Miądrzyga

Miądrzyga
	; Xerophyllum asphodeloides
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	liliowce
Rodzina	melantkowate
Rodzaj	miądrzyga
	Nazwa systematyczna
	Xerophyllum Michx.; Fl. Bor.-Amer. 1: 210 (1803)
	Typ nomenklatoryczny
	Xerophyllum setifolium Michx.; [= Xerophyllum asphodeloides (L.) Nutt.]
	Multimedia w Wikimedia Commons

Miądrzyga (Xerophyllum Michx.) – rodzaj wieloletnich, naziemnopączkowych roślin zielnych z rodziny melantkowatych. Należą do niego dwa północnoamerykańskie gatunki: miądrzyga tęga (Xerophyllum tenax (Pursh) Nutt.) i Xerophyllum asphodeloides (L.) Nutt. Pierwszy gatunek występuje od zachodniej Kanady do zachodniej Kalifornii, drugi jest endemiczny dla Stanów Zjednoczonych, gdzie występuje od New Jersey do Alabamy^[3]. Oba gatunki zasiedlają piaszczyste, nizinne pagórki porośnięte sosnami smołowymi, suchymi lasami dębowo-orzesznikowymi z domieszką Pinus echinata i sosny wirginijskiej, a także lasy górskie^[4]. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów ξηρό (ksero – suchy) i φύλλων (phyllon – liście)^[5].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne osiągające wysokość dwóch metrów.

Łodyga: Pęd podziemny stanowi skrócone, zdrewniałe, bulwopodobne kłącze, na końcu którego powstają słabo rozwinięte, okryte łuskami cebule przybyszowe, które po kilku latach od powstania kwitną, a po owocowaniu obumierają. Pęd naziemny wzniesiony, nierozgałęziony.

Liście: Liście głównie odziomkowe, skrętoległe, tworzące kępkową rozetkę. Blaszki liściowe łukowato wygięte, u nasady rozszerzone, dystalnie zwężone, nitkowato-równowąskie, kolankowe, sztywne, o piłkowanych brzegach. Na pędzie kwiatostanowym powstaje wiele nitkowato-równowąskich przysadek.

Kwiaty: Kwiaty obupłciowe, sześciopręcikowe, podzalążniowe, szypułkowe, zebrane w gęsty kwiatostan, wpierw baldachogroniasty, następnie wydłużający się i groniasty. Szypułki o długości 3–5 cm. Okwiat pojedynczy, złożony z sześciu kremowobiałych, rozwartych, podługowatych lub odwrotnie jajowatych listków równej lub różnej długości. Pręciki słabo wyrastające ponad okwiat, o szydłowatych, poszerzonych u nasady nitkach i dwukomorowych główkach. Zalążnia górna, trójkomorowa, przechodząca w trzy zakrzywione szyjki słupka, doosiowo zakończone brodawkowatymi znamionami.

Owoce: Zbliżone do torebek, kuliste do jajowatych, pękające wzdłuż szwów, trzykomorowe. W każdej komorze obecnych jest od dwóch do czterech zielonkawo-brązowych,podługowato-wrzecionowatych, trójkątnych w przekroju nasion^[6].

Systematyka

Według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016) rodzaj zaliczany jest do monotypowej podrodziny Xerophylleae w rodzinie melantkowatych (Melanthiaceae), należącej do rzędu liliowców (Liliales) zaliczanych do jednoliściennych (monocots)^[2].

Zagrożenie i ochrona

Xerophyllum asphodeloides objęty jest ochroną gatunkową na podstawie przepisów stanowych w Georgii (status R – rzadki), Kentucky (H – historyczny) i Tennessee (T – zagrożony)^[7].

Zastosowanie

Rośliny spożywcze: Kłącza miądrzygi tęgiej są jadalne po upieczeniu^[8].

Rośliny lecznicze: Indianie stosowali okłady z przeżutych kłączy miądrzygi tęgiej, mających działanie ściągające, na rany. Piana powstająca w trakcie ucierania tego pędu używana była do przemywania bolących oczu. Wywar z kłącza stosowany był również do przemywania zwichniętych i złamanych kończyn^[8].

Rośliny włókniste: Z liści miądrzygi produkowane są wodoszczelne kosze, używane do gotowania żywności. Drobniejsze liście wykorzystywane są do plecenia spódniczek, kapeluszy i płaszczy^[8].

Rośliny ozdobne: Oba gatunki są uprawiane dla efektownych, białych kwiatostanów^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
↑ Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).
↑ NatureServe Explorer. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).
↑ D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 409. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).
↑ ^a ^b Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).
↑ PLANTS Threatened & Endangered. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Plants For A Future. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).

[kew-3] Rafaël Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).

[4] NatureServe Explorer. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).

[5] D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 409. ISBN 978-0-521-86645-3. (ang.).

[fona-6] Flora of North America. Vol. 26: Liliaceae. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).

[7] PLANTS Threatened & Endangered. United States Department of Agriculture. [dostęp 2011-03-13]. (ang.).

[pfaf-8] Plants For A Future. [dostęp 2015-12-12]. (ang.).

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]