Georgia

	Georgia; State of Georgia
	4. stan od 2 stycznia 1788
Pieczęć	Flaga
	Dewiza: Wisdom, Justice, and Moderation
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Atlanta
Kod ISO 3166-2	US-GA
Gubernator	Brian Kemp (R)
Powierzchnia	153 910 km²
Populacja (2017); • liczba ludności	; 10 429 379
• gęstość	54,59 os./km²
Strefa czasowa	UTC-05:00; UTC-04:00
Języki urzędowe	angielski
	Położenie na mapie USA;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa
	Portal Stany Zjednoczone

Ten artykuł dotyczy stanu w USA. Zobacz też: inne znaczenia.

Georgia (wymowa:/ˈdʒɔrdʒə/ ⁱ) – stan w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, największy na wschód od Missisipi. Nazwa stanu została nadana na cześć króla Jerzego II Hanowerskiego (George II of Great Britain).

Piramida wieku

Graniczy: od północy z Tennessee, od wschodu z Karoliną Południową i Oceanem Atlantyckim, od południa z Florydą, od zachodu z Alabamą. Północna część Georgii leży w Górach Błękitnych (Appalachy). Na południe od nich rozpościera się płaskowyż Piedmont, który przechodzi w pofałdowaną Nizinę Nadbrzeżną.

Pierwotnie ludność tych terenów stanowili Czirokezi i Indianie Creek.

Georgia była jedną z trzynastu kolonii, które w 1775 r. zbuntowały się przeciwko panowaniu brytyjskiemu co zapoczątkowało amerykańską rewolucję.

Stolica Atlanta z ludnością 5,7 mln jest największym miastem w stanie i jedenastą co do wielkości aglomeracją w Stanach Zjednoczonych^[3].

Spis treści

HistoriaEdytuj

Okres przedkolonialnyEdytuj

W 1540 r. na teren obecnego stanu przybyła pierwsza hiszpańska ekspedycja Hernanda de Soto, który opisał pradawne kultury tubylców o wspólnej obecnie nazwie Mound Builders. Wyróżniały się one m.in. budową okazałych kopców, które miały charakter religijny, ceremonialny, oraz mieszkalny dla ówczesnych notabli. Pozostałości tych budowli znajdują się w wielu miejscach Georgii. Jednym z obszarów na którym są zachowane i udostępnione do zwiedzania są kopce w parku stanowym Kopce Kolomoki^[4]. .

Trwała kolonizacja terenów Georgii zaczęła się od około 1570 r., kiedy hiszpańscy kolonizatorzy zamieszkujący współczesną Florydę utworzyli misje na terenie przybrzeżnych wysp oraz wodzostwa Guale i na terenach Indian Mocama żyjących wzdłuż atlantyckiego wybrzeża obecnej Georgii.

W 1670 r. rozpoczął się konflikt o tereny Georgii pomiędzy Hiszpanią i Anglią, władającą sąsiednią Karoliną (obecnie Karolina Południowa). System hiszpańskich misji, po długich walkach Hiszpanów z Anglikami, sprzymierzonymi z Indianami, został całkowicie zniszczony w latach 1702–1704. Po 1704 r. hiszpańska kontrola ograniczała się do Pensacoli oraz St. Augustine (obecnie Floryda), a sam półwysep Floryda aż do archipelagu Florida Keys został celem brytyjskich wypadów. Wybrzeże Georgii było okupowane przez sprzymierzonych z Brytyjczykami Indianami, głównie plemię Yamasee aż do tzw. wojny Yamasee (Yamasee War) w latach 1715–1717. Wojna wyludniła wybrzeże, otwierając miejsce do brytyjskiej kolonizacji. W 1724 r. zasugerowano po raz pierwszy, aby brytyjska kolonia została nazwana Prowincja Georgia.

Kolonia GeorgiaEdytuj

W 1732 r. stowarzyszeniowa grupa członków parlamentu brytyjskiego uzyskała zlecenie królewskie na utworzenie Powiernictwa Prowincji Georgia (Trustees of the Province of Georgia). W tym samym roku król Jerzy II przyznał prawo do zasiedlenia kolonii Jamesowi Oglenthrope, a kolonia przyjęła nazwę od imienia króla (j.ang. George = Jerzy). Stowarzyszenie wybrało 113 kandydatów na pierwszych kolonistów, którzy po odbyciu rejsu na pokładzie statku Anna 12 lutego 1733 wylądowali w okolicach obecnego Savannah.

StanEdytuj

2 stycznia 1788 – ratyfikacja Konstytucji (jako 4 stan); od tego czasu wzmożone osadnictwo.
1861-1865 – wojna secesyjna, stan opowiedział się po stronie Konfederacji. Został poważnie zniszczony przez unijnego generała Shermana (w tym stołeczna Atlanta).
1886 – w Atlancie rozpoczęto produkcję i sprzedaż napoju nazwanego później coca-colą.

Propozycje podziałuEdytuj

W ramach koncepcji 51. stanu w Georgii powstały dwie większe propozycje podziału:

Hrabstwo Dade w północno-zachodniej części stanu Georgia nie miało połączeń drogowych z resztą stanu aż do 1939. Jedyne drogi do tego regionu prowadziły z Alabamy i Tennessee. Politycy chcieli secesji hrabstwa i utworzyli Niezależny Stan Dade (Independent State of Dade). W 1939 r., kiedy do Georgii dołączono ziemie które później stały się Parkiem Stanowym Kanionu Cloudland, hrabstwo wreszcie uzyskało komunikację z Georgią i oficjalnie się do niej włączyło, choć do dzisiaj pozostaje w użyciu pojęcie „Stan Dade”^[5].
W styczniu 2008 r. publicysta Bill Shipp napisał artykuł dotyczący utworzenia dwóch stanów w Georgii. W dużej mierze było to spowodowane silną suszą w południowej Georgii i obawą naruszenia praw jej mieszkańców przez polityków z części północnej stanu^[6].

GeografiaEdytuj

Chattahoochee (rzeka)

GraniceEdytuj

Wschodnią granicę stanu stanowi Ocean Atlantycki. Na północy od brzegu oceanu granica z Karoliną Południową biegnie w kierunku północno-zachodnim rzeką Savannah do ujścia rzek Tugaloo i Seneca. Następnie, wzdłuż biegu Tugaloo, aż do jej największego dopływu, rzeki Chattooga.

Następnie granica zakręca wokół hrabstwa Rabun, aż do 35° szerokości geograficznej północnej. Równoleżnik ten wytycza granicę pomiędzy Karoliną Północną i Tennessee oraz Tennessee i Alabamą, aż do rzeki Missisipi.

Granica zachodnia z Alabamą zaczyna się w pobliżu miasta Chattanooga w Tennessee, w najdalej na zachód wysuniętym punkcie rzeki Chattahoochee. Stąd biegnie około 250 km w linii prostej do miasta West Point. Stamtąd granica biegnie meandrami rzeki Chattahoochee na południe do jej połączenia z rzeką Flint. W miejscu połączenia dociera do granicy z Florydą i kieruje się w linii prostej na wschód, docierając do rzeki St. Marys River, z której biegiem dociera do Oceanu Atlantyckiego.

Najwyższym punktem Georgii jest góra Brasstown Bald (syn. Enotah) o wysokości 1459 m n.p.m.^[7]. Leży ona w północno-zachodniej części stanu, w pobliżu granicy z Karoliną Północną i stanowi południowy kraniec Appalachów.

Dane statystyczneEdytuj

Pomnik Księcia Karola w Atlancie

Klimat: morski, tropikalny, zimą wyraźnie wpływy kontynentalnego.
Główne rzeki: Flint, Altamaha, Chattahoochee, Coosa, Savannah, Oconee, Ogeechee, Ocmulgee, Satilla, Suwannee
Roślinność: – jałowiec wirginijski, ambrowiec balsamiczny, orzesznik
Fauna – jeleń wirginijski, pancernik dziewięciopaskowy i inne ssaki, przedrzeźniacz północny, przedrzeźniacz rudy i 160 innych gatunków ptaków, grzechotnik diamentowy, mokasyn miedziogłowiec, salamandra plamista, mokasyn błotny, alligatory oraz 79 gatunków gadów i 63 płazy, z ryb słodkowodnych popularne są m.in. są pstrągi, leszcze, sumy a słonowodnych kulbaki, flądry i tarpony. Ponadto na wybrzeżu oceanicznym spotyka się wieloryby i morświny oraz krewetki, ostrygi i kalinki błękitne.
Liczba hrabstw: 159
Zobacz też: Lista hrabstw w stanie Georgia.
Największe hrabstwo: Fulton
Liczba parków stanowych: 53

Największe miasta Georgii^[8]
Lp.	Miasto	Ludność (2017)
1	Atlanta	486 290
2	Augusta-Richmond	197 166
3	Columbus	194 058
4	Macon-Bibb	152 663
5	Savannah	146 444
6	Athens-Clarke	125 691
7	Sandy Springs	106 739
8	Roswell	94 786
9	Johns Creek	84 350
10	Warner Robins	74 854

DemografiaEdytuj

Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Georgia liczy 9 687 653 mieszkańców, co oznacza wzrost o 1 501 207 (18,3%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 6,3% populacji, 24,1% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 13,5% to osoby mające 65 i więcej lat. 51,3% ludności stanu stanowią kobiety^[9].

JęzykEdytuj

Najpowszechniej używanymi językami są^[10]:

język angielski – 87,35%,
język hiszpański – 7,42%.

Rasy i pochodzenieEdytuj

Według spisu z 2010 roku, 60,8% mieszkańców stanowiła ludność biała (52,8% nie licząc Latynosów), 32,2% to Murzyni lub Afroamerykanie, 4,2% to Azjaci, 2,1% miało rasę mieszaną, 0,5% to rdzenna ludność Ameryki, 0,1% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 9,6% ludności stanu^[9].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia amerykańskiego (10,7%), irlandzkiego (9,4%), angielskiego (9,2%), niemieckiego (8,3%) i meksykańskiego (5,5%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia szkockiego, włoskiego, afrykańskiego, francuskiego, latynoskiego z Ameryki Centralnej, hinduskiego, polskiego i portorykańskiego^[11]^[12].

ReligiaEdytuj

Afrykański Kościół Baptystyczny w Savannah

Osobny artykuł: Protestantyzm w Georgii.

Dane z 2014^[13]:

protestanci – 67%
- baptyści – 34%
- bezdenominacyjni – 8%
- metodyści – 7%
- zielonoświątkowcy – 6%
brak religii – 18% (w tym 2% agnostycy i 2% ateiści)
katolicy – 9%
inne religie – 6% (w tym mormoni, muzułmanie, żydzi, hindusi, świadkowie Jehowy, buddyści, prawosławni, bahaici i unitarianie^[14]).

Symbole stanuEdytuj

Dewiza: Wisdom, Justice, and Moderation (Mądrość, sprawiedliwość, i powściągliwość)
Przydomek: The Empire State of the South, Peach State
Znaczenie przydomku: Imperialny Stan Południa, Stan brzoskwiniowy
Symbole: róża odm. Cherokee, dąb wirginijski, przedrzeźniacz brązowy

GospodarkaEdytuj

Produkt krajowy brutto Georgii w 2015 roku osiągnął wartość 442,4 mld USD^[15], co uplasowało stan na 11. miejscu w Stanach Zjednoczonych^[15]. Roczny wzrost PKB w 2016 roku wyniósł 3% i był jednym z najwyższych w Stanach Zjednoczonych (średnia dla wszystkich stanów w 2016 roku wyniosła 1,5%)^[16]. W przeliczeniu na głowę mieszkańca w 2016 roku wyniósł on 44 723 co uplasowało stan na 29. miejscu spośród amerykańskich stanów (średnia krajowa w 2016 wyniosła 50 577USD)^[17].

W Georgii ma siedzibę (kwaterę główną) wiele największych światowych firm i koncernów. W Atlancie ma siedzibę główną Delta Air Lines, największa pod względem posiadanych samolotów linia lotnicza na świecie i druga pod względem przewiezionych pasażerów w 2016. Port lotniczy Atlanta – Hartsfield-Jackson jest główną siedzibą i hubem firmy co jest jedną z przyczyn powodującą że z liczbą ponad 100 mln pasażerów rocznie jest on najruchliwszym portem lotniczym na świecie^[18]. Ponadto w Georgii mają główną siedzibę The Coca-Cola Company, Home Depot, United Parcel Service (UPS), Honeywell, SunTrust Banks i wiele innych firm.

Przemysł i bogactwa naturalneEdytuj

przede wszystkim wydobywczy (boksyty, kaolin, kamień)
papierniczy
tekstylny
spożywczy, przetwórczy
turystyczny
uprawa kukurydzy, bawełny, tytoniu, soi i brzoskwiń
hodowla drobiu.

UczelnieEdytuj

Uniwersytet Georgii, Athens^[19]
Instytut Techniczny Georgii, Atlanta
Georgia State University, Atlanta
Uniwersytet Emory’ego, Druid Hills (Atlanta)
Albany State University, Albany
Kennesaw State University, Kennesaw i Marietta
Augusta State University, Augusta

CiekawostkiEdytuj

Liczne parki upamiętniające pola walki i pomniki przeszłości (m.in. Stone Mountain, Chattanooga National Military Park, Anderson Prison Park, Park Historyczny Góry Kennesaw, Park stanowy F. D. Roosevelta, Mały Biały Dom i inne)
Park stanowy Kopce Kolomoki
Okefenokee National Wildlife Refuge
Cumberland Island National Seashore

PrzypisyEdytuj

↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06].
↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Georgia, www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
↑ Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps, citypopulation.de [dostęp 2019-01-20] .
↑ National Register of Historic Places - Kolomoki Mounds (ang.). United States Department of the Interior - National Park Service. [dostęp 2017-07-03].
↑ Archives of Dade County, editors of Roadside Georgia (ang.). [dostęp 2011-03-21].
↑ Bill Shipp. „South Georgia should secede”, 2008-01-22. Coastal Courier (ang.). [zarchiwizowane z adresu 2009-03-03].
↑ Brasstown Bald (ang.). SummitPost.org. [dostęp 2017-10-29].
↑ Biggest Cities in Georgia, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-01-20] .
↑ ^a ^b U.S. Census Bureau QuickFacts: Georgia; UNITED STATES, www.census.gov [dostęp 2019-01-20] (ang.).
↑ Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-20] .
↑ U.S. CensusU.S.C. Bureau U.S. CensusU.S.C., American FactFinder - Results, factfinder.census.gov [dostęp 2019-01-20] (ang.).
↑ Ancestry in Georgia (State), statisticalatlas.com [dostęp 2019-01-20] .
↑ Adults in Georgia. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].
↑ ^a ^b Lam Cao and Robert P. Tate: Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-29].
↑ Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016 (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-29].
↑ Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state (ang.). The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-29].
↑ appendix 1. Tables relating to the world of air transport in 2015. (ang.). International Civil Aviation Organization. [dostęp 201-10-29].
↑ University of Georgia (ang.). University of Georgia, Athens, GA 30602. [dostęp 2017 -07-03].

[1] State Area Measurements and Internal Point Coordinates (ang.). U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-06].

[2] U.S. Census Bureau QuickFacts: Georgia, www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).

[3] Major Agglomerations of the World - Population Statistics and Maps, citypopulation.de [dostęp 2019-01-20] .

[4] National Register of Historic Places - Kolomoki Mounds (ang.). United States Department of the Interior - National Park Service. [dostęp 2017-07-03].

[5] Archives of Dade County, editors of Roadside Georgia (ang.). [dostęp 2011-03-21].

[6] Bill Shipp. „South Georgia should secede”, 2008-01-22. Coastal Courier (ang.). [zarchiwizowane z adresu 2009-03-03].

[7] Brasstown Bald (ang.). SummitPost.org. [dostęp 2017-10-29].

[8] Biggest Cities in Georgia, www.biggestuscities.com [dostęp 2019-01-20] .

[:0-9] U.S. Census Bureau QuickFacts: Georgia; UNITED STATES, www.census.gov [dostęp 2019-01-20] (ang.).

[10] Data Center Results, apps.mla.org [dostęp 2019-01-20] .

[11] U.S. CensusU.S.C. Bureau U.S. CensusU.S.C., American FactFinder - Results, factfinder.census.gov [dostęp 2019-01-20] (ang.).

[12] Ancestry in Georgia (State), statisticalatlas.com [dostęp 2019-01-20] .

[13] Adults in Georgia. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].

[14] State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-01-14].

[GDP-15] Lam Cao and Robert P. Tate: Gross Domestic Product by State, Annual Statistics for (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-29].

[16] Gross Domestic Product by State: Fourth Quarter and Annual 2016 (ang.). U.S. Bureau of Economic Analysis. [dostęp 2017-10-29].

[17] Per capita Real Gross Domestic Product (GDP) of the United States in 2016, by state (ang.). The Statistics Portal. [dostęp 2017-10-29].

[18] x 1. Tables relating to the world of air transport in 2015. (ang.). International Civil Aviation Organization. [dostęp 201-10-29].

[19] University of Georgia (ang.). University of Georgia, Athens, GA 30602. [dostęp 2017 -07-03].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]