicowatych. Zamieszkuje palearktyczną Eurazję od Półwyspu Iberyjskiego po Rosyjski Daleki Wschód. Żeruje na brzozach i olszach.

Knieżyca szara
Elasmucha grisea
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Imago
Ilustracja
Larwa
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

pluskwiaki

Podrząd

pluskwiaki różnoskrzydłe

Rodzina

puklicowate

Podrodzina

Acanthosomatinae

Rodzaj

knieżyca

Gatunek

knieżyca szara

Synonimy
  • Cimex griseus Linnaeus, 1758
  • Cimex betulae De Geer, 1773
  • Cimex alni Ström, 1783
  • Cimex agathinus Fabricius, 1794
  • Clinocoris antennatus Reuter, 1885

Taksonomia

edytuj

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza pod nazwą Cimex griseus. Jako miejsce typowe wskazano Europę[2]. W obrębie tego gatunku wyróżnia się trzy podgatunki[3]:

  • Elasmucha grisea cypria Josifov, 1971
  • Elasmucha grisea eckerleini Josifov, 1971
  • Elasmucha grisea grisea (Linnaeus, 1758)

Morfologia

edytuj
 
Imago, widok z boku
 
Imago, widok od spodu

Pluskwiak o ciele długości od 6 do 9,5 mm, ubarwiony zmiennie. Wierzch ciała bywa żółtoszary, zielonoszary lub zielony z różnych rozmiarów plamami barwy brązowej, czerwonobrązowej, czerwonej lub pomarańczowej. Wierzch ciała gęsto pokrywają bezładnie rozmieszczone, czarno podbarwione punkty, są one jednak wyraźnie słabiej zagęszczone niż u knieżycy brzozówki. W nasadowej części tarczki znajduje się zwykle dobrze widoczna, ciemna plama o sercowatym kształcie. Przedplecze ma kąty przednio-boczne z drobnym, guzkowatym wyrostkiem lub całkiem wyrostka pozbawione, kąty tylno-boczne zaś słabo wystające, niewydłużone w wyrostek. Ujścia gruczołów zapachowych na zapiersiu są krótsze i szersze niż u ukrzeńców, na wierzchołkach zaokrąglone. Spodnia strona odwłoka ma na jasnym tle nieliczne, pojedyncze, czarne punkty lub jest zupełnie niepunktowana. Listewka brzeżna odwłoka ma w kontrastowe jasne i czarne pasy. Samiec ma grzbietową krawędź segmentu genitalnego płytko wyciętą. Samica ma ósmy segment odwłoka z mniejszym niż u knieżycy brzozówki, niemal tak szerokim jak długim gonokoksytem[4][5].

Biologia i ekologia

edytuj
 
Samica strzegąca złoża jaj
 
Agregacja larw

Owad ten zasiedla lasy, zadrzewienia, parki, ogrody, aleje, polany, łąki i przydroża[1]. Bytuje na drzewach i krzewach liściastych oraz na roślinach zielnych[5]. Zarówno larwy, jak i postacie dorosłefitofagami ssącymi soki z liści i owocostanów brzóz, a rzadziej olch[5][1].

Postacie dorosłe aktywne są od końca kwietnia lub maja do września lub października i są stadium zimującym[1][5]. Samce giną wkrótce po kopulacji. Samice składają jaja na liściach rośliny pokarmowej[5] w rombowatego kształtu klastrze liczącym około 40 sztuk[5][1]. Samica wykazuje daleko posuniętą troskę rodzicielską, opiekując się nie tylko jajami, ale także larwami pierwszego i drugiego stadium, a czasem także trzeciego, jeśli przeżyje wystarczająco długo. Osobniki dorosłe nowego pokolenia pojawiają się do sierpnia do początku października[5].

Do parazytoidów tej knieżycy zaliczają się muchówki z rodziny rączycowatych należące do gatunków Ectophasia crassipennis i Subclytia rotundiventris[1].

Rozprzestrzenienie

edytuj

Gatunek palearktyczny. Podgatunek nominatywny w Europie znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Serbii, Albanii, Grecji oraz europejskich części Rosji i Turcji[6][7], w Azji zaś z azjatyckiej części Turcji, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Kazachstanu, Syberii, Rosyjskiego Dalekiego Wschodu, Mongolii oraz północnych i środkowych Chin[7]. Podgatunek E. g. eckerleini stwierdzono z Krety, Azerbejdżanu i Iranu[8]. E. g. cypria jest natomiast endemitem Cypru[9].

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Elasmucha grisea – Knieżyca szara. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2022-05-23].
  2. C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 445. (łac.).
  3. Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].
  4. Jerzy A. Lis, Barbara Lis: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XVIII Pluskwiaki różnoskrzydłe – Heteroptera z. 13 Puklicowate – Acanthosmatidae, Żółwinkowate – Scutelleridae. Warszawa, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Turpress, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1998.
  5. a b c d e f g Jerzy A. Lis, Barbara Lis, Dariusz J. Ziaja: Heteroptera Poloniae 2: Pentatomoidea 1: Acanthosmatidae, Cydnidae, Plataspidae, Scutelleridae, Thyreocoridae. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy „Plik”, 2012.
  6. Elasmucha grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2022-05-23].
  7. a b Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea grisea (Linnaeus, 1758). [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].
  8. Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea eckerleini Josifov, 1971. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].
  9. Berend Aukema (red.): Elasmucha grisea cypria Josifov, 1971. [w:] Catalogue of Palearctic Heteroptera [on-line]. Naturalis Biodiversity Center. [dostęp 2022-05-23].