Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

zabytek w Poznaniu

Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – placówka naukowa i edukacyjna Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, zlokalizowana w dzielnicy Ogrody, pełniąca jednocześnie funkcję publicznego parku. Pierwotnie ogrodem botanicznym w Poznaniu był dzisiejszy Park Wilsona.

Ogród Botaniczny Uniwersytetu
im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Hortus Botanicus
Universitatis Posnaniensis
Zabytek: nr rej. A-196 z 8 stycznia 1975
Ilustracja
Wejście od ul. Dąbrowskiego
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Dzielnica

Ogrody

Powierzchnia

ok. 22 ha

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Ogród Botaniczny UAM w Poznaniu”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Ogród Botaniczny UAM w Poznaniu”
Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ogród Botaniczny UAM w Poznaniu”
Ziemia52°25′11,70″N 16°52′55,07″E/52,419917 16,881964
Strona internetowa
Fragment Ogrodu Botanicznego w maju
Rabata roślin ozdobnych późnym latem
Jesień
Welwiczja przedziwna
Nelumbo nucifera
Kolekcja Narodowa rodzaju Cotoneaster
Pawilon Ekspozycyjno-Dydaktyczny
Fontanna tancerki zaprojektowana przez poznańską artystkę Małgorzatę Węcławską
Głaz narzutowy

Lokalizacja

edytuj

Poznański ogród botaniczny zlokalizowany jest w zachodniej części miasta Poznania w dzielnicy Ogrody, której nazwa wzięła się właśnie od tego obiektu. Główne wejście do ogrodu znajduje się przy ulicy Dąbrowskiego 165.

Historia

edytuj

Zalążkiem dzisiejszego ogrodu był Szkolny Ogród Botaniczny, który powstał w latach 1922–1925 z inicjatywy profesora Uniwersytetu Poznańskiego Rudolfa Boettnera. Uroczyste otwarcie Ogrodu nastąpiło w 1925 przez prezydenta Rzeczypospolitej Stanisława Wojciechowskiego. Pierwszym dyrektorem placówki został Boettner, od 1923 ogrodem kierował prof. Adam Wodziczko. Zajmujący ok. 6 ha ogród powstał w wyniku umowy między poznańskim magistratem a Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego[1], które pozostawały właścicielami ogrodu aż do wybuchu II wojny światowej. Już wówczas pełnił on zarówno funkcję ogrodu publicznego, jak i placówki oświatowej. Odbywały się tam lekcje botaniki i inne zajęcia praktyczne. W najstarszej części znajdują się dzisiejsze działy biologii i systematyki roślin oraz masowej uprawy na potrzeby szkolne.

Uniwersytet brał udział w zarządzaniu i korzystaniu z jego zbiorów od 1928, gdy Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego rozpoczęło współfinansowanie placówki. W latach 1930–1936 ogród powiększono o ok. 8 ha. Na tym obszarze znalazł się dział geografii roślin oraz dział roślin dekoracyjnych. Powstała również dzisiejsza główna brama od ul. Dąbrowskiego, projektu Stefana Cybichowskiego oraz dział gospodarczy.

W latach 1939–1945 ogrodem zarządzali niemieccy profesorowie E. Spohr i H. Walter. Zostały wstrzymane prace nad rozbudową, a nawet projektowano jego likwidację[2]. Po wojnie, do 1949, ogrodem opiekowała się Państwowa Szkoła Ogrodnictwa. Ponieważ władze miasta nie brały udziału w utrzymaniu placówki, szkoła zrzekła się ogrodu. W związku z tym 12 grudnia 1949 instytucja została przejęta przez Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Uniwersytetu Poznańskiego, otrzymując nową nazwę – Ogród Botaniczny Uniwersytetu Poznańskiego, a od 24 grudnia 1955 – Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Ogród stał się wówczas uniwersyteckim zakładem naukowo-dydaktycznym z własnym budżetem i kadrą naukowo-techniczną.

8 stycznia 1975 ogród został wpisany do rejestru zabytków. Od 1981 jest pozawydziałową jednostką organizacyjną UAM. W latach siedemdziesiątych władze miasta przekazały ogrodowi leżące na północy tereny aż po ul. św. Wawrzyńca oraz obszary przylegające od południowego wschodu. Na nowo przejętej ziemi powstały kolekcje flory Ameryki Północnej i Dalekiego Wschodu oraz drzew i krzewów ozdobnych, roślin rzadkich i ginących, a także nowoczesny dział zmienności roślin, który jest nadal w budowie. Ta część ogrodu została otwarta dla publiczności w 1985. Powstało wówczas również wejście od ul. Botanicznej i parking.

W 1992[3] Ogród przejął kolejne 5 ha, przyznane mu jeszcze w 1968, leżące między ul. Dąbrowskiego i św. Wawrzyńca. Dla publiczności otwarto je 7 września 2000. Obecnie w ogrodzie odbywają się zajęcia dla studentów wydziałów: biologii oraz nauk geograficznych i geologicznych UAM, a także Uniwersytetu Przyrodniczego i Politechniki.

Dla zwiedzających ogród otwarty jest od maja do października, w dniach wolnych od pracy odwiedza go nawet do kilkunastu tysięcy osób[4].

Dyrektorzy lub pełniący rolę dyrektora ogrodu botanicznego w Poznaniu

edytuj
  • 1922-1923 – Rudolf Boettner, długoletni kierownik techniczny
  • 1923-1925 – Adam Wodziczko, pierwszy profesor botaniki na Uniwersytecie Poznańskim
  • 1928-1939 – Wacław Zembal, dyrektor Państwowej Szkoły Ogrodniczej
  • 1939–1945 – Edmund Spohr, pierwszy dyrektor w czasie okupacji, jeden z pierwszych profesorów Uniwersytetu Rzeszy w Poznaniu, członek NSDAP
  • 1939–1945 – Heinrich Walter, drugi dyrektor w czasie okupacji, autor fundamentalnego w skali światowej podręcznika o strefach roślinnych, profesor Uniwersytetu Rzeszy
  • 1945–1949 – Wacław Zembal, dyrektor Państwowej Szkoły Ogrodniczej
  • 1949-1967 – Zygmunt Czubiński, botanik, ekolog, członek PAN
  • 1968-2000 – Aleksander Łukasiewicz, dyrektor Ogrodu, rolnik, botanik, znawca problematyki ogrodów botanicznych, restaurator alpinarium
  • 2000–2009 – Karol Węglarski, dyrektor Ogrodu, botanik, miłośnik Azji
  • 2009-2010 – Ewa Jerzak
  • 2011 – Justyna Wiland-Szymańska

Działy i kolekcje roślinne

edytuj

Kolekcje szklarniowe

edytuj

kilka niewielkich obiektów o łącznej powierzchni 800 m², w których znajdują się kolekcje roślin występujących z obszarze międzyzwrotnikowym. Między 2500 reprezentowanych taksonów przeważają przedstawiciele flory Ameryki Łacińskiej. Wśród rodzin najliczniej reprezentowane są kaktusowate, gruboszowate, bromeliowate, storczykowate, begoniowate i obrazkowate. Równie bogate są kolekcje paproci, obejmująca zarówno gatunki naziemne jak i epifity, oraz sukulentów, zawierająca 1150 gatunków, odmian i form z 228 rodzajów, z 34 rodzin. W kolekcji znajdują się endemity z Wysp Kanaryjskich, Madagaskaru oraz mrozoodporne gatunki kaktusów.

Największą dumą szklarni są welwiczja osobliwa welwiczja przedziwna - jedyny kwitnący ponad 35-letni okaz rośliny w Polsce rodzaju męskiego wyhodowanej z nasiona, wiktoria królewska, lotos orzechodajny i rozłożnia kolczasta. W szklarniach znajdują się też bogate kolekcje storczykowatych i zbiór kaktusów zaliczany do jednych z najbogatszych w Polsce.

  • Sukulenty
  • Rośliny strefy międzyzwrotnikowej
  • Rośliny strefy podzwrotnikowej

Dział kolekcji gruntowych

edytuj
  • Dział biologii roślin
  • Dział roślin ozdobnych
  • Dział ekologiczno-geograficzny – składa się z dwóch części. Pierwsza to fragment lasu dębowo-grabowego, położonego przy północno - zachodniej granicy ogrodu. Druga to kompleks szuwarowo-łąkowy położony przy północno-wschodniej granicy ogrodu.
  • Dział geografii roślin – na 10 ha zgromadzono ok. 1700 taksonów drzew i krzewów z całego świata. Najliczniej jednak reprezentowane są Ameryka Północna i Daleki Wschód. W dziale tym poprowadzono szereg ścieżek edukacyjnych[5].
  • Dział kolekcji dendrologicznych – zajmuje powierzchnię około 5 ha. Prezentowane są w nim drzewa i krzewy o różnorodnych wartościach dekoracyjnych.
  • Dział systematyki roślin – zajmuje powierzchnię około 2 ha. Zgromadzono tu ok. 2000 taksonów roślin drzewiastych i zielnych, zarówno krajowych, jak i obcego pochodzenia, zaprezentowanych w układzie systematycznym Englera. Bogato reprezentowane są kolekcje skalnicowatych, różowatych, bobowatych, jasnotowatych i astrowatych. Zaś dużą wartość dydaktyczną posiadają kwatery ze zbiorami bukowatych i brzozowatych.
  • Alpinarium – na 6000  m² zgromadzono ok. 1600 taksonów roślin z różnych pasm górskich stref od umiarkowanej po subarktyczną oraz ze strefy subantarktycznej. Okazy prezentowane są w układzie geograficznym oraz ekologicznym. Najbogatsza jest kolekcja roślin Karpat, a w szczególności Tatr. Zawiera ona ok. 350 taksonów ze stanowisk naturalnych, w tym wiele endemitów. Jest to jedno z najbogatszych alpinariów w Europie.
  • Dział roślin wodnych i bagiennych – zgromadzono tu około 120 gatunków roślin wodnych i szuwarowych.
  • Dział roślin rzadkich i ginących – na 0,25 ha znajdują się dwie kwatery: północna, z warunkami odpowiadającymi mezofilom rosnących w siedliskach umiarkowanie wilgotnych oraz wilgotnych zawierającymi 87 populacji reprezentujących 75 gatunków. Kwatera południowa stwarza dogodne środowisko do uprawy kserofitów reprezentowanych przez 82 populacje z 55 gatunków. Zbiór ten umożliwia zachowanie w warunkach ex situ, rozmnażanie i reintrodukcję wybranych roślin.

Od 1925 ogród wydaje Index Seminum (od 2008 tylko w wersji elektronicznej), który jest spisem nasion zaproponowanych do wymiany z innymi placówkami. Wymiana prowadzona jest z ok. 400 ogrodami botanicznymi i arboretami z 58 państw ze wszystkich kontynentów.

W 1955 Aleksander Łukasiewicz odkrył w rejonie stawu okazy równonoga - Philoscia muscorum sylvestris. Gromadziły się one pod liśćmi, zwłaszcza lepiężnika białego. W tamtym czasie gatunek ten znany był w Polsce tylko z okolic Szczecina i Gdańska, a występował przede wszystkim na wybrzeżu Łotwy. Wszystko wskazywało na to, że było to izolowane stanowisko, być może zawleczone. Podobne izolowane stanowiska stwierdzono na terenie Berlina i również tam równonóg ten występował w towarzystwie przystawca pospolitego (Ligidium hypnorum) i Tracheoniscus rathkei[6]. W 2014 na lipach znaleziono robotnice rzadkiego gatunku mrówkowatych: Temnothorax corticalis. Występowały tam również osobniki nadrzewnicy czteroplamki, mrówki pniowej, hurtnicy wstydliwej oraz kartonówki zwyczajnej. Stanowisko to jest trzecim na terenie Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej i pierwszym, na którym gatunek Temnothorax corticalis został na tym terenie stwierdzony w zieleni miejskiej[7].

Pawilon ekspozycyjno-dydaktyczny

edytuj

30 października 2006 oddano do użytku nowoczesny dwukondygnacyjny Pawilon ekspozycyjno-dydaktyczny, projekt architekta Jerzego Gurawskiego. Na powierzchni prawie 150 m² organizowane są między innymi wystawy fotograficzne, dostępne dla wszystkich przez cały rok. Niższa kondygnacja jest powiązana z naukową i dydaktyczną działalnością ogrodu. Mieszczą się tu wyposażona w nowoczesny sprzęt multimedialny sala wykładowa im. Zygmunta Czubińskiego, na 90 osób oraz specjalistyczna biblioteka z czytelnią. Ponadto w Pawilonie znajduje się terminal Miejskiego Informatora Multimedialnego, księgarnia przyrodnicza oraz kawiarenka.

Rzeźby

edytuj
  • Dwoje pod parasolem - rzeźba parkowa, usytuowana w pobliżu głównego wejścia do Ogrodu, przedstawiająca parę zakochanych pod parasolem autorstwa Józefa Kopczyńskiego,
  • rzeźba baletnicy - fontanna w ogrodzie francuskim w kształcie tancerki zatrzymanej w pozie z Jeziora łabędziego, której suknię tworzy tryskająca woda, zaprojektowana przez artystę plastyka Małgorzatę Węcławską, absolwentkę Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu.

Głaz narzutowy

edytuj

Na terenie ogrodu znajduje się wiele eratyków, ale największym z nich (130 ton) jest pochodzący z Jarosławska, a ulokowany w ogrodzie 5 października 1994.

Głaz przybył na teren Pomorza Zachodniego 14 tysięcy lat temu, podczas ostatniego zlodowacenia z terenu Skandynawii. Przygotowania do transportu trwały trzy miesiące, a droga głazu do Poznania – pięć dni[8].

Osoby związane z Ogrodem

edytuj
  • Joachim Namysł – inicjator budowy, pedagog, dyrektor ogrodów miejskich
  • Adam Wodziczko - profesor, kierownik Ogrodu
  • Władysław Marciniec – inicjator budowy, jeden z twórców koncepcji zieleni miejskiej
  • Władysław Drzewiecki – kierownik techniczny przybyły z Ogrodu Botanicznego Berlin-Dahlem
  • Jerzy Szulczewski – twórca jednego z pierwszych na świecie działów hodowli masowej
  • Zygmunt Hellwig – twórca projektu alpinarium, ogrodnik planista z Wydziału Ogrodnictwa magistratu Warszawy
  • Edward Straus – realizator alpinarium
  • Stefan Cybichowski – architekt, projektant Państwowej Szkoły Ogrodniczej
  • Telesfor Łukowski – długoletni kierownik techniczny (1939–1986)
  • Anna Bielawska – autorka kompozycji działu systematyki roślin
  • Maria Karnkowska – entuzjastka sukulentów, autorka prac na temat kaktusowatych
  • Danuta Janaszewska – rolnik, ekolog, morfolog roślin, organizatorka ekspozycji szklarniowej
  • Alina Śmigla-Babula – rekonstruktorka działu pozyskiwania i wymiany nasion, przygotowała Index Seminum
  • Maria Górska-Zajączkowska – biolog, autorka monografii Ogrodu
  • Michał Roszyk-Chudy – wieloletni zastępca dyrektora ds. administracyjnych Ogrodu

Dostępność

edytuj

Ogród Botaniczny i Pawilon ekspozycyjno-dydaktyczny są otwarte dla zwiedzających przez wszystkie dni tygodnia, a wstęp jest wolny[9]. Na terenie ogrodu obowiązuje zakaz poruszania się rowerami - parking dla rowerów znajduje się tuż za bramą główną od strony ul. Dąbrowskiego.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Umowa między magistratem i Kuratorium Okręgu Szkolnego Poznańskiego została podpisana 22.07.1921 roku. Kronika Miasta Poznania, Jeżyce, 2000 2 (str. 187)
  2. Kronika Miasta Poznania, Jeżyce, 2000 2 (str. 188)
  3. Kronika Miasta Poznania, Jeżyce, 2000 2 (str. 192)
  4. Kronika Miasta Poznania, Jeżyce, 2000 2 (str. 195)
  5. Pełny opis każdej ścieżki zawarty został w opracowaniu: J.K. Węglarscy, „Dział Geografii Roślin Ogrodu Botanicznego UAM w Poznaniu - przewodnik geobotaniczny”. [w:] Wydawnictwo Naukowe Bogucki, Poznań, 2007
  6. Jarosław Urbański, Philoscia (Ph.) muscorum sylvestris Verh. (Isopoda) w Poznaniu, w: Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, nr 1/1955, s.327
  7. Sebastian Salata, Michał Michalewicz, Przemysław Szwajkowski, Materiały do poznania myrmekofauny Polski, s. 60 [online].
  8. tablica informacyjna przy głazie
  9. Ogród Botaniczny UAM w Poznaniu [online], www.obuam.robia.pl [dostęp 2016-09-11].

Bibliografia

edytuj
  • Aleksander Łukasiewicz, Ogród Botaniczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, w: Kronika Miasta Poznania – Jeżyce, 2000/2, ISSN 0137-3552
  • Maria Górska-Zajączkowska, Poznański Ogród Botaniczny 1925-2005. Historia i ludzie, Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 2006, ISBN 83-60247-43-9, OCLC 749505864.

Linki zewnętrzne

edytuj