Prawoślaz lekarski

Gatunek rośliny zielnej

Prawoślaz lekarski (Althaea officinalis L.) – gatunek rośliny zielnej należący do rodziny ślazowatych (Malvaceae). Pochodzi z obszaru śródziemnomorskiego. W Polsce jest kenofitem, jako gatunek dziko rosnący występuje na niżu, jest także uprawiany.

Prawoślaz lekarski
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

ślazowce

Rodzina

ślazowate

Rodzaj

prawoślaz

Gatunek

prawoślaz lekarski

Nazwa systematyczna
Althaea officinalis L.
Sp. pl. 2:686. 1753
Synonimy
  • Althaea taurinensis DC.[3]

Morfologia

edytuj
 
Pokrój
 
Kwiat
 
Owoc
Pokrój
Roślina o wysokości do 1,5 m. Cała roślina jest owłosiona miękkimi, szarymi włoskami.
Liście
Ulistnienie skrętoległe. Liście posiadają długie ogonki i mają około 7–10 cm długości. Blaszka jest kształtu sercowatego lub jajowatego z 3–5 płytkimi klapami i brzegiem karbowanym bądź ząbkowanym. Unerwienie dłoniaste. Ogonki i obydwie powierzchnie blaszki są szarawozielone i gęsto owłosione[4].
Kwiaty
Różowe, dość duże, umieszczone głównie na wierzchołku łodygi w kątach liści, pojedynczo lub po kilka. Są to kwiaty promieniste, 5-krotne, a ich liczne pręciki zrośnięte są nitkami w rurkę wokół słupka.
Owoce
Rozłupnie rozpadające się na liczne ciemnobrunatne, nerkowate i płaskie rozłupki.
Korzeń[4]
Walcowaty do 3 cm średnicy, nieokorowany barwy szarawobrunatnej, okorowany – szarawobiałej. Przełam w części zewnętrznej jest włóknisty, nierówny i ziarnisty w wewnętrznej. Korka i miękiszu kory pierwotnej brak.

Biologia i ekologia

edytuj

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia. Siedlisko: solniska, murawy, łąki, rowy. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Agropyro-Rumicion crispi[5].

Anatomia

edytuj
  • Althaeae folium – liść prawoślazu:
  • Althaeae radix – korzeń prawoślazu:
    • owalne komórki śluzowe
    • włókna grubościenne
    • gruzły szczawianu wapnia

Zastosowanie

edytuj
Surowiec zielarski[6]
Korzeń prawoślazu (Althaeae radix, Althaeae radice) i liść prawoślazu (Althaeae folium)[4]. W korzeniu występuje śluz jako główny składnik czynny (5-10%), pektyny (ponad 10%), skrobia, sacharoza (około 10%), olej tłusty, związki białkowe, asparagina i betaina, lecytyna, składniki mineralne i inne[7]. W liściu – śluz sięgający zawartości nawet 10%, olejek lotny, kwasy organiczne, związki flawonowe, skopoletyna i inne.
Działanie
Surowce używane do wyrobu preparatów przeciwkaszlowych jako środki powlekające, łagodzące, osłaniające. Pomagają w stanach zapalnych przewodu pokarmowego – podrażnieniach, uszkodzeniach nabłonka, wrzodach żołądka, nadkwaśności, zaparciach, w schorzeniach górnych dróg oddechowych takich jak nieżyt oskrzeli i gardła z kaszlem. Ze względu na brak składników silnie działających i przyjemny smak często stosowane w pediatrii. Zewnętrznie w postaci kataplazmów do okładów zmiękczających. Ostatnio wykazano, że śluz zawarty w korzeniach i liściach przy podaniu pozajelitowym wywiera działanie hipoglikemiczne.
Zbiór i suszenie
Roślina ta uprawiana jest do celów farmaceutycznych. Korzenie uzyskuje się z roślin dwuletnich na jesieni. Bezpośrednio po zbiorze korzeń jest zazwyczaj pozbawiony kory pierwotnej, jest to korzeń prawoślazu tzw. okorowany. W celu zachowania jasnej barwy korzeń okorowany powinien być suszony w temperaturze 40 °C. Liście łodygowe zbierane są przed kwitnieniem i suszone na powietrzu w cieniu.

Inne zastosowania

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-19] (ang.).
  3. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-09-15].
  4. a b c Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  5. Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  6. Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja: podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.
  7. Prof. dr hab. farm. Waleria Olechnowicz-Stępień, Rośliny lecznicze stosowane u dzieci, Warszawa 1992: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, s. 38, ISBN 83-200-1594-4.