Traktat w Karłowicach

Traktat w Karłowicach – traktat pokojowy podpisany 26 stycznia 1699 w Karłowicach. Kończył on wojnę pomiędzy państwami Ligi Świętej, w skład której wchodziły Państwo Kościelne, Republika Wenecka, Austria (formalnie jako Święte Cesarstwo Rzymskie), Rzeczpospolita Obojga Narodów i Carstwo Rosyjskie a Imperium Osmańskim i jego lennikami, głównie Chanatem Krymskim.

Traktat w Karłowicach

Dokument traktatu wystawiony w Pałacu Dożów w Wenecji
Data	26 stycznia 1699
Miejsce	Karłowice
Wynik	zatrzymanie ekspansji Imperium Osmańskiego w Europie utrata przez Imperium Osmańskie Węgier (zdobytych w 1541) i Podola (zdobytego na Rzeczypospolitej 1672)
Przyczyna	Bitwa pod Wiedniem (1683) ► wojna pomiędzy państwami Ligi Świętej a Imperium Osmańskim (1683−1699)
Terytorium	Sremski Karlovci
Strony traktatu
Państwo Kościelne Republika Wenecka Monarchia Habsburgów (formalnie jako Święte Cesarstwo Rzymskie) I Rzeczpospolita Carstwo Rosyjskie Imperium Osmańskie Chanat Krymski

Negocjacje w sprawie traktatu

Kaplica Pokoju w Karłowicach w Serbii, w której negocjowano traktat

Geneza

Traktat zamykał wojnę rozpoczętą nieudaną wyprawą wezyra Kara Mustafy pod Wiedeń w 1683 (Rosja przystąpiła do tej wojny w 1686, czyli po traktacie Grzymułtowskiego i przystąpieniu do Ligi Świętej). Nieustanne, 16-letnie walki na froncie mierzącym niemal 4000 km (od Krety przez Albanię, środkowe Węgry, Karpaty, księstwa naddunajskie i granicę krymsko-rosyjską), klęski wojenne na morzu i lądzie oraz wyczerpanie wojenne zmusiło Turcję do podpisania pokoju. Ostatni wezyr z rodu Köprüplüch, Husejn, przyjął mediację Anglii i Holandii, zainteresowanych pacyfikacją wschodniej części Morza Śródziemnego. Strona polska podczas podpisywania traktatu otrzymała dary od Mustafy II.

Postanowienia

Turcja zrzekła się:

• Chorwacji, Królestwa Węgier – bez Banatu – z Siedmiogrodem na rzecz Monarchii Habsburgów,
• Ukrainy Prawobrzeżnej i Podola z Kamieńcem Podolskim na rzecz Rzeczypospolitej Obojga Narodów,
• Dalmacji i półwyspu Peloponez – bez Raguzy – oraz niektóre wyspy na Morzu Jońskim i Morzu Egejskim na rzecz Republiki Weneckiej
• oraz twierdzy-portu Azow nad Morzem Azowskim na rzecz Carstwa Rosyjskiego.

• Rzeczpospolita nie musiała już płacić „upominków” na rzecz Chanatu Krymskiego.
• Chanatowi Krymskiemu zabroniono organizowania łupieskich najazdów.

Zmiany terytorialne po pokoju: tereny o kolorze zielonym przekazane Monarchii Habsburgów, różowym – Rzeczypospolitej Obojga Narodów, fioletowym – Carstwu Rosyjskiemu, a ciemnoniebieskim – Republice Weneckiej

Znaczenie

• Kończył 255 lat wojen polsko-tureckich.
• Wszelkie próby wznowienia łupieskich najazdów przez Krym spotykały się z energicznymi przeciwdziałaniami władz Stambułu.
• Węgierscy protestanci, którzy wzięli udział w wojnie po stronie tureckiej, otrzymali amnestię od cesarza Leopolda I. Nie dotyczyła ona Imre Thököly’ego.
• Traktat złamał potęgę turecką, budzącą niepokój w Europie od XV wieku. Miejsce problemu „Jak obronić się przed Turcją?” zajął „jak Turcję rozebrać z posiadłości i się nimi podzielić?”
• Zapoczątkował w XVIII wieku przyjazne stosunki Rzeczypospolitej z Imperium Osmańskim w obliczu wzrostu potęgi Monarchii Habsburgów i Imperium Rosyjskiego, jako wspólnych sąsiadów.
• Turcja próbowała przekreślić postanowienia traktatu w Karłowicach działaniami wojennymi:
  • wojna rosyjsko-turecka (1710–1711) – Turcja odzyskała Azow a Rosja zobowiązała się do zburzenia kilku twierdz (m.in. Taganrogu)
  • VIII wojna wenecko-turecka (1714–1718) – Turcja odzyskała Peloponez
  • VI wojna austriacko-turecka (1715–1718) – Turcja utraciła Banat, północną część Bośni i Serbię z Belgradem a Wołoszczyzna – Oltenię
  • wojna rosyjsko-turecka (1735–1739) – Turcja ponownie straciła Azow, Rosję pozbawiono prawa do budowy fortyfikacji i żeglugi na Morzu Czarnym.
  • oraz VII wojna austriacko-turecka (1735–1739) – Turcja odzyskała północną część Bośni i Serbię z Belgradem a Wołoszczyzna – Oltenię.
  • wojna rosyjsko-turecka (1768–1774) – Turcja musiała zagwarantować niepodległość Chanatu Krymskiego. Oddała Rosji twierdze Azow, Kercz i Jenikale wraz z ziemiami między Dnieprem a Bohem, i Kabardię na Kaukazie. Mołdawia i Wołoszczyzna miały uzyskać autonomię pod protektoratem rosyjskim, a flota rosyjska miała prawo przepływania przez cieśniny tureckie.

Bibliografia

• Zbigniew Wójcik, Historia powszechna XVI–XVII wieku, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968, s. 463–464.
• Leszek Podhorecki, Chanat Krymski. Państwo koczowników na kresach Europy, wydawnictwo Bellona, Warszawa 2012, s. 311, ISBN 978-83-11-12262-8.