Piotr Aigner

polski architekt

Chrystian Piotr Aigner, inne formy nazwiska: Ajgner; Aygner; Eigner; Ejgner; Eygner; Eygnier; Haygner (ur. 1756 w Puławach, zm. 9 lutego 1841 we Florencji) – polski architekt, przedstawiciel klasycyzmu, teoretyk architektury, estetyk i wojskowy, budowniczy Wojsk Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1792 roku[1].

Piotr Aigner
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

1756
Puławy

Data i miejsce śmierci

9 lutego 1841
Florencja

Praca
Styl

klasycyzm

Budynki

Świątynia Sybilli w Puławach
Dom Gotycki w Puławach
Kościół św. Aleksandra w Warszawie
Obserwatorium Astronomiczne

Odznaczenia
Order Świętego Stanisława (Rzeczpospolita Obojga Narodów)
Dom Gotycki w Puławach
Pałac Marynki w Puławach
Kościół św. Aleksandra w Warszawie
Pałac Namiestnikowski (obecnie Prezydencki) w Warszawie
Kościół św. Anny w Warszawie

Życiorys

edytuj

Urodzony w Puławach (chrzest: 30 czerwca 1756), jako syn Chrystiana, mistrza stolarskiego, i Anny z Gembickich[2]. Był najstarszy z pięciorga rodzeństwa[3]. Odebrał staranne wykształcenie we Włoszech (1779–1780, dzięki wsparciu finansowemu Stanisława Kostki Potockiego)[3]. Przez długi czas związany z Warszawą, w tym okresie przyczynił się do powstania w stolicy wielu klasycystycznych budowli. W roku 1782 został mianowany budowniczym wojskowym Rzeczypospolitej. Trzy lata później (1785) razem z S.K. Potockim podróżował przez 4 miesiące po Włoszech, odwiedzając kolejno Neapol, Rzym i Bolonię.

W roku 1792 (3 sierpnia) mianowany profesorem architektury i hydrauliki w Szkole Korpusu Inżynierów Koronnych. Podczas insurekcji kościuszkowskiej był członkiem Departamentu Broni i Lazaretów w Komisariacie Wojennym Rady Zastępczej Tymczasowej (od 21 maja 1794), a 2 tygodnie później (4 czerwca 1794) powołany na członka Departamentu Uzbrojenia w Komisariacie Wojennym Rady Najwyższej Narodowej. W tym okresie opracował nowy model piki i kosy bojowej, przebudowywał domy na lazarety oraz rozpoczął budowę ludwisarni. W 1794 roku na potrzeby wojska polskiego napisał podręcznik przeznaczony dla ochotniczych oddziałów kosynierów pt. Krótka nauka o pikach i kosach[4][5].

Jako członek Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk, przystąpił do Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego w 1812 roku[6]. W czasach Królestwa Kongresowego sprawował funkcję generalnego budowniczego rządowego[5].

Od 13 sierpnia 1814 członek Akademii Św. Łukasza w Rzymie, a od 11 marca 1817 do 18 sierpnia 1818 prof. Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Do 1825 działał w Warszawie, następnie przez dwa lata mieszkał w Krakowie, a w 1827 wyjechał do Włoch, gdzie zmarł w 1841[5]. Miejsce jego pochówku jest nieznane[7].

Twórczość Aignera reprezentuje dojrzały klasycyzm, inspirowany bezpośrednio przez wpływy włoskie wzbogacony później formami empiru, obok którego przebijał nurt romantyczny, będący wyrazem budzących się zainteresowań przeszłością narodu, a wyrażony głównie w formach neogotyckich lub wzbogaconych układach przestrzennych.

W roku 1812 wstąpił do Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie[5]. Jeszcze w 1829 roku był jego czynnym członkiem[8].

W Królestwie Polskim został kawalerem Orderu Świętego Stanisława 3. klasy[9].

Nie założył rodziny[7].

Wybrane prace

edytuj

W Warszawie

edytuj

Działalność naukowa

edytuj

Publikował prace teoretyczne, m.in.: Rozprawa o świątyniach u starożytnych i o słowiańskich (1811). W czasie insurekcji kościuszkowskiej napisał Krótką naukę o pikach i kosach (1794), gdzie dał wykład teorii operowania formacjami kosynierów na polu walki.

Ważniejsze publikacje

edytuj
  • Nowa cegielnia wynalazku... architekta warszawskiego, Łowicz 1788 (3 wydania); wyd. następne: Połock 1791; Wrocław brak roku wydania
  • Budownictwo wiejskie z cegły glino-suszonej z plantami chałup wiejskich stosownie do gospodarstwa narodowego, Warszawa 1791
  • Projekt do urządzenia budowniczych policji z umieszczeniem sposobów zagradzających upadkowi miast, a wzrost im nadać zapewniających. Podany... Komisji Policji Obojga Narodów przez budowniczego Wojsk Rzeczypospolitej, brak miejsca wydania (1792)
  • Krótką naukę o pikach i kosach, Warszawa 1794; wyd. następne: Warszawa 1831; Kraków 1831 (2 wydania); (Puławy) 1831; według wyd. z roku 1794 oprac. A. Zahorski, „Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej” zeszyt 10: „Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego”, Warszawa 1960
  • Słownik architektury, rękopis złożony w kwietniu 1807 w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk
  • Historia budowniczej sztuki, rękopis złożony w maju 1807 w warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk
  • Rozprawa o świątyniach u starożytnych i o słowiańskich przez... członka Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk czytana na posiedzeniu publicznym w maju 1807 r., „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 7 (1811), s. 293–311
  • Rozprawa o guście w ogólności, a w szczególności w architekturze, miana na posiedzeniu publicznym Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1812 r. przez..., Warszawa 1812; wyd. następne „Rocznik Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk” t. 9 (1816), s. 429–458
  • Budowy kościołów. Część pierwsza zamykająca 4 projekta kościołów parafialnych różnej wielkości w 9 tablicach, przez..., Warszawa 1825.

Przypisy

edytuj
  1. Ciąg dalszy Kalendarzyka narodowego i obcego na rok ... 1792 czyli II część, z konstytycyami od roku 1788 dnia 6 października do roku 1791 dnia 23 grudnia przez daty oznaczonemi, [1792], s. 544.
  2. T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 557.
  3. a b Jarosław Zieliński. Chrystian Piotr Aigner. „Stolica”, s. 25, marzec-kwiecień 2021. 
  4. Piotr Aigner, Krótka nauka o pikach i kosach, Warszawa 1794.
  5. a b c d Śliwa 2019 ↓, s. 4.
  6. Dziennik Konfederacyi Jeneralnej Królestwa Polskiego. 1812, nr 2, s. 15.
  7. a b Jarosław Zieliński. Chrystian Piotr Aigner. „Stolica”, s. 31, marzec-kwiecień 2021. 
  8. Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku, [Warszawa], [1829], s. 3.
  9. Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu św. Stanisława (1. XII. 1815–29. XI. 1830), w: Miesięcznik Heraldyczny, nr. 8, r. IX, Warszawa, listopad 1930, s. 168.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj