Radziliszkowate (Cunoniaceae) – rodzina roślin z rzędu szczawikowców Oxalidales. Obejmuje 28 rodzajów[4][5] z co najmniej 280 gatunkami. Występują one głównie na półkuli południowej – w Ameryce Południowej i Środkowej, w Kraju Przylądkowym i na Madagaskarze, na wyspach Archipelagu Sundajskiego, w Australii i Oceanii[2], sięgając na północ do Filipin i Meksyku[6].

Radziliszkowate
Ilustracja
Cunonia capensis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

szczawikowce

Rodzina

radziliszkowate

Nazwa systematyczna
Cunoniaceae R. Br.
M. Flinders, Voy. Terra Austral. 2: 548. 19 Jul 1814
Typ nomenklatoryczny

Cunonia L., nom. cons. (1759)[3]

Weinmannia pinnata

Liczne gatunki z tej rodziny dostarczają wysokiej jakości drewna. Weinmannia tinctoria jest źródłem garbników. Zarośla i lasy z roślinami z rodzajów onatnia, eukryfia i Platylophus dostarczają cenionego pożytku pszczelego. Jako rośliny ozdobne sadzone są zwłaszcza rośliny z rodzaju eukryfia (popularne na obszarach o łagodnym klimacie), w Australii także Ceratopetalum gummiferum. Jadalnych owoców dostarczają Davidsonia pruriens oraz rośliny z rodzaju Schizomeria[7].

Morfologia

edytuj
 
Ackama rosifolia
Pokrój
Drzewa i krzewy o pędach wyprostowanych[6], zwykle naziemne, rzadziej hemiepifity[7]. Pędy są nagie lub okryte pojedynczymi włoskami, rzadko gwiazdkowatymi lub szczecinkowato kłującymi (Davidsonia)[6].
Liście
Zwykle zimozielone[7], naprzeciwległe lub okółkowe, rzadko skrętoległe (Davidsonia), zwykle nieparzysto pierzasto złożone lub trójlistkowe, rzadko pojedyncze. Blaszki całobrzegie, piłkowane lub ząbkowane[7][6]. Użyłkowanie pierzaste, często z włoskami w kątach nerwów[7]. Przylistki obecne, często okazałe[6][7].
Kwiaty
Drobne, zwykle obupłciowe, rzadziej jednopłciowe[6][7]. Wyrastają zebrane w kwiatostany wiechowate, wierzchotkowate, główkowate, rzadziej wyrastają pojedynczo (Eucryphia). Okwiat jest 4- lub 5-krotny (rzadziej trzykrotny lub z większą liczbą działek i płatków – do 10)[7]. Działki są wolne lub zrośnięte u nasady, u różnych rodzajów są trwałe, czasem powiększając się w czasie owocowania, u niektórych odpadają[7][6]. Płatki w takiej samej liczbie jak działki (lub większej w przypadku Bauera), rozwijają się przemiennie między nimi. Pręcików jest zwykle liczba podwojona (8–10), rzadziej jest ich tylko 4–5 lub tworzą się bardzo licznie. Nitki pręcików są cienkie i długie, zwykle dłuższe od okwiatu. Wokół zalążni zwykle występuje dysk miodnikowy. Zalążnia górna, rzadziej dolna lub wpółdolna powstaje zwykle z dwóch owocolistków, czasem z 3–5, u większości rodzajów zrośniętych, ale u części wolnych[6].
Owoce
Najczęściej torebki, rzadziej mieszki, pestkowce lub skrzydlaki[6].

Systematyka

edytuj
 
Davidsonia jerseyana
Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jedna z rodzin rzędu szczawikowców, bazalna dla kladu obejmującego eleokarpowate, cefalotowate i Brunelliaceae[2]. Ze względu na morfologiczne podobieństwa grupa ta była w dawniejszych systemach klasyfikacyjnych uważana za spokrewnioną ze skalnicowatymi (Saxifragaceae) i oczarowatymi (Hamamelidaceae)[8].


Huaceae





bobniowate Connaraceae



szczawikowate Oxalidaceae





radziliszkowate Cunoniaceae




eleokarpowate Elaeocarpaceae




Brunelliaceae



cefalotowate Cephalotaceae







Wykaz rodzajów[4][5]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-03] (ang.).
  2. a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-03] (ang.).
  3. James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium. [dostęp 2011-05-05]. (ang.).
  4. a b Cunoniaceae R.Br.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-02].
  5. a b List of Genera in CUNONIACEAE, [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2021-11-02] (ang.).
  6. a b c d e f g h i Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 275. ISBN 978-1-4020-9608-2.
  7. a b c d e f g h i Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 298-299. ISBN 978-1842466346.
  8. Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 137. ISBN 83-7079-778-4.