Malec (województwo małopolskie)
Malec – wieś sołecka w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, w gminie Kęty.
| wieś | |
 Kościół św. Jana Kantego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
270 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
1406[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
32-651[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KOS |
| SIMC |
0057402 |
Położenie na mapie gminy Kęty  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego  | |
 49°55′15″N 19°14′33″E/49,920833 19,242500[1]
| |
| Strona internetowa | |
Wieś położona jest na zboczach doliny Potoku Maleckiego, zwanego też Babudą, 270 m n.p.m.
Integralne części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0057460 | Łęg | przysiółek |
| 0057419 | Na Górce | część wsi |
| 0057425 | Pod Lasem | część wsi |
| 0057431 | Pode Dworem | część wsi |
| 0057448 | Włosień | część wsi |
| 0057454 | Zatonie | część wsi |
Nazwa
edytujMiejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIV wieku. Wymieniona w 1377 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako de Malcze, 1379 de Malica, 1415 de Malcz, 1448 de Malcza, 1456 z Malce, 1457 Malyecz, 1470 Malecz[6].
Historia
edytuj
Na początku XIV wieku wieś stanowiła własność szlachecką i należała w 1377 do Wrocha z Malcza, w 1379 Otta z Malcza, w latach 1415 (lub 1416)–1420 Paszka z Malcza herbu Wieniawa, w 1420 Wrocha z Malcza herbu Wieniawa, w latach 1441–1448 do dziedzica Jerzego z Malcza, a w 1456 do Jana Streckow z Malcza[6].
Wieś następnie przeszła w ręce książąt oświęcimskich, którzy zbudowali tutaj niewielki zameczek obronny. Odegrał on pewną rolę w okresie podjazdowych walk pomiędzy książętami, a rycerzami króla polskiego; później dostał się w ręce rycerzy rabusiów. W 1452 roku zamek zdobył Piotr Szafraniec, który osadził go swoją załogą złożoną ze 100 piechurów oraz 100 jeźdźców. Stacjonował w nim do momentu kiedy książę oświęcimski nie spłacił mu zaległego żołdu w wysokości 2000 złotych[7].
21 lutego 1457 miejscowość wymieniona została jako Malyecz w dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej przez Jana IV oświęcimskiego. Wszystkie wsie szlacheckie leżące na terenie sprzedanych ziem weszły pod bezpośrednią władzę króla polskiego Kazimierza IV Jagiellończyka. W 1485 Kazimierz nadał Piotrowi Komorowskiemu za zasługi dobra maleckie wraz z przynależnymi wsiami, tj. z Malcem, Nową Wsią, Hecznarowicami, Kańczugą oraz wójtostwem w mieście Kęty[6][8]. W 1564 roku wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim tereny te znajdowały się w granicach Korony Królestwa Polskiego w województwie krakowskim w powiecie śląskim. Po unii lubelskiej w 1569 księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772[9].
Miejscowość wymieniona została w dokumentach własnościowych, podatkowych i sądowych. W 1512 synowie zmarłego Jana Komorowskiego dwaj bracia Jan oraz Wawrzyniec Komorowscy ofiarowali swojej siostrze Katarzynie dobra maleckie jako wiano w wyniku czego staje się ona dziedziczką Malca[6]. Katarzyna wyszła za mąż za Zygmunta Jordana z Zakliczyna, a Malec oraz inne wsie od tego momentu stały się dziedzictwem ich synów: w latach 1553-64 wójta w Kętach Stanisława Jordana Maleckiego dziedzica Malca, Nowej Wsi, Hecznarowic oraz Kańczugi, a w 1581 dziedzica Malca Jakuba Jordana[6].
W 1630 roku właściciel Mikołaj Wolski przekazał Malec w testamencie ufundowanemu przez siebie wcześniej Klasztorowi Kamedułów w Bielanach.
Po rozbiorach Polski wieś znalazła się w zaborze austriackim. W 1784 r. cesarz Józef II odebrał wieś kamedułom i przekazał ją na "fundusz religijny". Miejscowość dwukrotnie wymienia XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego (t. VI i XV) jako skład dóbr ostrożańsko-pobirkowskich[10]. W 1885 roku miejscowość liczyła 402 mieszkańców wyznania rzymskokatolickiego i dzieliła się na dwie części. Większa o obszarze 338 morg, w tym 249 morg roli, 9 morg łąk i ogrodów, 24 pastwisk i 56 morg lasu, należała do hrabiny Adeli Borkowskiej. Posiadłość mniejsza liczyła 431 morg, w tym 361 morg upraw, 21 morg łąk, 41 pastwisk oraz 8 lasu[7]. W 1889 roku wieś przeszła na własność hr. Jezierskiego. Zamieszkiwała ją ludność polska[10].
Zimą 1940 r. zorganizowano w okolicy podziemny ruch ludowy, wywodzący się z przedwojennych działaczy Stronnictwa Ludowego. Ukazywał się tu tajny tygodnik pt. "Wiadomości podziemia". W czerwcu 1941 r. zorganizowano we wsi przyobozową grupę Batalionów Chłopskich w celu niesienia pomocy więźniom KL Auschwitz-Birkenau. Kierował nią Wojciech Jekiełek, który pełnił obowiązki komendanta powiatowego BCh, po nim kierownictwo grupy przejął Kazimierz Jędrzejowski z pobliskiego Osieka, aresztowany i zagazowany w KL Auschwitz. W Malcu został też aresztowany przez Gestapo przebywający tu tymczasowo cichociemny: Stefan Jasieński, który zginął w obozie w styczniu 1945 r.
Po II wojnie światowej część majątku wsi przejęła Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna "Zgoda". Za udział mieszkańców w antyhitlerowskim ruchu oporu w czasie II wojny światowej wieś została odznaczona w 1984 r. Krzyżem Walecznych.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.
Zabytki
edytujObiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11].
- Średniowieczny gródek stożkowaty otoczony stawem.
Religia
edytujW 1991 erygowano w Malcu parafię rzymskokatolicką.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 75987
- ↑ Mam Newsa: Ile osób mieszka w gminie Kęty [online], 29 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-29].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 759 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b c d e Bukowski 2006 ↓.
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. VI, hasło "Malec". nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1893. s. 6. [dostęp 2018-06-25].
- ↑ Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438-1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 83-88857-31-2.
- ↑ Jan Nepomucen Gątkowski: Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego. Lwów: nakład autora, 1867, s. 8,12.
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. XV, hasło "Malec". nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880. s. 294. [dostęp 2018-04-19].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01].
Bibliografia
edytuj- Waldemar Bukowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. IV, zesz. 1, hasło: "Malec". Kraków: Societas Vistulana, 2006, s. 51-52. ISBN 83-88385-81-X.
Linki zewnętrzne
edytuj- Malec w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online).
- Malec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 6.
- Malec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 294.