Konopie siewne

gatunek rośliny

Konopie siewne (Cannabis sativa L.) – gatunek rośliny z rodziny konopiowatych (Cannabaceae Endl.). W zależności od ujęcia systematycznego jedyny przedstawiciel monotypowego rodzaju konopie (Cannabis Linnaeus, Sp. Pl. 1027. 1 Mai 1753) lub jeden z kilku wyodrębnianych gatunków. Występuje w górach Ałtaj, Tienszan oraz na Zakaukaziu i w Afganistanie. Jako roślina uprawna rozpowszechniona w różnych częściach świata. W Polsce może dziczeć i występować jako efemerofit (konopie siewne) lub kenofit (konopie dzikie) zajmujący siedliska ruderalne[3].

Konopie siewne
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

różowce

Rodzina

konopiowate

Rodzaj

konopie

Gatunek

konopie siewne

Nazwa systematyczna
Cannabis sativa L.
Sp. Pl. 2. 1753
Odmiany konopi
Pąki kwiatów męskich
Konopie siewne
Liść
Susz kwiatów konopi siewnych (indyjskich) – marihuana

Morfologia edytuj

Łodyga
Rozgałęziona, zwykle osiąga 1,5 m wysokości, dorastając czasem do 250 cm[3][4] (w bardzo sprzyjających warunkach do 350 cm[5]). Części zielone roślin (szczególnie żeńskich) pokryte gruczołowymi włoskami wydzielającymi intensywny zapach.
Liście
Naprzeciwległe, krótkoogonkowe, dłoniastosieczne o trzech do dziewięciu lancetowatych odcinkach. Poszczególne listki do 10 cm długie i 2 cm szerokie, o piłkowanym brzegu i zaostrzonym wierzchołku. Liście z obu stron szorstko owłosione, szczególnie gęsto od spodu i na nerwach. Włoski pojedyncze, proste, u nasady rozszerzone. U nasady liści znajdują się nitkowate przylistki o długości do 1 cm[5]. Rośliny żeńskie posiadają gęstsze ulistnienie.
Kwiaty
Roślina dwupienna (rośliny męskie niższe, szybciej usychają). Kwiaty żeńskie bez okwiatu, wyrastają po dwa w kątach długich i wąskich przysadek zebrane w gęste, szczytowe kłosy pozorne. Kwiaty męskie o pięciodzielnym okwiecie barwy zielonkawej z białym obrzeżeniem[5]. Zebrane są w wiechokształtne wierzchotki[4] znajdujące się w kątach liści w górnej części łodygi[5].
Owoce
Słabo lśniące, kuliste lub jajowate orzechy, o podstawie lekko spłaszczonej lub wyciągnięte w trzonek (korpofor) barwy szarożółtej o wymiarach 2,7–5,6 mm × 2,1–4,5 mm[5].

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój
Jednoroczna roślina zielna. Rośliny męskie mniejsze, usychające w lipcu[4]. Liczba chromosomów – 2n=20[3].
Wymagania
Roślina azotolubna (nitrofilna). Konopie wymagają bardzo dużej ilości wody, znoszą także krótkotrwałe zalewy wodą przepływającą. Poziom wody gruntowej powinien wynosić wiosną około 60 cm, przed zbiorem poniżej 100 cm[potrzebny przypis].

Systematyka i zmienność edytuj

Konopie siewne są jedynym przedstawicielem rodzaju konopie (takson monotypowy).

Pozycja systematyczna według APweb (2001…)

Rodzaj należący do rodziny konopiowatych (Cannabaceae Endl), kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2].

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne, podgromada Magnoliophytina, klasa Rosopsida, podklasa ukęślowe, nadrząd Urticanae, rząd pokrzywowce, rodzina konopiowate, podrodzina Cannaboideae, plemię Cannabeae, rodzaj konopie[6].

Zmienność

W obrębie gatunku wyróżnia się 2-3 taksony w randze podgatunków lub odmian, które dawniej były ujmowane czasem jako osobne gatunki[7].

  • Cannabis sativa subsp. indica (Lam.) E. Small & Cronq. 1976 – podgatunek indyjski dawniej bywał wyodrębniany jako osobny gatunek – konopie indyjskie (C. indica Lam.). Od podgatunku nominalnego różni się m.in. wysokością do 350 cm, liśćmi złożonymi z 9-11 odcinków, o listkach szerokich do 2 cm, kwiaty żeńskie bez okwiatu, owoc bez korpoforu. Występuje w Indiach, Iranie i Afganistanie, poza tym uprawiana[4][5].
  • Cannabis sativa subsp. sativa (= C. sativa var. vulgaris) – podgatunek nominatywny.
W obrębie podgatunku nominatywnego wyróżnia się odmianę dziką (C. sativa var. spontanea Vavilov[8], syn. C. sativa subsp. spontanea Serebr., C. ruderalis Janisch[4]). Takson dziki ma lepiej wykształcony okwiat i bardziej rozgałęzione, luźne kwiatostany[4]. Łodyga do 150 cm wysokości. Listki wąskie, do 1 cm szerokości[5]. Owoce nieco mniejsze o barwie brązowawej, marmurkowej, z trzoneczkowatym zgrubieniem na nasadzie[3]. Występuje w Azji Środkowej i Afganistanie[4].
Polskie odmiany

W Rejestrze Krajowym COBORU znajduje się osiem odmian konopi włóknistych. Sześć z nich wyhodowano w Instytucie Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu (Białobrzeskie, Beniko, Henola, Rajan, Tygra i Wojko)[9]. Są to konopie jednopienne, typowo włókniste, tzn. zawierające mniej niż 0,2% substancji psychoaktywnych (THC), o okresie wegetacji dostosowanym do polskich warunków klimatyczno-glebowych. Pozostałe zarejestrowane odmiany to: Glyana (Olimax NT sp. z o.o) i Wielkopolskie (Gospodarstwo Rolno-Nasienne KOW-MAR Maria J. Kowalska)[9].

W 2020 roku do Krajowego Rejestru została dopisana odmiana Sofia zgłoszona przez VB Hemp sp. z o.o. oraz Mietko z hodowli Gospodarstwa Rolno-Nasiennego KOW-MAR Maria J. Kowalska.[10]

Zastosowanie edytuj

Rośliny wykorzystywane są jako surowiec do pozyskiwania włókien. Mają też szerokie działanie farmakologiczne. W przemyśle spożywczym wykorzystywany jest olej konopny. Owoce bywają stosowane jako karma dla ptaków[4]. Nasiona są źródłem pełnowartościowych białek.

Działanie farmakologiczne konopi edytuj

Osobny artykuł: Kannabinoidy.

W konopiach zidentyfikowano ponad 400 substancji chemicznych, z których około 100 odpowiada za ich charakterystyczny zapach. Większość z nich to lotne terpeny i seskwiterpeny. Składniki odpowiedzialne za psychoaktywność konopi to kannabinoidy.

Najważniejsze związki występujące w konopiach to[11]:

Wysuszone i niekiedy sfermentowane żeńskie kwiatostany konopi zawierające duże ilości kannabinoidów to marihuana[13]. Najbardziej znanym kannabinoidem jest Δ9-THC, który wywołuje takie reakcje organizmu jak odprężenie, poczucie euforii, wzmożone poczucie nowości, zmienione poczucie czasu i przestrzeni oraz pobudzenie apetytu i wrażeń seksualnych. Zarówno u ludzi jak i u zwierząt występują dwa rodzaje receptorów kannabinoidowych oznaczonych CB1 i CB2. Uaktywnienie receptorów powoduje farmakologiczne i psychotropowe efekty spożywania kannabinoidów.

Wstępne badania kliniczne oraz badania na zwierzętach wykazały, iż kannabinoidy wykazują istotną aktywność przeciwnowotworową i nie prowadzą do działań niepożądanych współwystępujących przy standardowej chemioterapii oraz mogą być zastosowane jako lek przy np.: w terapii skojarzonej nowotworów, współdziałać z klasycznymi lekami cytostatycznymi[14].

Konopie zawierają także pokrewną grupę składników określaną jako kanniflawiny.

Sativex

Preparat Sativex jest stosowany u pacjentów chorujących na stwardnienie rozsiane w celu uśmierzenia bólów neuropatycznych i zmniejszenia spastyczności mięśni. Przyjmuje się go w postaci aerozolu na błonę śluzową jamy ustnej. Czynnikami aktywnymi Sativeksu są uzyskiwane z konopi indyjskich tetrahydrokannabinol (THC) i kannabidiol (CBD). Każda aplikacja sprayu zawiera ustaloną dawkę tych substancji: 2,7 mg THC i 2,5 mg CBD[a].

Zastosowanie konopi włóknistych edytuj

Z konopi wytwarzane są włókna o wszechstronnym zastosowaniu[15]:

  • przemysł odzieżowyubrania z konopi są lekkie, przewiewne, oddychające i wytrzymałe.
  • przemysł samochodowy – włókna konopi były testowane jako składnik wykorzystywany przy wytwarzaniu karoserii samochodów. Pojazdy m.in. z konopi wyprodukował Henry Ford w 1941[16] oraz przedsiębiorstwo Lotus Cars[17].
  • szkutnictwo – do końca XIX w. 70% olinowania wszystkich okrętów było wykonane z włókien konopnych.
  • materiały budowlanePakuły (włókno) (strzępki konopne) wykorzystuje się z powodzeniem jako ekologiczne ocieplenia domów oraz uszczelniania połączeń gwintowanych.
  • papiernictwo – pierwszy, powstały w Chinach papier był wytwarzany z włókien konopnych. Produkcja papieru z konopi jest o wiele wydajniejsza niż produkcja papieru drzewnego.

Wszechstronne zastosowanie mają również nasiona konopi i tłoczony z nich olej:

Z konopi włóknistych można również z powodzeniem produkować biomasę opałową.

Ze względu na zawartość wielu substancji leczniczych wykorzystuje się konopie włókniste jako lek przeciwlękowy, przeciwbólowy, przeciwpsychotyczny, przeciwzapalny, przeciw utleniający, przeciwskurczowy oraz jako antybiotyki.

Odpady poprodukcyjne wykorzystywać można jako paszę, zaś nasiona można używać jako karmę dla ptaków.

Znaczenie w hinduizmie edytuj

W hinduizmie konopie indyjskie uważane są za roślinę świętą, ściśle związaną z bogiem Śiwą[18][19]. Umiarkowane palenie tzw. gandzi przez ascetów zwanych sadhu lub spożywanie bhangu (napoju z mleka, migdałów i konopi) jest akceptowane społecznie, o ile odbywa się w kontekście religijnym, jako część kultu, zwłaszcza podczas świąt Śiwaratri lub Holi[20].


Uwagi edytuj

  1. W grudniu 2012 roku Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych wydał decyzję o dopuszczeniu do obrotu produktu leczniczego Sativex, zawierającego Delta-9-tetrahydrocannabinolum oraz Cannabidiolum źródło – Krajowe Biuro do spraw Przeciwdziałania Narkomanii

Przypisy edytuj

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
  3. a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 104-105. ISBN 83-01-12218-8.
  4. a b c d e f g h Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1989, s. 168. ISBN 83-09-00256-4.
  5. a b c d e f g Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom III. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 1992, s. 74-75. ISBN 83-85444-06-8.
  6. Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Cannabis. The Compleat Botanica. [dostęp 2008-12-28]. (ang.).
  7. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].
  8. Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland – a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  9. a b ODMIANY WPISANE DO KRAJOWEGO REJESTRU (KR) według stanu na 31.12.2011 – konopie. COBORU. [dostęp 2012-04-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-03-18)]. (pol.).
  10. MojaRola.pl, Uprawa konopi włóknistych coraz popularniejsza wśród rolników, 11 lutego 2020 [dostęp 2020-02-11] (pol.).
  11. Johannes Novak i inni, Essential oils of different cultivars of Cannabis sativa L. and their antimicrobial activity, „Flavour and Fragrance Journal”, 16 (4), 2001, s. 259–262, DOI10.1002/ffj.993, ISSN 1099-1026 (ang.).
  12. Essential oils. (ang.).
  13. Marijuana. Merriam-Webster Dictionary. [dostęp 2011-08-26]. (ang.).
  14. https://phmd.pl/gicid/pdf/01.3001.0009.6908 Małgorzata Pokrywka, Joanna Góralska, Bogdan Solnica: Kannabinoidy – nowy oręż do walki z nowotworami?, Postepy Hig Med Dosw (online), 2016; 70: 1309-1320 e-ISSN 1732-2693
  15. Julie Holland, M.D, 2010. "The Pot Book: A Complete Guide to Cannabis"
  16. Soybean Car. [w:] The Henry Ford [on-line]. [dostęp 2012-08-14]. (ang.).
  17. Lotus Elise. [w:] TopGear BBC [on-line]. [dostęp 2012-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-30)]. (ang.).
  18. Indian Hemp Drugs Commission Report – Social and Religious Customs
  19. Erowid Buddhism Vaults : Psychoactive Plants in Tantric Buddhism
  20. Tradition of Bhang,Holi Bhang,History of Bhang