Krzyżownicowate (Polygalaceae R. Br. in Flinders) – rodzina roślin należąca do rzędu bobowców. Obejmuje ok. 26 rodzajów z 900 gatunkami. Rośliny tu należące są szeroko rozprzestrzenione na świecie i spotykane wszędzie poza okolicami okołobiegunowymi, rozległymi pustyniami i wysokimi górami[3]. Do polskiej flory należy 5 gatunków z rodzaju krzyżownica Polygala[4].

Krzyżownicowate
Ilustracja
Krzyżownica zwyczajna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

krzyżownicowate

Nazwa systematyczna
Polygalaceae R. Br. in Flinders
Voy. Terra Austr. 2: 542. 19 Jul 1814
Polygala myrtifolia

Znaczenie użytkowe tych roślin jest ograniczone i sprowadza się do lokalnego stosowania ich w ziołolecznictwie i jako rośliny jadalne (np. spożywane są nasiona Securidaca longipedunculata i Polygala butyracea). Rośliny z rodzaju Xanthophyllum dostarczają cenionego drewna[3].

Morfologia

edytuj
 
Comesperma calymega
 
Securidaca longepedunculata
Pokrój
Rośliny zielne (roczne i wieloletnie, w tym też bezzieleniowe w przypadku Epirixanthes), krzewy, pnącza i drzewa (w przypadku rodzaju Xanthophyllum sięgające 50 m wysokości). Łodygi zwykle zaokrąglone, ale czasem też kanciaste lub oskrzydlone. Pędy bez cierni lub z cierniami na szczytach pędów[3].
Liście
Skrętoległe, naprzeciwległe lub okółkowe, ogonkowe lub siedzące, zawsze pojedyncze i całobrzegie o użyłkowaniu pierzastym, czasem zredukowane do łusek (Epirixanthes). Przylistków zwykle brak, a jeśli obecne to w postaci łusek lub cierni[3].
Kwiaty
Rzadko pojedyncze, zwykle zebrane w grona i wiechy, wyrastające szczytowo na pędach i w kątach liści. Kwiaty są siedzące lub szypułkowe, zwykle wsparte przysadką, obupłciowe i grzbieciste. Działki kielicha w liczbie 5 są wolne albo mniej lub bardziej zrośnięte. Trzy działki są mniejsze, a dwie tworzą okazałe i barwne tzw. skrzydełka. Płatki korony w liczbie trzech lub pięciu są wolne lub częściowo zrośnięte. Dolny jest łódeczkowaty, całobrzegi lub trójłatkowy, często z grzebieniastymi, blaszkowatymi lub frędzlowatymi przydatkami. Pręcików jest od 5 do 8, wolnych lub w różnym stopniu zrośniętych. Pylniki otwierają się najczęściej pojedynczym, szczytowym otworem. Miodnik, jeśli jest obecny, ma postać pierścienia lub gruczołu. Zalążnia jest górna, jedno- lub dwukomorowa, powstaje z 2–8 owocolistków. Szyjka słupka jest pojedyncza, prosta lub zagięta, na szczycie z pojedynczym lub podwójnym, główkowatym znamieniem[3].
Owoce
Torebki otwierające się klapkami, skrzydlaki i mięsiste pestkowce[3].

Systematyka

edytuj
 
Xanthophyllum arnottianum
Pozycja rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
bobowce

mydłodrzewowate Quillajaceae




bobowate Fabaceae




krzyżownicowate Polygalaceae



zabłędowate Surianaceae





Podział rodziny[2][5]
krzyżownicowate

Xanthophylleae




Polygaleae



Carpolobieae



Moutabeae




  • Xanthophylleae Chodat (= Xanthophyllaceae Reveal & Hoogland)
    • Xanthophyllum Roxb. – 95 gatunków występujących w Azji południowo-wschodniej
  • Carpolobieae Eriksen – dwa rodzaje z 6 gatunkami występującymi w tropikalnej Afryce:
Pozycja rodziny w systemie Reveala (1994–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal), klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae Thorne ex Reveal, rząd krzyżownicowce (Polygalales Dumort.), podrząd Polygalineae Bessey in C.K. Adams, rodzina krzyżownicowate (Polygalaceae R. Br. in Flinders)[6].

W ujęciu Reveala rodzaj Xanthophyllum wyłączany jest do odrębnej rodziny Xanthophyllaceae Reveal & Hoogland.

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-06-19] (ang.).
  3. a b c d e f Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 261-262. ISBN 978-1-84246-634-6.
  4. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 136, ISBN 978-83-62975-45-7.
  5. List of genera in family POLYGALACEAE. Vascular Plant Families and Genera. [dostęp 2010-01-01]. (ang.).
  6. Crescent Bloom: Polygalaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-01]. (ang.).