Wikipedia

Adam Zubczewski

Adam Zubczewski (ur. 28 grudnia 1910 w Krakowie, zm. 4 listopada 1973 w Międzylesiu) – lekarz okulista, dr med, naukowiec zajmujący się m.in. keratoplastyką, uczestnik powstania warszawskiego (Stare Miasto – Centralny Szpital Chirurgiczny nr 1 przy ul. Długiej 7, Śródmieście – szpital polowy przy ul. Mokotowskiej 55). Po wojnie pracował jako okulista w Bydgoszczy (1945–1946), a następnie w Szczecinie (1946–1960) jako ordynator w Szpitalu Wojewódzkim (później szpitale kliniczne PAM) i w Międzylesiu k. Warszawy (1961–1973)[1][2][3][4][5][6].

Adam Zubczewski
nazwisko konspiracyjne:
Stanisław Wójcik
Data i miejsce urodzenia

28 grudnia 1910
Kraków

Data i miejsce śmierci

4 listopada 1973
Międzylesie (Warszawa)

Zawód, zajęcie

lekarz okulista

Miejsce zamieszkania

Kraków, Tarnów, Warszawa, Szczecin

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

dr med[1]

Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Stanowisko

ordynator oddziału okulistycznego Szpitala Wojewódzkiego w Szczecinie,
1955–1960 – adiunkt i zastępca profesora w Klinice Okulistycznej AM w Szczecinie

Pracodawca

Pomorska Akademia Medyczna

Rodzice

Zygmunt Zubczewski, Maria Zubczewska z d. Turschmidt

Małżeństwo

Wanda z d. Mierosławska,
I-voto Jaworska,
II-voto Zubczewska[a]

Dzieci

przybrane i własne: Stanisław (ur. 1929), Krzysztof (ur. 1933), Małgorzata (ur. 1937), Andrzej (?), Stefan (?)

Życiorys edytuj

Dom rodzinny i studia edytuj

Adam Zubczewski urodził się pod koniec roku 1910 w Krakowie jako syn Zygmunta Zubczewskiego (ur. ok. 1880) i Marii Zubczewskiej z d. Turschmidt[7]. Starszy stryj, Julian Zubczewski (ur. 1855), był opiekunem Władysława Sikorskiego i Heleny (ur. 1888) – przybranej córki, w przyszłości Heleny Sikorskiej. Był wybitnym nauczycielem i wychowawcą, autorem takich opracowań jak: Reforma szkolnictwa ludowego i seminaryów nauczycielskich (1912), Szkoła powszechna : utopie, praktyka (Piotrków 1918) i inne[8].

Bratanek Juliana Zubczewskiego, Adam Zubczewski, wybrał medycynę. Studia medyczne ukończył na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, po czym rozpoczął praktykę lekarską w Tarnowie[3] (zob. Tarnów w okresie II Rzeczypospolitej).

II wojna światowa edytuj

Okres 1939–1944 edytuj

 
Sonderfahndungsbuch Polen – „Specjalna księga Polaków ściganych listem gończym” (strona tytułowa)

Sytuację całkowicie zmienił wybuch wojny (zob. Tarnów w okresie okupacji niemieckiej), w tym rozpoczęcie intensywnej „Nadzwyczajnej Akcji Pacyfikacyjnej” (Akcja AB), będącej kontynuacją tzw. Intelligenzaktion (akcja prowadzona na podstawie listy proskrypcyjnej „wrogów Rzeszy”). Adam Zubczewski został – wraz z trzema innymi lekarzami – aresztowany przez Gestapo w grudniu 1940 roku. Zdołał zbiec z aresztu i przedostać się do okupowanej Warszawy, gdzie ukrywał się pod fałszywym imieniem i nazwiskiem „Stanisław Wójcik”[3].

Wykorzystując liczne skomplikowane koneksje rodzinne i znajomości[b] Adam Zubczewski („Stanisław Wójcik”) trafił na ulicę Długą. Zamieszkał w trzypokojowym mieszkaniu (Długa 9 m.19) zajmowanym przez dr Wandę Jaworską z d. Mierosławską z rodziną (zob. Medycy powstania warszawskiego w powojennym Szczecinie – uwaga j)[9][3][4].

Mąż Wandy Jaworskiej, Stanisław (prawnik), w przeddzień 1 września 1939 został zmobilizowany w Korpusie Ochrony Pogranicza (KOP) w Budsławiu (zob. Batalion KOP „Budsław”). Po 17 września znalazł się w obozie w Kozielsku. W roku 1943 rodzina dowiedziała się (z list ogłaszanych przez „Nowy Kurier Warszawski”), że znalazł się wśród ofiar zbrodni katyńskiej[4].

Wanda Jaworska (matka trojga dzieci: Stanisław ur. 1929[c], Krzysztof ur. 1933, Małgorzata ur. 1937) zorganizowała i prowadziła w jednym z pokoi mieszkania przy ul. Długiej prywatny gabinet okulistyczny. Pracowała też w przychodniach Zarządu Miejskiego przy ul. Floriańskiej, ul. Poborzańskiej (Targówek) i innych[9][4].

„Stanisław Wójcik” znalazł zatrudnienie w łaźni miejskiej przy ul. Rybaki i uczestniczył w różnych „akcjach przeciwtyfusowych” (dur brzuszny), prowadzonych w Warszawie i miejscowościach dystryktu warszawskiego (dezynfekcja, dezynsekcja, deratyzacja). Otrzymał dokumenty gwarantujące bezpieczeństwo w czasie kontroli przez żandarmerię oraz uzyskał możliwości zdobywania poza Warszawą prowiantu, dostarczanego współmieszkańcom ul. Długiej 9. Uczestniczył też w pracach na działce, uprawianej wspólnie na terenie ogrodu zoologicznego, w pobliżu nieczynnej hipopotamiarni. Nie jest pewne, czy był zaangażowany w działalność konspiracyjną[d][3][4].

Powstanie warszawskie edytuj

Po wybuchu powstania warszawskiego Adam Zubczewski pełnił służbę medyczną przy ul. Długiej 7 – w Centralnym Szpitalu Chirurgicznym nr 1, przewidzianym dla 600 rannych, który rozpoczął działalność 12 sierpnia (przeniesiono tam rannych ze Szpitala Maltańskiego i ze zbombardowanego szpitala św. Jana Bożego). Kierownikiem zespołu chirurgów był Wincenty Tomaszewicz. Po 13 sierpnia (wybuch „czołgu pułapki” na ul. Kilińskiego) na potrzeby szpitala zajęto wszystkie piwnice i mieszkania na parterze i pierwszym piętrze wzdłuż Podwala (do ul. Freta)[10].

 
A
 
B
A. Pałac Raczyńskich (po prawej)
w perspektywie ulicy Długiej przed II wojną światową
B. Szczątki rannych zamordowanych w szpitalu przy ul. Długiej 7
(Niemcy zamordowali ok. 200 ciężko rannych, niezdolnych do ewakuacji)
 
Żołnierze zgrupowania "Radosław" po ewakuacji kanałami ze Starówki (2 września 1944)
 
Jedna z dróg do Dulagu 121 Pruszków

Gdy nastąpił kryzys obrony Starego Miasta członkowie rodzin Jaworskich, Mierosławskich, Bujanowskich i osoby z nimi związane analizowały możliwe sposoby działania, dostosowane do sprawności swoich podopiecznych (np. seniorzy, dzieci, chorzy). Część uznała konieczność pogodzenia się z niemieckimi planami wysiedlenia ludności Warszawy[4]. Adam Zubczewski nie miał wątpliwości, że musi iść kanałami do szpitali walczącego Śródmieścia. Został członkiem zespołu szpitala polowego zorganizowanego przy ul. Mokotowskiej 55[3][4] w wybudowanej w latach 1913–1930 kamienicy Warszawskiego Chrześcijańskiego Towarzystwa Ochrony Kobiet[5].

Okres powojenny edytuj

 
Szczecin, aleja Piastów 12
 
Jeden z budynków byłego szpitala PCK przy ul. Unii Lubelskiej (pediatria)

Po zakończeniu wojny Adam Zubczewski pracował w latach 1945–1946 w Bydgoszczy[3], a następnie wraz z drugą żoną Wandą[9] mieszkał w Szczecinie. Zubczewscy otrzymali do dyspozycji dwa duże mieszkania w pobliżu działającej już od 2 września 1945 polskiej szkoły (zob. Janina Szczerska i I LO im. Marii Skłodowskiej-Curie) oraz w pobliżu Placu Sprzymierzonych, przy którym przychodnie i biura PCK organizowała Halina Chmielewska. W nowym szczecińskim domu współmieszkańcami było grono młodzieży (młodzi Jaworscy i Zubczewscy, przyjaciel nieżyjącego Stanisława Jaworskiego i in.[6]). Panowała w nim ciepła rodzinna atmosfera, serdecznie wspominana przez Wandę Andrzejewską (ur. 1930), późniejszą absolwentkę PAM i cenioną okulistkę)[6][11].

Wanda i Adam Zubczewscy włączyli się do organizacji placówek ochrony zdrowia na tzw. „polskim Dzikim Zachodzie”[12]. Byli jednymi z pierwszych okulistów w mieście. Już w sierpniu 1947 roku otworzyli pierwszy okulistyczny oddział liczący 40 łóżek, który mieścił się w szpitalu PCK[6][e] (zob. powojenna działalność Haliny Chmielewskiej).

Po powołaniu do życia Pomorskiej Akademii Lekarskiej istniejące szpitalne oddziały zaczęły pełnić funkcje klinik w tworzonych szpitalach klinicznych (Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 im. prof. Tadeusza Sokołowskiego i Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2)[13][14][15][16]. Wanda i Adam Zubczewscy zostali pierwszymi adiunktami Kliniki Okulistycznej[f] kierowanej przez prof. Witolda Starkiewicza. W latach 1955—1960 dr med. Adam Zubczewski był w tej klinice zastępcą profesora[1].

Klinika stała się wysokospecjalistyczną placówką leczniczo-badawczą zajmującą się pełnoprofilowym leczeniem chorób oczu, ze szczególnym naciskiem na operacyjne i nieoperacyjne choroby siatkówki, jaskrę, nowoczesną chirurgię zaćmy i przeszczepy rogówek[16][17].

 
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1, ul. Unii Lubelskiej
 
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2, ul. Powstańców Wielkopolskich
 
Medycy – powstańcy warszawscy
Szpitale kliniczne Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie i upamiętnienie współtwórców

Od 1961 roku do śmierci w 1973 roku był ordynatorem Oddziału Okulistycznego w Centralnym Szpitalu Kolejowym w Międzylesiu k. Warszawy (obecnie MSSW Międzyleski Szpital Specjalistyczny w Warszawie z nowoczesnym oddziałem okulistycznym[18][3][6]. Został pochowany na Starych Powązkach w Warszawie, w kwaterze Emeryka Mierosławskiego (jednego z synów Adama Kaspra Mierosławskiego) gdzie w roku pochowano również Wandę Zubczewską (1907-1994)[19]

Wybrane publikacje edytuj

Publikacje w bazie PubMed[20]
  • 1953: Zubczewski A., Wyniki badań nad działaniem atmosfery zawierającej dwusiarczek węgla na narząd wzroku, Medycyna Pracy 1953;4(4):251–258
  • 1953: Zubczewski A., Praktyczne zastosowanie metody Grzędzielskiego lokalizacji ciał obcych w gałce ocznej, Klinika Oczna, 1953;23(2):121–123
  • 1954: Zubczewski A., Leczenie operacyjne w przypadkach porażenia zewnętrznych mięśni oczu, Klinika Oczna, 1954;24(2):131–132
  • 1955: Zubczewski A., Wyniki 60 operacji przeszczepienia rogówki, Polski Tygodnik Lekarski (Warszawa), 1955 Maj 16;10(20):637–644
Pamiętnik XXVI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, Szczecin 25–27 IX 1958 r.
  • 1958: Zubczewski Adam, Botropara. Lek o działaniu wybitnie hemokoagulacyjnym w chirurgii oka. Pamiętnik XXVI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, Szczecin 25–27 IX 1958[21]

Uwagi edytuj

  1. ↑ W Geni.com zamieszczono pozycję „Stanisława Zubczewska z d. Doboszyńska” (data urodzenia oszacowana na lata od 1877 do 1937), żona Adama Zubczewskiego (brakuje potwierdzenia w piśmiennictwie)[22]
  2. ↑ Krzysztof Jaworski (syn Wandy Jaworskiej z d. Mierosławskiej i Stanisława Jaworskiego, ur. 1933) miał świadomość, że ukrywający się przed Gestapo „Stanisław Wójcik” szukał kryjówki m.in. w domach znajomych z przedwojennego Inowrocławia. Niektóre z informacji przekazanych w Muzeum Powstania Warszawskiego budzą wątpliwości. Powiedział m.in., że „... córki Sikorskiego, Zosia i ta druga to chodziły w Inowrocławiu razem do szkoły z siostrami mojej mamy”[4], podczas gdy Zosia, córka małżeństwa Sikorskich, była ich jedynym dzieckiem[23]).
  3. ↑ Najstarszy syn nie przeżył powstania[6]. Miejsce i okoliczności śmierci nie są jasne. Według drugiego syna, Krzysztofa, ostatni kontakt ze Stanisławem miał Adam Zubczewski w szpitalu przy ul. Mokotowskiej 55[4].
    Tam zresztą spotkał się z moim bratem, który się wycofał z Powiśla, po upadku Powiśla… Obaj – i brat, i kuzyn wycofali się do Śródmieścia. Z tym że kuzyn został w Śródmieściu Północnym, natomiast część oddziału „Krybara” przemaszerowała do Śródmieścia Południowego i poszła na Powiśle Czerniakowskie. A brat się uparł. Adam prosił, mówił: „Stasiu, zostań ze mną tutaj w tym szpitalu, gdzie ty będziesz lazł?”. Nie? No, ale on, bohater, on oddziału nie opuści, nie zdezerteruje. Nie wiem, trudno powiedzieć jak to było. W każdym razie jedno jest pewne, że poszedł z oddziałem i tyle go widzieliśmy[4].
    ... po wojnie my poszukiwaliśmy oczywiście przez Czerwony Krzyż i tam przez ten ośrodek w Arolsen. No, Stanisławów Jaworskich, o których nic nie było wiadomo poza imieniem i nazwiskiem, to było chyba piętnastu czy szesnastu. Mama miała relację od jakiegoś inżyniera z obozu w Neuengamme, który twierdził, że spotkał się tam z takim młodym człowiekiem, który się nazywał właśnie Stanisław Jaworski i był ubrany w taką bluzę, jakby battle-dressową, więc on miał takie ubranie. Ale pewności nie mam żadnej. Jak wiecie, ci jeńcy z obozu w Neuengamme, to oni zostali zapakowani na te statki, które utopili zresztą Anglicy, zbombardowali w ostatnim dniu przed kapitulacją.
  4. ↑ Krzysztof Jaworski, dorastający w okupacyjnej Warszawie w dużej grupie młodzieży w różnym stopniu zaangażowanej w działalność konspiracyjną, powiedział po wielu latach[4]:
    „Adam, czyli pseudo Stanisław Wójcik, też jak się okazuje miał swoje konspiracyjne kontakty, chociaż jako trefny, to też właściwie nie było wiadomo czy się gdzieś angażować, czy nie, czy jakiś ogon za nim nie pójdzie albo coś się stanie. Więc jak to w czasie okupacji – wszyscy wiedzą, ale nie wie nikt”.
  5. ↑ Szpital przy Unii Lubelskiej był początkowo prowadzony przez Polski Czerwony Krzyż (Okręg Zachodniopomorski) i Wojewódzki Związek Samorządowy w Szczecinie. Kierowała nim Rada Szpitala. Na pierwszym posiedzeniu, które odbyło się 8 stycznia 1947 roku, powołano ordynatorów oddziałów. Planowano powierzenie funkcji ordynatora Oddziału Ocznego dr Marii Dymitrowskiej[25] (nie objęła tego stanowiska)[14]. Szpital (5 oddziałów z 630 łóżkami) rozpoczął działalność w lutym 1947 roku (został uroczyście otwarty 27 czerwca). 14 lutego 1949 roku, uchwałą Zarządu Głównego PCK przekazano szpital władzom państwowym. Zaczął działać jako Państwowy Szpital Wojewódzki w Szczecinie.
  6. ↑ Wanda Zubczewska pracowała również w Szpitalu Miejskim (wcześniej – Szpital Kolejowy, współcześnie – Kościelny Instytut Medyczny im. Jana Pawła II)[24]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Acta ophthalmologica Polonica; Klinika oczna: organ Towarzystwa Okulistów Polskich. Wyd. Tom 43, Wydania 7-12. Państowowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1973, s. 1326. [dostęp 2023-02-28].
  2. ↑ Adam Zubczewski. [w:] Drzewo genealogiczne, Geni.com [on-line]. MyHeritage Ltd. [dostęp 2023-02-13]. (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g h Adam Zubczewski. [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. MPW44. [dostęp 2023-02-09].
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Krzysztof Jaworski: Krzysztof Jaworski. [w:] Powstańcze biogramy (archiwum historii mówionej) [on-line]. MPW44. [dostęp 2023-02-09].
  5. ↑ a b Szpital polowy Mokotowska 55. [w:] Serwis Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Bogna Janke. [dostęp 2023-02-13].
  6. ↑ a b c d e f Wanda Andrzejewska. Między marzeniem a wspomnieniem. „Vox Medici”, s. 47, maj/czerwiec 2011. OIL w Szczecinie. ISSN 1426-6318. 
  7. ↑ Maria Zubczewska (Turschmidt). [w:] Geni.com [on-line]. [dostęp 2023-02-13].
  8. ↑ Autor: Zubczewski, Julian (1855-1924). [w:] Biblioteka Narodowa [on-line]. Polona. [dostęp 2023-02-13].
  9. ↑ a b c Wanda Jaworska (Zubczewska). [w:] Powstańcze biogramy [on-line]. Muzeum Powstania Warszawskiego. [dostęp 2023-02-09].
  10. ↑ Centralny Powstańczy Szpital Chirurgiczny nr 1. [w:] Serwis Szpitale Polowe 1944 [on-line]. Szpitale-44. [dostęp 2023-02-18].
  11. ↑ Wanda Andrzejewska. W: Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny. Warszawa: Interpress, 1987, s. 34-35. ISBN 83-223-2339-5.
  12. ↑ Ze Stanisławem Jankowiakiem, Czesławem Osękowskim i Włodzimierzem Suleją rozmawia Barbara. „Polski Dziki Zachód”. „Biuletyn IPN”, 2005. Instytut Pamięci Narodowej. 
  13. ↑ SPSK1.Szczecin: Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 1 im. prof. Tadeusza Sokołowskiego PUM. [w:] Strona internetowa szpitala - historia [on-line]. [dostęp 2018-06-24].
  14. ↑ a b Maksymilian Mikeé, Grzegorz Wojciechowski. Nasze szpitale, Historia szpitala klinicznego przy ul. Unii Lubelskiej. „Vox Medici”, s. 22-35, grudzien-2011. OIL Szczecin. 
  15. ↑ Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2. [w:] Strona internetowa Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie [on-line]. PUM w Szczecinie. [dostęp 2023-02-24].
  16. ↑ a b Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2 PUM w Szczecinie al. Powstańców Wielkopolskich 72. [w:] I Klinika Okulistyki SPSK-2 [on-line]. spsk2-szczecin.pl. [dostęp 2023-02-21].
  17. ↑ Struktura organizacyjna Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego nr 2 PUM. [w:] Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny nr 2 PUM w Szczecinie al. Powstańców Wielkopolskich 72 71-111 Szczecin [on-line]. bip.spsk2, 2017. [dostęp 2023-02-25].
  18. ↑ Oddział Okulistyczny. [w:] Międzyleski MSSW Międzylesie, Szpital Specjalistyczny w Warszawie [on-line]. mssw.pl. [dostęp 2023-02-18].
  19. ↑ Cmentarz Stare Powązki: EMERYK MIEROSŁAWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-02-18].
  20. ↑ Zubczewski A. (4 results). [w:] PubMed [on-line]. PubMed.gov. [dostęp 2023-02-25].
  21. ↑ red. Teresa Baranowska-George: Pamiętnik XXVI Zjazdu Polskiego Towarzystwa Okulistycznego, Szczecin 25-27 IX 1958 r.; zbiór prac. Wyd. 1. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1960, s. 203—208.
  22. ↑ Stanisława Zubczewska (Doboszyńska). [w:] Geni.com [on-line]. [dostęp 2023-02-13].
  23. ↑ Walentyna Korpalska: Władysław Eugeniusz Sikorski: biografia polityczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 269(s. 27). ISBN 83-04-02922-7.
  24. ↑ Jolanta Kowalewska: Dawny Szpital Miejski znów jest szpitalem, tyle że kościelnym. Dzisiaj otwarcie i poświęcenie. [w:] Wyborcza.pl Szczecin [on-line]. szczecin.wyborcza.pl, 19.06.2017. [dostęp 2023-02-21].
  25. ↑ Pawlikowska-Łagód Katarzyna, Grzybowski Andrzej. Maria Seidler-Dymitrowska (1899-1971) – pierwsza kobieta profesor okulistyki w Polsce. „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”, s. 9-15, 2021. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Zubczewski&oldid=72466238”