Listera jajowata

Listera jajowata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	epidendronowe
Rodzaj	listera
Gatunek	listera jajowata
	Nazwa systematyczna
	Listera ovata (L.) R. Br.; W.T.Aiton, Hortus Kew. 5: 201 (1813)
Synonimy
	Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh; Bifolium ovatum (L.) Nieuwl.; Diphryllum ovatum (L.) Kuntze; Distomaea ovata (L.) Spenn.; Listera multinervia Peterm.;
	Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh; Bifolium ovatum (L.) Nieuwl.; Diphryllum ovatum (L.) Kuntze; Distomaea ovata (L.) Spenn.; Listera multinervia Peterm.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Listera jajowata (Listera ovata (L.) R. Br.^[3] lub Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh^[4]^[5].) – gatunek roślin należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje na rozległych obszarach Europy i Azji, w tym także w całej Polsce^[6].

MorfologiaEdytuj

Pokrój: Wysmukła roślina wysokości 20–60 cm. Cała w kolorze zielonym, z długim i luźnym kwiatostanem^[7].
Łodyga: Poniżej liści czterokanciasta, gładka; powyżej – obła gruczołowato omszona.
Liście: Dwa naprzeciwległe, 5–9 nerwowe liście o kształcie eliptycznym u nasady pędu, powyżej 1–2 listki przysadkowe. Mają od 5 do 15 cm długości^[7] i są ostro zakończone^[8].
Kwiaty: Kwiatostan w formie luźnego kłosu. Małe żółtawozielone kwiaty zebrane w liczbie 10–100 na krótkich szypułkach^[8]. Czerwono nabiegłe płatki korony i działki kielicha pochylają się ku sobie. Żółtego koloru warżka jest głęboko rozcięta. Zalążnia prawie kulista.
Część podziemna: Kłącze poziome i pełzające, grube i twarde z licznymi korzeniami. Widoczne liczne blizny po wcześniejszych łodygach.

Liście
Kłos z kwiatami
Kwiaty

Biologia i ekologiaEdytuj

Rozwój

Bylina, geofit. Kwitnie od maja do lipca^[9]. Kwiaty nie posiadają ostrogi, jednak wydzielają nektar w podłużnej rynience na warżce. Zapylane są przez błonkówki i chrząszcze. Naziemna część rośliny pojawia się wczesną wiosną, zamiera w sierpniu^[10].

Siedlisko

Rośnie zwłaszcza w ciepłolubnych zbiorowiskach leśnych, ale także w wilgotnych zaroślach i lasach na glebach umiarkowanie żyznych, wilgotnych o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. W górach występuje aż po piętro kosówki. Roślina rozpowszechniona z powodu swoich dużych zdolności przystosowawczych^[7].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n= 32, 34, 35, 36, 37, 38, 40, 42^[8]. Krzyżowanie roślin z rodzaju Listera, było badane i opisywane przez Karola Darwina^[11].

Zagrożenia i ochronaEdytuj

Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową. W latach 1946–2014 znajdowała się pod ochroną ścisłą^[12]^[13]. Zagrożeniem jest osuszanie i eksploatacja torfowisk oraz gospodarcze użytkowanie lasu powodujące niszczenie runa. W prawie każdym parku narodowym znajdują się jej stanowiska, rośnie także w rezerwatach, np. Zadni Gaj czy Świnia Góra^[14].

Obecność w kulturze i sztuceEdytuj

Okaz listery w postaci rozwiniętej i kwitnącej rośliny występuje w tle malarskim jednej ze scen ("Spotkanie Chrystusa z Magdaleną") w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie^[15].

PrzypisyEdytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-05] (ang.).
↑ ^a ^b Listeria ovata (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2012-05-28].
↑ ^a ^b Neottia ovata (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2012-07-04].
↑ Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
↑ Dariusz L. Szlachetko, Michał Skakuj: Storczyki Polski. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1996. ISBN 83-85599-97-5.
↑ ^a ^b ^c Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 68–69. ISBN 83-7073-145-7.
↑ ^a ^b ^c JSTOR Global Plants: Entry for Listera ovata (ang.). W: Entry for Listera ovata (Linnaeus) R. Brown [on-line]. [dostęp 2013-05-13].
↑ Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 188. ISBN 83-09-00462-1.Sprawdź autora:1.
↑ Neottia ovata (ang.). W: Encyclopedia of Life [on-line]. [dostęp 2013-05-13].
↑ Listera ovata (ang.). W: Flora of North America [on-line]. [dostęp 2013-05-13].
↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 344. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-05] (ang.).

[grin-3] Listeria ovata (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2012-05-28].

[TPL-4] Neottia ovata (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2012-07-04].

[5] Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.

[szlach-6] Dariusz L. Szlachetko, Michał Skakuj: Storczyki Polski. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1996. ISBN 83-85599-97-5.

[barthel-7] Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 68–69. ISBN 83-7073-145-7.

[jstor-8] JSTOR Global Plants: Entry for Listera ovata (ang.). W: Entry for Listera ovata (Linnaeus) R. Brown [on-line]. [dostęp 2013-05-13].

[cervenka-9] Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 188. ISBN 83-09-00462-1.Sprawdź autora:1.

[eol-10] Neottia ovata (ang.). W: Encyclopedia of Life [on-line]. [dostęp 2013-05-13].

[NorthA-11] Listera ovata (ang.). W: Flora of North America [on-line]. [dostęp 2013-05-13].

[rozp1946-12] Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).

[rozp2014-13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[mirkowa-14] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 344. ISBN 978-83-7073-444-2.

[15] Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117

[3]

[4]

[5]

[6]

[1]

[2]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]