Maciej Nowicki (architekt)
Maciej Nowicki, Matthew Nowicki (ur. 26 czerwca 1910 w Czycie w Kraju Zabajkalskim na Syberii, zm. 31 sierpnia 1950 na Pustyni Libijskiej koło Wadi an-Natrun w Egipcie) – polski architekt i rysownik.
| Data i miejsce urodzenia |
26 czerwca 1910 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
31 sierpnia 1950 |
| Narodowość |
polska |
| Alma Mater |
Politechnika Warszawska |
| Praca | |
| Styl | |
| Projekty |
hala wystawowa Paraboleum w Raleigh (USA) |
Autor nowatorskiej hali wystawowej, znanej w Polsce jako Paraboleum (obecnie hala widowiskowo-sportowa J.S. Dorton Arena) w Raleigh, zbudowanej po jego śmierci w 1952 roku. Kierował Wydziałem Architektury North Carolina State University.
Zginął w katastrofie lotniczej samolotu Lockheed L-749A Constellation linii lotniczych TWA (lot rejsowy nr 903) wracając z Indii, gdzie projektował nowe miasto Czandigarh[1].
Życiorys
edytujUrodził się na Syberii w obecnym mieście obwodowym Czyta, jako syn szlacheckiej rodziny. Jego ojciec był konsulem II Rzeczypospolitej w Chicago w 1920 roku. Wychował się w Krakowie i Warszawie. W latach 1922–1927 uczył się w Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, w 1928 roku zdał maturę w Krakowie[2]. W 1936 roku obronił dyplom na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej[3]. W latach 1937–1939 starszy asystent w Katedrze Projektowania Architektonicznego tamże[3].
Razem ze swoją przyszłą żoną (ślub w 1938 roku) Stanisławą Sandecką zdobył szerokie uznanie za rysunek podczas studiów na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej w latach 1928–1936. Oboje byli uważani za czołowych rysowników przedwojennej Polski. Wspólnie wygrali kilka konkursów architektonicznych, odbyli staż u Le Corbusiera. Zaprojektowali i wybudowali m.in. modernistyczny Dom Wycieczkowy w Augustowie (dzisiejszy Zajazd „Hetman”)[4].
Pierwszą jego realizacją w Warszawie była modernistyczna willa z nurtu puryzmu, inspirowana twórczością Le Corbusiera, zaprojektowana dla rodziców, wzniesiona w latach 1931–1933 przy ul. Daniłowskiego 45. Charakteryzowała się od frontu czystą, białą, wysoką i prostokątną fasadą z jednym tylko mocnym akcentem okrągłego okna w jej lewym dolnym rogu (po wojnie dom oszpecono przebudową), z tyłu zachowano taras prowadzący do ogrodu[5][6]. Razem ze Zbigniewem Karpińskim zaprojektował również wielofunkcyjny budynek sportowy dla Klubu Sportowego „Orzeł“ wzniesiony w latach 1938–1939 przy ul. Podskarbińskiej 11[7].
Walczył w 1939 roku w obronie Polski i podczas okupacji w Armii Krajowej. Prowadził pracownię architektoniczną i uczestniczył w tajnym nauczaniu architektury (m.in. ucząc Małgorzatę Handzelewicz-Wacławek). W 1943 przejął po zmarłym profesorze Rudolfie Świerczyńskim prowadzenie zajęć z projektowania na Wydziale Architektury Wnętrz, działającym oficjalnie w ramach powołanej przez okupantów Państwowej Szkoły Budownictwa i kontynuującym potajemnie tradycje zlikwidowanego Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej[8].
Tuż po zakończeniu działań wojennych zainicjował stworzenie Pracowni Dyskusji Architektonicznej, działającej w ramach struktur Biura Odbudowy Stolicy. Jej głównym zadaniem była praca badawcza - w ramach prowadzonych studiów powstała niezwykle nowoczesna koncepcja zagospodarowania śródmieścia Warszawy: stołecznego city skomponowanego z wolnostojących budynków biurowych i handlowych o zróżnicowanej różnej skali. Osią założenia miały być Aleje Jerozolimskie, określane przez Macieja Nowickiego mianem „teatru życia śródmiejskiego”.[9] W tym samym czasie Nowicki uczestniczył także w pracach projektowych dotyczących odbudowy wsi Piaseczno jako wsi doświadczalnej.[10]
Po wyjeździe z Polski jesienią 1945 roku (M. Nowicki jako attaché kulturalny w polskim konsulacie w Chicago), osiedlili się w Nowym Jorku. Tam podjął współpracę jako visiting critic w Pratt Institute i uczestniczył w projektowaniu powstającego nowojorskiego centrum ONZ. Tam też zetknął się ze znanym historykiem i krytykiem Lewisem Mumfordem, który polecił Polaka na stanowisko tymczasowego szefa Szkoły Projektowania (Acting Head of the School of Design) North Carolina State College w Raleigh (obecnie North Carolina State University), a jego żona, w USA znana jako Stanislawa Nowicki, została tamże assistant visiting professor (profesor wizytującą), przed podjęciem kariery naukowej, trwającej aż do emerytury na Uniwersytecie Pensylwanii w Filadelfii.
W 1949 roku poznał i zaprzyjaźnił się z Eero Saarinenem. Razem wykonali szkice projektowe kampusu Uniwersytetu Brandeisa[11].
Po odmowie powrotu do Polski w PRL wydano na niego „wyrok cywilny”, polegający na wykreśleniu jego nazwiska z publikowanych w tym okresie w kraju historii polskiej architektury. Przywrócili pamięć o nim Rosjanie, proponując jego biografowi – Tadeuszowi Baruckiemu wydanie niewielkiej popularnej publikacji o nim, która ukazała się w ZSRR w 1975 roku[12].
Zginął 31 sierpnia 1950 roku w katastrofie lotniczej podczas lotu rejsowego TWA nr 903 na trasie Bombaj – Kair – Rzym – Nowy Jork. Samolot L-749A rozbił się na Pustyni Libijskiej koło Wadi an-Natrun w Egipcie, podczas awaryjnego lądowania spowodowanego pożarem i odpadnięciem silnika nr 3. Było 55 ofiar (wszyscy na pokładzie: 7 członków załogi, 48 pasażerów).
Grób
edytuj
Symboliczny grób Macieja Nowickiego znajduje się na warszawskim cmentarzu Wawrzyszewskim na Bielanach. Znajduje się on w alei prowadzącej na wprost od bramy głównej przy ulicy Wólczyńskiej, 40 m od bramy, po prawej, w kwaterze 4A. Na grobie jest nieaktualny napis, że samolot, którego Nowicki był pasażerem, rozbił się w nieznanym miejscu.
Wybrany przedwojenny dorobek graficzny wspólny z żoną, Stanisławą Sandecką
edytuj- plakaty
- do eksperymentalnego filmu „Bal młodej architektury” (1934)
- „Denaturat – Czystość, oszczędność” (1934)
- „Polska Państwowa Loteria Klasowa (1934)
- „Trójkąt w kole wełna to gwarancja pełna” (1934)
- „Dziesięciolecie Polskiego Związku Przeciwgruźliczego 1924–1934” (z A. Bowbelskim) (1934)
- „Polski Związek przeciwgruźliczy chroni” (1935)
- „Wszyscy do walki z gruźlicą” (1938)
- „Zlot młodzieży polskiej z zagranicy” (1935)
Przypisy
edytuj- ↑ Architektura Le Corbusiera - 17 budynków, które trafiły na listę UNESCO [online], Morizon Blog, 12 sierpnia 2016 [dostęp 2023-01-27] (pol.).
- ↑ Stefan Kwiatkowski, Michał Wiland: Materiały biograficzne wychowanków Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. Warszawa: Stowarzyszenie Wychowanków Liceum i Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, 1990, s. 58.
- ↑ a b Wykaz pomocniczych pracowników nauki Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej od roku 1915, [w:] Warszawska szkoła architektury 1915–1965. 50-lecie Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 264 (pol.).
- ↑ Zajazd „Hetman”.
- ↑ Tadeusz Barucki "Maciej Nowicki (1910–1950) – sukces emigranta" Warszawa 2015
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 164. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 190. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Maria i Kazimierz Piechotkowie, Wspomnienia architektów, Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2021, s. 98-100 (pol.).
- ↑ Małgorzata Devosges-Cuber i inni red., Trzy początki 1918/1945/1989: e-book, Wrocław: MA, 2020, ISBN 978-83-65730-22-0 [dostęp 2025-01-30].
- ↑ Stefan Tworkowski, Piaseczno, wieś doświadczalna, Warszawa 1967
- ↑ J. Merkel, Eero Saarinen, Phaidon Press Ltd., 2005, s. 107.
- ↑ Piotr Sarzyński, Wszystko się skończyło; [w:] „Polityka”. 2013, nr 4, s. 82–83.
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Barucki: Maciej Nowicki, Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa, 1980, ISBN 83-213-2945-4. (broszura w serii Mała encyklopedia architektury)
- Tadeusz Barucki: Maciej Nowicki, Wydawnictwo „Arkady”, Warszawa, 1986, ISBN 83-213-3232-3, 80 stron. (książka w serii Architektura i architekci świata współczesnego)
- Marta A. Urbańska: Maciej Nowicki, humanista i wizjoner, Kraków 2000.
Linki zewnętrzne
edytuj- Pierwszy zrealizowany projekt Macieja Nowickiego, dom dla rodziców na Bielanach w Warszawie w 1933 r.
- „Maciej Nowicki: A Tribute to a Neglected Genius” (ang.)
- Gazeta Częstochowska na temat wystawy o Macieju Nowickim z 2001 r.. gazetacz.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-06)].
- „Maciej Nowicki: A Passage to India”. krakowpost.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-14)]. – Marta A. Urbańska (ang.)
- Maciej Nowicki; humanista, wizjoner i architekt, p. 70-74
- Strona o ekspozycji Architektura plakatu – graficy architekci w kręgu Politechniki Warszawskiej, Muzeum Plakatu w Wilanowie, 2005. Zawiera ilustrację plakatu autorstwa Macieja Nowickiego i Stanisławy Sandeckiej z 1934 r. pt. „Bal Młodej Architektury. 1 luty. Koszykowa 55". culture.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-30)]. (uwaga: błąd na stronie w opisie grafiki: „Sendecka” zamiast poprawnie: „Sandecka”)
- Projekty Macieja Nowickiego w Wiedniu. culture.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-28)].
- Wpis katalogowy z małą reprodukcją plakatu „Denaturat – Czystość, oszczędność” z 1934 r., autorstwa Macieja Nowickiego i Stanisławy Sandeckiej, Library of Congress, USA. (ang.)
- Web Poster Exhibition – Polish Art Deco posters in Lviv (m.in. reprodukcja plakatu „Wszyscy do walki z gruźlicą” z 1938 r. autorstwa Macieja Nowickiego i Stanisławy Sandeckiej) (ang.)