Georgia

stan Stanów Zjednoczonych
Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: inne znaczenia.

Georgia (wymowa:/ˈdʒɔrdʒə/ i) – stan w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, największy na wschód od Missisipi. Nazwa stanu została nadana na cześć króla Jerzego II Hanowerskiego (George II of Great Britain).

Georgia
State of Georgia
— stan —
4. stan od 2 stycznia 1788
ilustracja
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Dewiza: Wisdom, Justice, and Moderation
Państwo  Stany Zjednoczone
Stolica Atlanta
Kod ISO 3166-2 US-GA
Gubernator Brian Kemp (R)
Powierzchnia 153 910[1] km²
Populacja (2017)
• liczba ludności
10 429 379[2]
• gęstość 67,76 os./km²
Strefa czasowa UTC-05:00
UTC-04:00
Języki urzędowe angielski
Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa
Portal Stany Zjednoczone
Piramida wieku
Pomnik Księcia Karola w Atlancie

Graniczy: od północy z Tennessee, od wschodu z Karoliną Południową i Oceanem Atlantyckim, od południa z Florydą, od zachodu z Alabamą. Północna część Georgii leży w Górach Błękitnych (Appalachy). Na południe od nich rozpościera się płaskowyż Piedmont, który przechodzi w pofałdowaną Nizinę Nadbrzeżną.

Pierwotnie ludność tych terenów stanowili Czirokezi i Indianie Creek. Georgia była jedną z trzynastu kolonii, które w 1775 r. zbuntowały się przeciwko panowaniu brytyjskiemu co zapoczątkowało amerykańską rewolucję.

Obszar metropolitalny Atlanta–Sandy Springs–Alpharetta liczy ponad 6 mln mieszkańców i jest dziewiątą co do wielkości aglomeracją w Stanach Zjednoczonych[3]. Znajduje się tutaj najbardziej ruchliwe, międzynarodowe lotnisko Hartsfield-Jackson Atlanta, które w 2016 roku obsłużyło ponad 100 milionów pasażerów[4].

HistoriaEdytuj

Okres przedkolonialnyEdytuj

W 1540 r. na teren obecnego stanu przybyła pierwsza hiszpańska ekspedycja Hernanda de Soto, który opisał pradawne kultury tubylców o wspólnej obecnie nazwie Mound Builders. Wyróżniały się one m.in. budową okazałych kopców, które miały charakter religijny, ceremonialny, oraz mieszkalny dla ówczesnych notabli. Pozostałości tych budowli znajdują się w wielu miejscach Georgii. Jednym z obszarów na którym są zachowane i udostępnione do zwiedzania są kopce w parku stanowym Kopce Kolomoki[5].

Trwała kolonizacja terenów Georgii zaczęła się od około 1570 r., kiedy hiszpańscy kolonizatorzy zamieszkujący współczesną Florydę utworzyli misje na terenie przybrzeżnych wysp oraz wodzostwa Guale i na terenach Indian Mocama żyjących wzdłuż atlantyckiego wybrzeża obecnej Georgii.

W 1670 r. rozpoczął się konflikt o tereny Georgii pomiędzy Hiszpanią i Anglią, władającą sąsiednią Karoliną (obecnie Karolina Południowa). System hiszpańskich misji, po długich walkach Hiszpanów z Anglikami, sprzymierzonymi z Indianami, został całkowicie zniszczony w latach 1702–1704. Po 1704 r. hiszpańska kontrola ograniczała się do Pensacoli oraz St. Augustine (obecnie Floryda), a sam półwysep Floryda aż do archipelagu Florida Keys został celem brytyjskich wypadów. Wybrzeże Georgii było okupowane przez sprzymierzonych z Brytyjczykami Indianami, głównie plemię Yamasee aż do tzw. wojny Yamasee (Yamasee War) w latach 1715–1717. Wojna wyludniła wybrzeże, otwierając miejsce do brytyjskiej kolonizacji. W 1724 r. zasugerowano po raz pierwszy, aby brytyjska kolonia została nazwana Prowincja Georgia.

Kolonia GeorgiaEdytuj

W 1732 r. stowarzyszeniowa grupa członków parlamentu brytyjskiego uzyskała zlecenie królewskie na utworzenie Powiernictwa Prowincji Georgia (Trustees of the Province of Georgia). W tym samym roku król Jerzy II przyznał prawo do zasiedlenia kolonii Jamesowi Oglenthrope, a kolonia przyjęła nazwę od imienia króla (j.ang. George = Jerzy). Stowarzyszenie wybrało 113 kandydatów na pierwszych kolonistów, którzy po odbyciu rejsu na pokładzie statku Anna 12 lutego 1733 wylądowali w okolicach obecnego Savannah.

StanEdytuj

  • 2 stycznia 1788 – ratyfikacja Konstytucji (jako 4 stan); od tego czasu wzmożone osadnictwo.
  • 1861–1865 – wojna secesyjna, stan opowiedział się po stronie Konfederacji. Został poważnie zniszczony przez unijnego generała Shermana (w tym stołeczna Atlanta).
  • 1886 – w Atlancie rozpoczęto produkcję i sprzedaż napoju nazwanego później coca-colą.

Propozycje podziałuEdytuj

W ramach koncepcji 51. stanu w Georgii powstały dwie większe propozycje podziału:

  • Hrabstwo Dade w północno-zachodniej części stanu Georgia nie miało połączeń drogowych z resztą stanu aż do 1939. Jedyne drogi do tego regionu prowadziły z Alabamy i Tennessee. Politycy chcieli secesji hrabstwa i utworzyli Niezależny Stan Dade (Independent State of Dade). W 1939 r., kiedy do Georgii dołączono ziemie które później stały się Parkiem Stanowym Kanionu Cloudland, hrabstwo wreszcie uzyskało komunikację z Georgią i oficjalnie się do niej włączyło, choć do dzisiaj pozostaje w użyciu pojęcie „Stan Dade”[6].
  • W styczniu 2008 r. publicysta Bill Shipp napisał artykuł dotyczący utworzenia dwóch stanów w Georgii. W dużej mierze było to spowodowane silną suszą w południowej Georgii i obawą naruszenia praw jej mieszkańców przez polityków z części północnej stanu[7].

GeografiaEdytuj

 
Bagno Okefenokee uważane za jeden z siedmiu cudów przyrody stanu Georgia[8].
 
Chattahoochee (rzeka)
 
Centrum Atlanty.

GraniceEdytuj

Wschodnią granicę stanu stanowi Ocean Atlantycki. Na północy od brzegu oceanu granica z Karoliną Południową biegnie w kierunku północno-zachodnim rzeką Savannah do ujścia rzek Tugaloo i Seneca. Następnie, wzdłuż biegu Tugaloo, aż do jej największego dopływu, rzeki Chattooga.

Następnie granica zakręca wokół hrabstwa Rabun, aż do 35° szerokości geograficznej północnej. Równoleżnik ten wytycza granicę pomiędzy Karoliną Północną i Tennessee oraz Tennessee i Alabamą, aż do rzeki Missisipi.

Granica zachodnia z Alabamą zaczyna się w pobliżu miasta Chattanooga w Tennessee, w najdalej na zachód wysuniętym punkcie rzeki Chattahoochee. Stąd biegnie około 250 km w linii prostej do miasta West Point. Stamtąd granica biegnie meandrami rzeki Chattahoochee na południe do jej połączenia z rzeką Flint. W miejscu połączenia dociera do granicy z Florydą i kieruje się w linii prostej na wschód, docierając do rzeki St. Marys River, z której biegiem dociera do Oceanu Atlantyckiego.

Najwyższym punktem Georgii jest góra Brasstown Bald (syn. Enotah) o wysokości 1459 m n.p.m.[9]. Leży ona w północno-zachodniej części stanu, w pobliżu granicy z Karoliną Północną i stanowi południowy kraniec Appalachów.

Dane statystyczneEdytuj

 
17-piętrowy wieżowiec Lamar w Auguście.
Największe miasta Georgii[10]
Lp. Miasto Ludność (2017)
1 Atlanta 486 290
2 Augusta-Richmond 197 166
3 Columbus 194 058
4 Macon-Bibb 152 663
5 Savannah 146 444
6 Athens-Clarke 125 691
7 Sandy Springs 106 739
8 Roswell 94 786
9 Johns Creek 84 350
10 Warner Robins 74 854

DemografiaEdytuj

 
Gęstość zaludnienia w Georgii.

Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Georgia liczy 9 687 653 mieszkańców, co oznacza wzrost o 1 501 207 (18,3%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,3% populacji, 24,1% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 13,5% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,3% ludności stanu stanowią kobiety[11].

JęzykEdytuj

Najpowszechniej używanymi językami są[12]:

Rasy i pochodzenieEdytuj

Według spisu z 2010 roku, 60,8% mieszkańców stanowiła ludność biała (52,8% nie licząc Latynosów), 32,2% to Czarna odmiana człowieka lub Afroamerykanie, 4,2% to Azjaci, 2,1% miało rasę mieszaną, 0,5% to rdzenna ludność Ameryki, 0,1% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 9,6% ludności stanu[11].

W 2019 roku poza grupą afroamerykańską największe grupy stanowią osoby pochodzenia amerykańskiego (9,7%), angielskiego (7,1%), irlandzkiego (6,5%), niemieckiego (5,9%) i meksykańskiego (5,4%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia włoskiego (227,4 tys.), europejskiego (217,4 tys.), afrykańskiego (199,3 tys.), szkockiego (173,6 tys.), francuskiego (158,5 tys.), latynoskiego z Ameryki Centralnej (155,2 tys.), hinduskiego (152,2 tys.), polskiego (121,1 tys.), szkocko–irlandzkiego (117,8 tys.) i portorykańskiego (108,7 tys.)[13][14].

ReligiaEdytuj

 
Pierwszy Zjednoczony Kościół Metodystów w Atlancie.
 
Wnętrze Kościoła baptystów w Atlancie.
Osobny artykuł: Protestantyzm w Georgii.

Podobnie jak sąsiednie stany znajdujące się w pasie biblijnym, Georgia jest jednym z najbardziej religijnych stanów w USA, gdzie trzy czwarte dorosłych twierdzi, że wierzy w Boga z absolutną pewnością[4].

Struktura religijna w 2014 roku[15]:

Georgia ma czwartą co do wielkości społeczność ewangelikalną, a 38% populacji związana jest z ewangelikalnym protestantyzmem[17][15]. Do największych związków wyznaniowych należą: Południowa Konwencja Baptystów, Zjednoczony Kościół Metodystyczny i Kościół katolicki[16].

Symbole stanuEdytuj

  • Dewiza: Wisdom, Justice, and Moderation (Mądrość, sprawiedliwość, i powściągliwość)
  • Przydomek: The Empire State of the South, Peach State
  • Znaczenie przydomku: Imperialny Stan Południa, Stan brzoskwiniowy
  • Symbole: róża odm. Cherokee, dąb wirginijski, przedrzeźniacz brązowy

GospodarkaEdytuj

 
Port lotniczy Atlanta – Hartsfield-Jackson
 
Elektrownia jądrowa Vogtle w Hrabstwie Burke.
 
Pole bawełny w hrabstwie Brooks.

Produkt krajowy brutto Georgii w 2015 roku osiągnął wartość 442,4 mld USD[18], co uplasowało stan na 11. miejscu w Stanach Zjednoczonych[18]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł 3% i był jednym z najwyższych w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)[19]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku wyniósł on 44 723 co uplasowało stan na 29. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577 USD)[20].

W Georgii ma siedzibę (kwaterę główną) wiele największych światowych firm i koncernów. W Atlancie ma siedzibę główną Delta Air Lines, największa pod względem posiadanych samolotów linia lotnicza na świecie i druga pod względem przewiezionych pasażerów w 2016. Port lotniczy Atlanta – Hartsfield-Jackson jest główną siedzibą i hubem firmy co jest jedną z przyczyn powodującą że z liczbą ponad 100 mln pasażerów rocznie jest on najruchliwszym portem lotniczym na świecie[21]. Ponadto w Georgii mają główną siedzibę The Coca-Cola Company, Home Depot, United Parcel Service (UPS), Honeywell, SunTrust Banks i wiele innych firm.

Przemysł i bogactwa naturalneEdytuj

  • przede wszystkim wydobywczy (boksyty, kaolin, kamień)
  • papierniczy
  • tekstylny
  • spożywczy, przetwórczy
  • turystyczny

Georgia jest liderem w dziedzinie leśnictwa komercyjnego, ma wiele zakładów przetwórstwa drewna, elektrowni opalanych drewnem i producentów pelletu drzewnego, z czego większość pelletu jest wysyłana do Europy[22].

RolnictwoEdytuj

Przemysł rolny Georgii odgrywa znaczącą rolę w gospodarce państwa, dostarczając miliardy dolarów rocznie. Stan regularnie zajmuje pierwsze miejsce w krajowej produkcji drobiu i jaj, a także jest czołowym producentem orzeszków ziemnych, pekan, bawełny, tytoniu, jagód i brzoskwiń[23]. Inne dochodowe produkty to: kukurydza, wołowina, mleko, siano, arbuzy, papryka i ogórki[24].

UczelnieEdytuj

CiekawostkiEdytuj

  Zobacz hasło Georgia w Wikisłowniku

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06].
  2. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Georgia, www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
  3. ↑ Metropolitan Areas (USA): Metropolitan and Micropolitan Statistical Areas - Population Statistics, Charts and Map, www.citypopulation.de [dostęp 2021-01-12].
  4. ↑ a b Stephen Mays, 10 Things to Know About Georgia, US News, 2018 [dostęp 2021-01-11] (ang.).
  5. ↑ National Register of Historic Places - Kolomoki Mounds (ang.). United States Department of the Interior - National Park Service. [dostęp 2017-07-03].
  6. ↑ Archives of Dade County, editors of Roadside Georgia (ang.). [dostęp 2011-03-21].
  7. ↑ Bill Shipp. „South Georgia should secede”, 2008-01-22. Coastal Courier (ang.). [zarchiwizowane z adresu 2009-03-03]. 
  8. ↑ Seven Natural Wonders of Georgia, www.georgiaencyclopedia.org [dostęp 2021-01-11] (ang.).
  9. ↑ Brasstown Bald (ang.). SummitPost.org. [dostęp 2017-10-29].
  10. ↑ Biggest Cities in Georgia, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-01-20].
  11. ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Georgia; UNITED STATES, www.census.gov [dostęp 2019-01-20] (ang.).
  12. ↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-20].
  13. ↑ U.S. Census Bureau, 2019: ACS 1-Year Estimates Detailed Tables, data.census.gov [dostęp 2021-01-11] (ang.).
  14. ↑ Ancestry in Georgia (State), statisticalatlas.com [dostęp 2019-01-20].
  15. ↑ a b Adults in Georgia. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
  16. ↑ a b State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].
  17. ↑ Evangelical Protestant States (2010) - QuickLists, www.thearda.com [dostęp 2021-06-06].
  18. ↑ a b Lam Cao and Robert P. Tate: Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-29].
  19. ↑ Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016 (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-29].
  20. ↑ Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state (ang.). The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-29].
  21. ↑ appendix 1. Tables relating to the world of air transport in 2015. (ang.). International Civil Aviation Organization. [dostęp 201-10-29].
  22. ↑ Georgia - State Energy Profile Analysis - U.S. Energy Information Administration (EIA), www.eia.gov [dostęp 2021-01-11].
  23. ↑ Agriculture in Georgia: Overview, New Georgia Encyclopedia [dostęp 2021-01-11] (ang.).
  24. ↑ USDA/NASS 2019 State Agriculture Overview for Georgia, www.nass.usda.gov [dostęp 2021-01-11].
  25. ↑ University of Georgia (ang.). University of Georgia, Athens, GA 30602. [dostęp 2017 -07-03].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Georgia&oldid=63592989”