Wikipedia

Medycy powstania warszawskiego w powojennym Szczecinie

W okresie 1939–1945 i po wojnie Szczecin był areną głębokich zmian, niezgodnych z zamierzeniami Hitlera (Mein Kampf) i stron paktu Hitler–Stalin oraz z celami państw Osi – 1 stycznia 1942 roku przedstawiciele 26 państw podpisali Deklarację Narodów Zjednoczonych, zobowiązującą do wspólnej walki z Państwami Osi. W wyniku wojny w roku 1945 zachodnia granica Polski została przesunięta na zachód i Szczecin z otoczeniem został uznany za część „Ziem Odzyskanych”. Konsekwencją zmian granic była wielka migracja ludności (nazywana „repatriacją”)[1].

Uczestniczący w powstaniu warszawskim lekarze, sanitariusze i sanitariuszki, którzy po upadku powstania musieli opuścić Warszawę, wnieśli istotny wkład w tworzenie placówek i systemów ochrony zdrowia na terenach nazywanych polskim „Dzikim Zachodem”[2].

1
a
2
b
3
c

a – "Ziemie Odzyskane" i "ziemie utracone" na rzecz ZSRR,
b – Szczecin między 1945 a 1950 – załoga szpitala wojskowego przy ul. Piotra Skargi (przed wojną Landesfrauenklinik Stettin, zob. reorganizacje szpitala),
c – Tablica pamiątkowa „Powstańcy warszawscy–Lekarze szczecińscy“, odsłonięta w grudniu 2022 obok wejścia do starej siedziby Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie[3][4] (willa dr. Wellmera[5])

Szczecin w latach 1939–1945 edytuj

 
Rok 1945 w Szczecinie

15 października 1939 roku rząd pruski (Preußisches Staatsministerium) podjął uchwałę o utworzeniu Großstadt Stettin (miasto i sąsiednie gminy). Po rozszerzeniu granic miasta w roku 1942 liczba ludności wynosiła 396 tys. W 1944 roku spadła do 373 tys. wskutek wysłania matek z dziećmi na obszary mniej narażone na bombardowania.

W 1944 roku miało miejsce 11 alianckich nalotów na Szczecin. Ich głównym celem był port morski i dzielnica portowa, stocznie oraz główne ośrodki przemysłu zbrojeniowego i chemicznego, tj. Hydrierwerke Pölitz (zob. Operacja Synteza). Bombardowano też dzielnice mieszkalne w śródmieściu, na Starym Mieście i in.[6] Alianci zakładali, że naloty dywanowe osłabią morale ludności III Rzeszy, co ułatwi zwycięstwo nad faszyzmem.

Sprawę przynależności miasta do Polski rozstrzygnięto w wyniku konferencji poczdamskiej (granica była korygowana)[a]. Po delimitacji nastąpił szybki wzrost liczby polskiej ludności Szczecina. Do miasta przyjeżdżali przesiedleńcy z byłych Kresów Wschodnich, jeńcy uwolnieni z niemieckich obozów, osoby wywożone na roboty przymusowe, Polacy uczestniczący w walkach na różnych frontach wojny (zob. PSZ, 2 Korpus Polski), przyjezdni z innych stron Polski. Już w sierpniu 1945 zameldowanych było ponad 17 tys. Polaków, a w grudniu – ponad 26 tysięcy. W roku 1946 liczba ta wzrosła do niemal 109 tysięcy[7]. Brakowało opieki medycznej.

Losy medyków powstania warszawskiego edytuj

 
Pomoc medyczna na warszawskiej Starówce

Dla wielu uczestniczących w powstaniu lekarzy i pielęgniarek, którym wojna odebrała możliwość powrotu do przedwojennych miejsc zamieszkania, nauki lub pracy zawodowej (np. warszawiacy, wykładowcy Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie lub absolwenci tego Uniwersytetu), tworzenie placówek służby zdrowia w zrujnowanym powojennym Szczecinie i miejscowościach województwa stało się kolejnym wielkim wyzwaniem. Ważnym etapem wspólnej pracy było utworzenie w 1948 roku Pomorskiej Akademii Medycznej z Samodzielnymi Publicznymi Szpitalami Klinicznymi PSK 1[8][9] i PSK 2[10].

PSK1 zorganizowano w dużym nowoczesnym budynku poniemieckim, którego pośpieszna budowa została zakończona w 1938 roku (działalność medyczną rozpoczęto w kwietniu 1939). Szpital uniknął zniszczeń wojennych. W kwietniu 1945 roku został ewakuowany z chorymi, personelem i wyposażeniem przez Greifswald na zachód[11]. Sowieckie władze Szczecina zorganizowały w pustym budynku obóz dla jeńców niemieckich, a następnie stacjonowała w nim jednostka Wojska Polskiego. Równocześnie analizowano możliwości lokalizacji dużego szpitala dla coraz liczniejszej polskiej ludności miasta. Od czerwca 1946 roku budynkami przy ul. Unii Lubelskiej zarządzał Polski Czerwony Krzyż[11] (pełnomocnikiem PCK na Szczecin była od roku 1945 dr Halina Chmielewska – lekarka powstańczej Starówki[12][13][b]).

W 1948 roku utworzono w Szczecinie Akademię Lekarską, w której skład weszły w roku 1949 dotychczasowe szpitalne oddziały jako kliniki i zakłady kierowane przez specjalistów, którzy dotarli do Szczecina różnymi wojennymi drogami[c].

 
a
 
b
 
c
a – Klinika PediatrIi SPSK nr 1 (zob. wpółczesny widok Szpitala im. Tadeusza Sokołowskiego)
W historii Kliniki Pediatrii zapisane są m.in. nazwiska[11][14]: Artur Chwalibogowski[d], Julia Starkiewiczowa, Jerzy Gelber[e], Maria Prochorow, Janina Jantzen-Remigolska; od roku 1953 w klinice pracowała jako asystentka Amelia Korycka[f]).

b – Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2 przy ul. Powstańców Wielkopolskich

PSK 2 został w roku 1956 wyodrębniony ze struktury PSK 1 i zlokalizowany na Pomorzanach, w kompleksie budynków zbudowanych w latach 1876-1936[10][g]. W PSK 2 badania naukowe i działalność kliniczną[15] prowadzili m.in. Mikołaj Prochorow, Zbigniew Pilawski, Irena Konopacka-Semadeni, Witold Starkiewicz, Wanda Andrzejewska. W październiku 2021 roku na dziedzińcu szpitala uroczyście odsłonięto spiżowe popiersie prof. Haliny Pilawskiej[16]
c – Rektorat PUM przy. ul. Rybackiej 1

Wśród medyków zaangażowanych w budowę systemu ochrony zdrowia w Szczecinie i województwie szczecińskim (później województwo zachodniopomorskie) znajdowali się byli uczestnicy powstania warszawskiego znani obecnie głównie jako osoby zasłużone dla swoich specjalności lekarskich i swoich placówek medycznych, np.:

ginekologia i położnictwo
Andrzej Cretti, Zbigniew Pilawski, Tadeusz Zwoliński[17]
pediatria, chirurgia dziecięca, medycyna społeczna, organizacja służby zdrowia
Jan Dorożyński[18][19][20], Edward Drescher, Halina Pilawska, Julia Starkiewiczowa, Amelia Korycka[f], Halina Chmielewska[b].
medycyna sądowa
Tadeusz Marcinkowski[21][22][23]
stomatologia, chirurgia stomatologiczna
Irena Konopacka-Semadeni
okulistyka
Adam Zubczewski[h][24][25], Wanda Zubczewska[i][26][25] (zob. też Witold Starkiewicz w okresie wojny)

W wielu przypadkach naświetlenie powojennych losów lekarzy-powstańców jest trudniejsze, niekiedy jedynym źródłem informacji są wyrywkowe dane, gromadzone w Muzeum Powstania Warszawskiego. Starają się zmienić tę sytuację członkowie Koła Historycznego działającego w Okręgowej Izbie Lekarskiej w Szczecinie[j].

Upamiętnienie medyków powstania warszawskiego przez Okręgową Izbę Lekarską w Szczecinie edytuj

Komisja Historyczna i biuletyn Vox Medici edytuj

O upamiętnienie postaci powstańców warszawskich, organizujących system ochrony zdrowia w powojennym Szczecinie i województwie zachodniopomorskim wytrwale zabiega Komisja Historyczna Okręgowej Izby Lekarskiej (OIL)[27][j]. Efektem tej pracy są m.in. publikacje wspomnień o osobach zasłużonych dla miasta i województwa, ukazujące się w miesięczniku OIL Vox Medici[28][29], m.in. w cyklu „Lekarze naszego regionu uczestniczący w Powstaniu Warszawskim 1944“ (jest planowana kontynuacja tego cyklu[3][4].

Przykłady artykułów opublikowanych w Vox Medici
2008
Mieczysław Chruściel[30], Halina Pilawska, „Pionierka” z cyklu „portret malowany pędzlem i słowem”[31] oraz:
– Jubileusz 90. rocznicy urodzin Pani Profesor Haliny Pilawskiej (2014)[32],
– „Żegnaj Lekarzu Szlachetny” (2017)[33]
– Popiersie profesor Haliny Pilawskiej (2022)[16]
2009
Mieczysław Chruściel, Nauczyciel z Ogończykiem w herbie, Portret malowany pędzlem i słowem[34] (osobiste wspomnienie dra Mieczysława Żółtowskiego i jego mistrzów – „generałów” Kliniki Położnictwa i Ginekologii PAM: profesora Tadeusza Zwolińskiego[17] (autora jedynego wówczas podręcznika położnictwa)[k], doc. Mikołaja Prochorowa, Zbigniewa Pilawskiego[35]
2020
Maciej Mrożewski, Zbigniew Dworak „Dr Maks” 1917– 1963 – jego życie, bohaterstwo w czasie okupacji i trudne lata powojenne[36]
2021
Amelia Korycka, Prof. dr hab. n. med. Edward Drescher (1912–1977), lekarz, bohater wojny z Niemcami i okresu konspiracji, uczestnik Powstania Warszawskiego 1944, organizator szpitalnictwa, dydaktyk i etyk, twórca chirurgii dziecięcej na Pomorzu Zachodnim, współorganizator Izb Lekarskich[37]
2021
Grzegorz Wojciechowski, Jan Dorożyński „Adam” (1899–1986). Pracowity życiorys[20]
2021
Ireneusz Mazurski, Tadeusz Marcinkowski, ps. Dobrosław (1917–2011), Wojenne losy studenta medycyny, przyszłego profesora[21]
2022
Olimpia Sipak, Andrzej Cretti, ps. Górski (1923–2017) Żołnierz AK, student medycyny, powstaniec warszawski „44’’, prof. dr hab. n. med., dr h.c.[38]

Tablica pamiątkowa POWSTAŃCY WARSZAWSCY – LEKARZE SZCZECIŃSCY edytuj

9 grudnia 2022 roku przy wejściu do byłej siedziby Okręgowej Izby Lekarskiej przy ul. Curie Skłodowskiej 11 odsłonięto tablicę pamiątkową z listą osób pełniących służbę medyczną w czasie powstania warszawskiego, którzy po wojnie wykonywali swój zawód w Szczecinie[3][4][l].

Za wkład w upamiętnienie tych 31 medyków prezes Okręgowej Rady Lekarskiej[39], dr Michał Bulsa podziękował dr Amelii Koryckiej[f] oraz dr Maciejowi Mrożewskiemu, przewodniczącemu Komisji Historycznej OIL[27][j]

 
Upamiętnienie 31 lekarzy powstania warszawskiego[l] przez Okręgową Izbę Lekarską w Szczecinie

Amelia Korycka z d. Draber (ps „Mela”) urodziła się w 1926 roku w Sochaczewie. Przeszkolenie medyczne odbyła na kursach sanitarnych organizowanych w Szarych Szeregach. Miała młodszą o dwa lata siostrę Marię (ps. „Maryś”), która w czasie powstania służyła w Dywizjonie Motorowym Obszaru Warszawskiego AK (wychodziła ze Starówki w kolumnie, w której szła również dr Halina Chmielewska i jej córka ”Basia”[40][41]).

„Mela” pracowała w powstańczym szpitalu przy ul. Poznańskiej 11, którym kierował Edward Drescher[42] (Batalion Zaremba-Piorun, oddział "Bakcyl", dowódca plutonu sanitarnego – por. lek. Jan Dorożyński "Adam"[18][19][20]). Po wojnie rozpoczęła studia medyczne w Łodzi. Po czterech latach studiów przeniosła się – z mężem, inżynierem mechanikiem – do Szczecina, na piąty rok PAM. Dyplom otrzymała w 1 sierpnia 1953 roku. W latach 1953–1994 pracowała jako nauczyciel akademicki w 1. Klinice Pediatrycznej, gdzie miała kontakt z innymi byłymi powstańcami[43][44].

Po przejściu na emeryturę uczestniczy w spotkaniach Koła Historycznego OIL, pisze artykuły, udziela wywiadów, współpracuje z Instytutem Pamięci Narodowej (Oddział w Szczecinie: „Klub Historyczny im. gen. Stefana Roweckiego”, spotkania „Przystanek Historia”)[45].

Opublikowany w Vox Medici (2021) artykuł Amelii Koryckiej pt. „Prof. dr hab. n. med. Edward Drescher(1912–1977)”[37] dr Maciej Mrożewski poprzedził wstępem, w którym napisał, że wspomnienia pani dr Amelii Koryckiej, uczestniczki tamtych wydarzeń, mają wartość historycznego dokumentu[37].

W roku 2022 została odznaczona przez prezydenta RP Andrzeja Dudę Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[46].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Polska administracja przejęła miasto z wyłączeniem portu, który pozostawał w rękach sowieckich do 1947 roku, a częściowo do 1955 roku – był wykorzystywany przez Sowietów do załadunku zdobycznego sprzętu z terenu Niemiec (zob. kalendarium).
  2. ↑ a b Halina Chmielewska (lekarz) (ur. 15 lipca 1899 w Cwiglinie, zm. 14 lutego 1982 w Warszawie) – lekarz pediatra, obrońca oblężonej Warszawy w 1939, lekarz powstańczej Starówki i obozu w Pruszkowie, pośmiertnie odznaczona Warszawskim Krzyżem Powstańczym. Od 1944 przez ponad dziesięć lat pionier polskiej służby zdrowia w Szczecinie (pełnomocnik PCK na Szczecin, rejestracja 16 sierpnia 1945)[12][13].
  3. ↑ Kliniki i Zakłady PSK1 i pierwsi kierownicy:
  4. ↑ W powstaniu warszawskim brał udział Artur Chwalibogowski ps. Sowa (1924-2000)[1].
    Artur Chwalibogowski (pediatra) (1899–1964)[47], zob. Brożek Krzysztof: Chwalibogowski Artur Aleksander (1899-1964) –– lekarz pediatra [W:] Śląski słownik biograficzny. T.3. red. Jan Kantyka, Władysław Zieliński, Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1981 s.65-67)
    [48].
  5. ↑ Jerzy Gelber – pediatra, wybitny klinicysta, naukowiec i dydaktyk, od roku 1948 starszy asystent w Klinice Pediatrycznej Akademii Lekarskiej w Szczecinie i ordynator Oddziału Dziecięcego Zakaźnego w Szpitalu Miejskim nr 1 (ul. Arkońska), gdzie prowadził jednocześnie oddział szkarlatynowy, obserwacyjny i chorych na chorobę Heinego-Medina. W roku 1966 został mianowany na stanowisko docenta etatowego. Przewidywano, że wkrótce obejmie stanowisko kierownika kliniki Chorób Zakaźnych, do czego nie doszło – został jedną z ofiar brutalnej "czystki antysemickiej", prowadzonej w Polsce w latach 1967–1971[92]
  6. ↑ a b c Amelia Korycka, Amelia Draber (Korycka) ps. „Mela” – w czasie powstania warszawskiego sanitariuszka w powstańczym szpitalu przy ul. Poznańskiej 11 (Batalion Zaremba-Piorun, oddział "Bakcyl", dowódca plutonu sanitarnego –por.lek. Jan Dorożyński "Adam"). Szpitalem kierował Edward Drescher[42] (zob. Edward Drescher w powojennym Szczecinie). Po wojnie rozpoczęła studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Łódzkiego. Po czterech latach studiów przeniosła się do Szczecina. Dyplom otrzymała w PAM 1 sierpnia 1953 roku. W latach 1953-1994 pracowała jako nauczyciel akademicki w 1. Klinice Pediatrycznej PAM[43][44]. W roku 2022 została odznaczona przez prezydenta RP Andrzeja Dudę Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[2]
  7. ↑ Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 2 PUM w Szczecinie, Strona internetowa[10]
  8. ↑ Adam Zubczewski (1910-1973) pełnił służbę sanitarną na Starym Mieście, głównie w Centralnym Szpitalu Chirurgicznym nr 1 przy ul. Długiej 7. 26 sierpnia 1944 przeszedł kanałami do Śródmieścia. Pracował do kapitulacji w szpitalu polowym przy ul. Mokotowskiej. Po wojnie w latach 1945-1946 pracował w Bydgoszczy, a następnie w Szczecinie jako ordynator w Szpitalu Wojewódzkim (od 1961 roku do śmierci w 1973 roku - ordynator Oddziału Okulistycznego w Centralnym Szpitalu Kolejowym w Międzylesiu k. Warszawy)[24][25].
  9. ↑ Wanda I-voto Jaworska, II - voto Zubczewska (1907-1994) ukończyła studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego w październiku 1934. Przed wybuchem wojny pracowała w Instytucie Oftalmicznym w Warszawie, pod kierunkiem prof. Melanowskiego. W czasie wojny prowadziła prywatny gabinet okulistyczny w mieszkaniu przy ul. Długiej 9, pracowała w dwóch miejskich ośrodkach zdrowia oraz pogłębiała specjalizację w Instytucie Oftalmicznym. W powstaniu służyła w punktach medycznych oddziału "Bakcyl" (Sanitariat Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej). Po upadku Starego Miasta opuściła dzielnicę z ludnością cywilną. Wyszła z Warszawy wraz z dwojgiem młodszych dzieci oraz rodzicami – Stanisławem i Stefanią Mierosławskimi (została wywieziona do Piotrkowa Trybunalskiego)[26]. Od kwietnia 1945 była ordynatorem Oddziału Ocznego w Szpitalu Wojewódzkim na Bielawkach (Bydgoszcz). W roku 1947 przeniosła się do Szczecina. Zorganizowała Wojewódzką Przychodnię Okulistyczną. Pełniła funkcje jej dyrektora oraz ordynatora Oddziału Ocznego Szpitala PCK. Po utworzeniu Pomorskiej Akademii Medycznej była adiunktem w Klinice Okulistycznej PAM. W roku 1954 zorganizowała Oddział Okulistyczny w Szpitalu PKP, którym kierowała przez 8 lat. W 1962 roku powróciła do Warszawy[26][25].
  10. ↑ a b c Komisja Historyczna Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie (www.oil.szczecin.pl):
    • Maciej Mrożewski– Przewodniczący
    • Wanda Andrzejewska
    • Mieczysław Chruściel
    • Halina Ey-Chmielewska
    • Aleksandra Kładna
    • Amelia Korycka
    • Ireneusz Mazurski
    • Sabina Mikée
    • Roman Milkiewicz
    • Irmina Mrożewska
    • Joanna Nieznanowska
    • Bogna Omachel-Świątnicka
    • Renata Paliga
    • Andrzej Potemkowski
    • Michał Skoczylas
    • Grzegorz Wojciechowski
    • Stanisław Zajączek
    • Olimpia Sipak – Szmigiel
    • Barbara Hanak - Janowska
    • Józef Janowski
  11. ↑ Tadeusz Zwoliński (ur. 1895 w Warszawie, zm. 1972 w Szczecinie) – w latach 1952-1966 kierownik I Kliniki Położnictwa i Chorób Kobiecych PAM (PSK1)[17]
  12. ↑ a b Lekarze szczecińscy, którzy pełnili służbę medyczną w czasie powstania warszawskiego

Przypisy edytuj

  1. ↑ Jan Iwańczuk: Państwowy Urząd Repatriacyjny w Szczecinie. [w:] Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica. pl [on-line]. [dostęp 2023-01-01].
  2. ↑ Ze Stanisławem Jankowiakiem, Czesławem Osękowskim i Włodzimierzem Suleją rozmawia Barbara. „Polski Dziki Zachód”. „Biuletyn IPN”, 2005. Instytut Pamięci Narodowej. 
  3. ↑ a b c Maciej Mrożewski. Relacja z zebrania Komisji Historycznej ORL 16 listopada 2022 r.. „Vox Medici”, s. 40, grudzień 2022. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  4. ↑ a b c Maciej Mrożewski. Odsłonięcie tablicy Powstańcy warszawscy/Lekarze szczecińscy. „Vox Medici”, s. 27-29, styczeń 2023. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  5. ↑ admin: Willa Wellmera – ul. Skłodowskiej-Curie 11. [w:] Portal Sedina.pl [on-line]. 23 lipca 2009. [dostęp 2023-01-07].
  6. ↑ Marek Jaszczyński: 69 lat temu zniszczono miasto. Pod bombami "Lancasterów". [w:] Serwis Głosu Szczecińskiego w portalu GS24.pl (tekst z cyt. źródłami z reprodukcjami zdjęć z Archiwum Państwowego w Szczecinie) [on-line]. www.gs24.pl, 28 sierpnia 2013. [dostęp 2014-11-01].
  7. ↑ Dzieje Szczecina 1945–1990. pod red. Tadeusza Białeckiego i Zygmunta Silskiego. Szczecin: „13 Muz”, 1998, s. 60. ISBN 83-908898-0-3.
  8. ↑ SPSK1.Szczecin: Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 im. prof. Tadeusza Sokołowskiego PUM. [w:] Strona internetowa szpitala [on-line]. [dostęp 2018-06-24].
  9. ↑ Mieczysław Chruściel. 70 lat SPSK nr 1. „Vox Medici”, s. 22-23, styczeń-luty 2018. Okręgowa Izba Lekarska w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  10. ↑ a b c Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 2 PUM w Szczecinie. [w:] Strona internetowa [on-line]. [dostęp 2018-06-24].
  11. ↑ a b c Maksymilian Mikeé, Grzegorz Wojciechowski. Nasze szpitale, Historia szpitala klinicznego przy ul. Unii Lubelskiej. „Vox Medici”, s. 22-35, grudzien-2011. OIL Szczecin. 
  12. ↑ a b c Halina Chmielewska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. 2022 Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2022-12-24].
  13. ↑ a b c Maria Barbara Chmielewska-Jakubowicz, lekarz pediatra (córka): Halina Chmielewska. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego (źródło: Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego – Powstanie Warszawskie i medycyna, wydanie II, Warszawa 2003 r) [on-line]. [dostęp 2022-12-24].
  14. ↑ PAM; Skład osobowy i spis wykładów za rok akademicki 1948/49 oraz na rok akademicki 1949/50. zbc.ksiaznica.szczecin.pl, 1948. [dostęp 2023-01-11].
  15. ↑ Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 2 w Szczecinie, rys historyczny. www.spsk2-szczecin. [dostęp 2023-01-11].
  16. ↑ a b Mieczysław Chruściel. Popiersie profesor Haliny Pilawskiej. „Vox Medici”, s. 12-13, 2022. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  17. ↑ a b c Renata Gałaj: Zwoliński Tadeusz Jan w: Encyklopedia Szczecina. T. 2. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 720. ISBN 83-7241-089-5. (pol.). (Pilawski Z., In memoriam: Prof. hab. Tadeusz Zwoliński, Ginekol Pol. 1972;43(12):1441-3. Polish. PMID: 4567651)
  18. ↑ a b c Andrzej Androchowicz: Jan Dorożyński. [w:] Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
  19. ↑ a b c Jan Dorożyński ps. Adam. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego, 2022. [dostęp 2022-12-31].
  20. ↑ a b c d Grzegorz Wojciechowski. Jan Dorożyński „Adam” (1899–1986). Pracowity życiorys. „Vox Medici”, s. 20-21, maj 2021. OIL Szczecin. ISSN 1426-6318. 
  21. ↑ a b c Ireneusz Mazurski. Tadeusz Marcinkowski, ps. Dobrosław (1917–2011), Wojenne losy studenta medycyny, przyszłego profesora. „Vox Medici”, s. 15-16, sierpień–wrzesień 2021. OIL Szczecin. ISSN 1426-6318. 
  22. ↑ Profesor Tadeusz Marcinkowski 16.10.1917-08.11.2011. www.amsik.pl. [dostęp 2019-02-13].
  23. ↑ Prof. Tadeusz Marcinkowski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [dostęp 2019-02-13].[martwy link]
  24. ↑ a b c Adam Zubczewski. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. MPW. [dostęp 2023-01-14].
  25. ↑ a b c d e f Wanda Andrzejewska. Między marzeniem a wspomnieniem. „Vox Medici”, s. 47, maj/czerwiec 2011. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  26. ↑ a b c d Wanda Jaworska (Zubczewska). [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-16]. (zob. Krzysztof Jaworski archiwum historii mowionej)
  27. ↑ a b Komisja Historyczna. [w:] Okręgowa Izba Lekarska w Szczecinie [on-line]. eppearance. [dostęp 2023-01-05].
  28. ↑ Vox Medici : miesięcznik Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie. [w:] WorldCat [on-line]. Okręgowa Izba Lekarska (Szczecin). [dostęp 2023-01-11].
  29. ↑ Vox Medici (miesięcznik). [w:] Archiwum 20010-2022 [on-line]. OIL w Szczecinie. [dostęp 2023-01-11].
  30. ↑ Jacek Juszczyk. Współprzeżywanie. „Vox Medici”, s. 19-20, sierpień–wrzesień 2021. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  31. ↑ Mieczysław Chruściel. "Pionierka” z cyklu „portret malowany pędzlem i słowem”. „Vox Medici”, s. 11-13, czerwiec 2008. OIL w Szczecinie. 
  32. ↑ Mieczysław Chruściel. Jubileusz 90. rocznicy urodzin Pani Profesor Haliny Pilawskiej. „Vox Medici”, s. 6‑11, czerwiec 2014. ISSN 1426-6318. 
  33. ↑ Mieczysław Chruściel. Żegnaj Lekarzu Szlachetny. „Vox Medici”, s. 60-62, maj-czerwiec 2017. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  34. ↑ Benefis Mieczysława Chruściela. [w:] e-Kurier.pl [on-line]. Kurier Szczeciński sp. z o.o., 2019-04-27. [dostęp 2023-01-05].
  35. ↑ Mieczysław Chruściel: Nauczyciel z Ogończykiem w herbie, Portret malowany pędzlem i słowem (Mieczysław Żółtowski). [w:] Tekst przedrukowany za zgodą autora i redakcji Biuletynu Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie Vox Medici 2009 [on-line]. zoltowscy.pl, 3 marca 2010. [dostęp 2023-01-05].
  36. ↑ a b Maciej Mrożewski. Zbigniew Dworak „Dr Maks” 1917– 1963 – jego życie, bohaterstwo w czasie okupacji i trudne lata powojenne (z cyklu lekarze naszego regionu uczestniczący w Powstaniu Warszawskim 1944). „Vox Medici, Biuletyn Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie”, s. 22-25, styczeń–luty 2020 (wygłoszone 15.01.2020). OIL Szczecin, Koło Historyczne. ISSN 1426-6318. 
  37. ↑ a b c Amelia Korycka. Prof. dr hab. n. med. Edward Drescher(1912–1977), lekarz, bohater wojny z Niemcami i okresu konspiracji, uczestnik Powstania Warszawskiego 1944, organizator szpitalnictwa, dydaktyk i etyk, twórca chirurgii dziecięcej na Pomorzu Zachodnim, współorganizator Izb Lekarskich. „Vox Medici”, s. 32-33, marzec–kwiecień 2021. OIL Szczecin. ISSN 1426-6318. 
  38. ↑ a b dr hab. n. med., prof. PUM Olimpia Sipak. Andrzej Cretti, ps. Górski (1923–2017) Żołnierz AK, student medycyny, powstaniec warszawski „44’’, prof. dr hab. n. med., dr h.c.. „VOX MEDICI Biuletyn Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie”, s. 16-19, grudzień 2021– styczeń 2022. Okręgowa Izba Lekarska w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  39. ↑ Okręgowa Rada Lekarska. [w:] BIP OIL → Władze, struktura → Okręgowa Rada Lekarska [on-line]. OIL Szczecin. [dostęp 2023-01-15].
  40. ↑ a b Maria Barbara Chmielewska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-16].
  41. ↑ Chmielewska-Jakubowicz Maria: „Nasze wygnanie ze Starówki” w: „Exodus Warszawy. Ludzie i miasto po Powstaniu 1944”, I: Pamiętniki. Relacje. dulag121.pl/encyklopediaa. [dostęp 2023-01-29].; fragmenty wspomnień spisanych około 1976 r., opublikowanych w zbiorze „Exodus Warszawy. Ludzie i miasto po Powstaniu 1944”, PIW Warszawa 1992, T.1, s.196-215 (styl tekstu zgodny z oryginałem)
  42. ↑ a b c Edward Drescher. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. www.1944.pl/historia. [dostęp 2012-05-28]. (pol.).
  43. ↑ a b c Amelia Draber "Mela" (Korycka). [w:] Archiwum historii mówionej [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-07]. (Powstańcze biogramy)
  44. ↑ a b oprac.LK: „Mela” wspomina Powstanie Warszawskie. [w:] www.Gazeta Lekarska.pl [on-line]. 11 stycznia 2023. [dostęp 2023-01-11].
  45. ↑ IPN Szczecin: Amelia Korycka. [w:] Wyszukiwarka haseł [on-line]. Instytut Pamięci Narodowej, o. Szczecin. [dostęp 2023-01-16].
  46. ↑ Maciej Janiak. Odznaczona szczecińska lekarka, "Mela" była sanitariuszka AK [ZDJĘCIA. „Głos Szczeciński GS.pl”, 3 października 2022. 
  47. ↑ a b red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina T.II P-Ż : Artur Aleksander Chwalibogowski. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, 2000, s. 158. ISBN 83-7241-089-5.
  48. ↑ Artur Chwalibogowski ps. "Sowa". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-06].
  49. ↑ January Zubrzycki. mhk.pl. [dostęp 2018-07-03].
  50. ↑ S. Metler. In memoriam: Prof. dr. med. January Zubrzycki, M.D. (inf. bibl. PubMed). „Ginekol Pol.”, s. 799-801, 1970 Jul. PMID: 4916596. 
  51. ↑ Alina Kędzia: Stojałowski Kazimierz. W: Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. Wyd. 1. T. 2: P–Ż. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii. Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 2000, s. 412. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).
  52. ↑ Tadeusz Brzeziński: Kazimierz Stojałowski; Sławny patomorfolog. W: Szczecinianie stulecia. Wyd. Piątek trzynastego, s. 116. OCLC Szczecinianie.
  53. ↑ Murczyński Czesław. W: Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. Wyd. 1. T. 1: A–O. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii. Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 1999, s. 633. ISBN 83-87341-45-2. (pol.).
  54. ↑ Andrzej Aleksander Cretti. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-18].
  55. ↑ Zofia Cykalewicz. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-19].
  56. ↑ Zofia Chyła "Jagódka". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-19].
  57. ↑ Zofia Chyła Cykalewicz. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego [on-line]. [dostęp 2023-01-19].
  58. ↑ Maciej Mrożewski, Amelia Korycka. Prof. dr hab. n. med. Edward Drescher (1912–1977), lekarz, bohater wojny z Niemcami i okresu konspiracji, uczestnik Powstania Warszawskiego 1944, organizator szpitalnictwa, dydaktyk i etyk, twórca chirurgii dziecięcej na Pomorzu Zachodnim, współorganizator Izb Lekarskich. „Vox Medici, Biuletyn Okręgowej Izby Lekarskiej w Szczecinie”, s. 32-33, marzec–kwiecień 2021. OIL Szczecin, Koło Historyczne. ISSN 1426-6318. 
  59. ↑ Zbigniew Dworak ps. "Dr Maks". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego, 2022. [dostęp 2022-12-31].
  60. ↑ Halina Jędrzejewska (Źródło: Lekarze Powstania Warszawskiego 1VII – 2 X 1944 wyd. TLW): Zbigniew Dworak ps. Maks. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego > Medycy Powstania [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
  61. ↑ Andrzej Androchowicz: Magazyn Wojskowy (radio; o próbie zamachu na obergruppenfűhrera Koppe, dokonanej w 1944 r. przez oddział AK „Parasol” opowiada uczestnik akcji, Zbigniew Dworak). [w:] Encyklopedia Pomorza Zachodniego - pomeranica.pl [on-line]. [dostęp 2022-12-31].
  62. ↑ Janusz Gąsecki "Tyka". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-19].
  63. ↑ Maria Draber. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-16].
  64. ↑ Ziemowit Korycki, "Kirkor". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-07].
  65. ↑ Aleksander Kulikowski w MPW 44
  66. ↑ Kulińska Aniela „Nella” w MPW 44
  67. ↑ Aniela Sitkiewicz Kulińska. [w:] Time-Note [on-line]. [dostęp 2023-01-19].
  68. ↑ Lencznarowiecz-Roman Maria, forum.rybacy.org
  69. ↑ Lindecki Jerzy „Skałka” w MPW 44
  70. ↑ Czesław Narkowicz "Bryła". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
  71. ↑ Czesław Narkowicz ps. Bryła lekarz-chirurg. [dostęp 2023-01-19].
  72. ↑ Maria Kotecka (Noceń). [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
  73. ↑ Zygmunt Noceń "Narcyz". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
  74. ↑ Jan Perzyński "Szczerba". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
  75. ↑ Jan Perzyński ps. Szczerba. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego [on-line]. [dostęp 2023-01-19].
  76. ↑ Alina Nowacka - Piasecka ps. Srebro, Jadzia. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego (w: Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego – Powstanie Warszawskie i medycyna, wydanie II, Warszawa 2003 r). [on-line]. [dostęp 2023-01-19].
  77. ↑ Wiesław Piasecki, "Wiesław". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
  78. ↑ Elżbieta Grabowska-Piasecka ps. doktor Pokrzywińska. [w:] Encyklopedia Medyków Powstania Warszawskiego [on-line]. [dostęp 2023-01-19].
  79. ↑ Elżbieta Zofia Grabowska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
  80. ↑ Jerzy Janusz Piasecki "Janusz II". [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-19].
  81. ↑ Halina Pilawska. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-18].
  82. ↑ Mieczysław Chruściel. Popiersie profesor Haliny Pilawskiej. „Vox Medici”, s. 12-13, styczeń 2022. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  83. ↑ Mieczysław Chruściel. Popiersie prof. Haliny Pilawskiej. Skromny pomnik Wielkiej Postaci. „Gazeta Lekarska”, 14 stycznia 2022. 
  84. ↑ Irena Semadeni. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-18].
  85. ↑ Halina Ey-Chmielewska. Pani Irena Konopacka-Semadeni „dr Konstancja” 1901–1984 r.. „Vox Medici”, s. 18-19, maj 2021. OIL Szczecin. ISSN 1426-6318. 
  86. ↑ Jerzy Sileński. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-18].
  87. ↑ Julia Latkowska-Starkiewiczowa. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-01-18].
  88. ↑ Szubiński Zbigniew „Żbik”. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-21].
  89. ↑ Piotr Ernst: Funkcjonowanie ochrony zdrowia w Gorzowie Wielkopolskim w latach 1950-1956. Poznań: Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, 2013, s. 224. [dostęp 2023-01-22]. lit.343: Z. Woźniewski , Polski Almanach Medyczny na rok 1956…, s. 113. - Wanda Uniecka, ur. 9 stycznia 1923 r. w Warszawie. Dyplom uzyskała 7 listopada 1951 r. w Warszawie. Radiolog. Mieszkała przy ulicy Drzymały 38; APGW, Szpital Miejski w Gorzowie Wlkp., sygn. 20, s. 222, Skład osobowy personelu szpitalnego.
  90. ↑ Dokumenty: Sprawa Operacyjnego Sprawdzenia prowadzona przez Wydz. III A KW MO Szczecin w okresie 9.09.1976 - 25.11.1976, dotycząca posiadania i kolportażu przez Wandę Uniecką, zatrudnioną w Zakładzie Radiologii PAM literatury bezdebitowej, niepublikowanej w Polsce ze względu na treści w niej zawarte. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej [on-line]. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2023-01-21].
  91. ↑ Jerzy Ziembicki. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego 44. [dostęp 2023-01-22].
  92. ↑ Radosław Ptaszyński. Kampania antysemicka w środowisku lekarzy Szczecina 1967–1968. Przypadek Jerzego Gelbera. „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały XVIII/2020”. s. 305-325. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Medycy_powstania_warszawskiego_w_powojennym_Szczecinie&oldid=73154760”