Mydlnica (Saponaria L.) – rodzaj roślin z rodziny goździkowatych. Obejmuje ok. 40 gatunków[4][5]. Występują one głównie na obszarach górskich południowej Europy, w północnej Afryce i południowo-zachodniej Azji (największe zróżnicowanie występuje w Turcji, gdzie rośnie 18 gatunków z tego rodzaju[6]). Jako introdukowane rosną w północnej Europie, środkowej i wschodniej Azji oraz w strefach umiarkowanych obu kontynentów amerykańskich[4]. W Polsce dziko rośnie tylko jeden gatunek – mydlnica lekarska (S. officinalis)[7].

Mydlnica
Ilustracja
Morfologia (mydlnica lekarska)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

goździkowate

Rodzaj

mydlnica

Nazwa systematyczna
Saponaria L.
Sp. Pl. 408. 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

S. officinalis L.[3]

Synonimy
  • Bootia Necker[3][4]
  • Pleioneura Rech.f.
  • Proteinia (Ser.) Rchb.
  • Smegmathamnium Fenzl ex Rchb.[4]
  • Spanizium Grisebach[5][4]
Mydlnica bazyliowata

Mydlnica lekarska jest wykorzystywana jako źródło saponin stosowanych przy wyrobie środków piorących i w gaśnicach pianowych[8]. Inne gatunki, zwłaszcza nisko, poduchowato rosnące uprawiane są w ogrodach skalnych jako rośliny ozdobne[6] (najczęściej mydlnica bazyliowata S. ocymoides[9], poza tym m.in. mydlnica oliwska S. ×olivana[10][11]).

Morfologia

edytuj
Pokrój
Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 90 cm wysokości. Ich pędy na przekroju okrągłe, wznoszą się prosto lub pokładają się. Są pojedyncze lub rozgałęziają się. Niektóre gatunki to rośliny poduszkowe. Korzeń u niektórych okazały, tęgi, u innych smukły[6][5]. Rośliny są nagie lub owłosione w obrębie kwiatostanu[8].
Liście
Naprzeciwległe, niepodzielone[6]. U nasady czasem zrosłe (zwłaszcza w górnej części pędu), u niektórych gatunków ogonkowe. Blaszka trój- rzadko pięcionerwowa, kształtu od łopatkowatego, poprzez jajowaty do eliptycznego, na szczycie tępa lub zaostrzona[5].
Kwiaty
Zebrane w gęste lub luźne, szczytowe kwiatostany wierzchotkowe. Kielich zrosłodziałkowy, w postaci wąskiej rurki z 15–25 żyłkami, osiągającej 7–25 mm długości, zakończonej 5 krótkimi ząbkami. Płatków też 5, zwykle na końcach zaokrąglonych, barwy zwykle białej, jasnoróżowej, czerwonawej lub jasnożółtej. Na płatkach występuje przykoronek, a ich paznokieć opatrzony jest w dwie podłużne listewki. Pręcików jest 10, z miodnikami u nasady nitek. Słupek z górną i jednokomorową zalążnią oraz dwiema (rzadko trzema) szyjkami o długości 12–15 mm. Na ich końcu znajdują się wąskie, brodawkowate znamiona[6][5][8].
Owoce
Torebki cylindryczne do jajowatych, otwierające się czterema ząbkami. Zawierają 15–75 dużych (do 2,5 mm średnicy), brązowych, kulistawych nasion[6][5].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Caryophylleae z podrodziny Caryophylloideae z rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae)[12].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-12] (ang.).
  3. a b c Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-09-26].
  4. a b c d e f Saponaria L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-01-17].
  5. a b c d e f Saponaria. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-09-26]. (ang.).
  6. a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 76. ISBN 0-333-74890-5.
  7. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 160, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. a b c Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. III. Kraków: Instytut Botaniki im W. Szafera PAN, 1992, s. 247. ISBN 83-85444-06-8.
  9. David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 825, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  10. Eugeniusz Radziul: Skalniaki. Warszawa: PWRiL, 2007. ISBN 978-83-09-01013-5.
  11. a b c d e f g Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 158. ISBN 978-83-925110-5-2.
  12. Genus Saponaria L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System [dostęp 2023-01-17].
  13. a b c d Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.