Listera jajowata
Listera jajowata (Listera ovata (L.) R. Br.[2], według innych źródeł Neottia ovata (L.) Bluff & Fingerh[3][4].) – gatunek roślin należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje na rozległych obszarach Europy i Azji, w tym także w całej Polsce[5].
| ||
| ||
| Systematyka[1] | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | rośliny | |
| Klad | rośliny naczyniowe | |
| Klad | rośliny nasienne | |
| Klasa | okrytonasienne | |
| Klad | jednoliścienne | |
| Rząd | szparagowce | |
| Rodzina | storczykowate | |
| Podrodzina | epidendronowe | |
| Rodzaj | listera | |
| Gatunek | listera jajowata | |
| Nazwa systematyczna | ||
| Listera ovata (L.) R. Br.[2] W.T.Aiton, Hortus Kew. 5: 201 (1813) | ||
| Synonimy | ||
| ||
MorfologiaEdytuj
- Pokrój
- Wysmukła roślina wysokości 20–60 cm. Cała w kolorze zielonym, z długim i luźnym kwiatostanem[6].
- Łodyga
- Poniżej liści czterokanciasta, gładka; powyżej – obła gruczołowato omszona.
- Liście
- Dwa naprzeciwległe, 5–9 nerwowe liście o kształcie eliptycznym u nasady pędu, powyżej 1–2 listki przysadkowe. Mają od 5 do 15 cm długości[6] i są ostro zakończone[7].
- Kwiaty
- Kwiatostan w formie luźnego kłosu. Małe żółtawozielone kwiaty zebrane w ilości od 10 – 100 na krótkich szypułkach[7]. Czerwono nabiegłe płatki korony i działki kielicha pochylają się ku sobie. Żółtego koloru warżka jest głęboko rozcięta. Zalążnia prawie kulista.
- Część podziemna
- Kłącze poziome i pełzające, grube i twarde z licznymi korzeniami. Widoczne liczne blizny po wcześniejszych łodygach.
Liście
Kłos z kwiatami
Kwiaty
Biologia i ekologiaEdytuj
- Rozwój
Bylina, geofit. Kwitnie od maja do lipca[8]. Kwiaty nie posiadają ostrogi, jednak wydzielają nektar w podłużnej rynience na warżce. Zapylane są przez błonkówki i chrząszcze. Naziemna część rośliny pojawia się wczesną wiosną, zamiera w sierpniu[9].
Rośnie zwłaszcza w ciepłolubnych zbiorowiskach leśnych ale także w wilgotnych zaroślach i lasach na glebach umiarkowanie żyznych, wilgotnych o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. W górach występuje aż po piętro kosówki. Roślina rozpowszechniona z powodu swoich dużych zdolności przystosowawczych[6].
Liczba chromosomów 2n= 32, 34, 35, 36, 37, 38, 40, 42[7]. Krzyżowanie roślin z rodzaju Listera, było badane i opisywane przez Karola Darwina[10].
Zagrożenia i ochronaEdytuj
Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce częściową ochroną gatunkową. W latach 1946–2014 znajdowała się pod ochroną ścisłą[11][12]. Zagrożeniem jest osuszanie i eksploatacja torfowisk oraz gospodarcze użytkowanie lasu powodujące niszczenie runa. W prawie każdym parku narodowym znajdują się jej stanowiska, rośnie także w rezerwatach, np. Zadni Gaj czy Świnia Góra[13].
Obecność w kulturze i sztuceEdytuj
Okaz listery w postaci rozwiniętej i kwitnącej rośliny występuje w tle malarskim jednej ze scen ("Spotkanie Chrystusa z Magdaleną") w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie[14].
PrzypisyEdytuj
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2010-08-05].
- ↑ a b Listeria ovata (ang.). W: Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2012-05-28].
- ↑ a b Neottia ovata (ang.). W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2012-07-04].
- ↑ Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
- ↑ Dariusz L. Szlachetko, Michał Skakuj: Storczyki Polski. Poznań: Wydawnictwo Sorus, 1996. ISBN 83-85599-97-5.
- ↑ a b c Peter H. Barthel: Storczyki – gatunki dziko rosnące. Warszawa: Multico, 1997, s. 68–69. ISBN 83-7073-145-7.
- ↑ a b c JSTOR Global Plants: Entry for Listera ovata (ang.). W: Entry for Listera ovata (Linnaeus) R. Brown [on-line]. [dostęp 2013-05-13].
- ↑ Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 188. ISBN 83-09-00462-1.Sprawdź autora:1.
- ↑ Neottia ovata (ang.). W: Encyclopedia of Life [on-line]. [dostęp 2013-05-13].
- ↑ Listera ovata (ang.). W: Flora of North America [on-line]. [dostęp 2013-05-13].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin (Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. nr 0, poz. 1409).
- ↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 344. ISBN 978-83-7073-444-2.
- ↑ Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117