Słup (powiat jaworski)
Słup (niem. Schlaup) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim, w gminie Męcinka[4].
| wieś | |
.jpg) Widok wsi od strony zachodniej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
190 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
231[2] |
| Strefa numeracyjna |
76 |
| Kod pocztowy |
59-424[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DJA |
| SIMC |
0365730 |
Położenie na mapie gminy Męcinka  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu jaworskiego  | |
 51°05′49″N 16°06′00″E/51,096944 16,100000[1]
| |
Podział administracyjny edytuj
W latach 1945−1954 siedziba gminy Słup. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa legnickiego.
Geografia edytuj
Wieś położona jest w odległości 4 km na północny zachód od Jawora, nad Nysą Szaloną.
Bezpośrednio nad miejscowością, od strony południowo-wschodniej wznosi się zapora zbiornika retencyjnego „Słup”, a wieś przecinają dwa upusty zalewu (jeden czynny i jeden awaryjny).
Nazwa edytuj
Nazwa miejscowości, popularna na Słowiańszczyźnie, wywodzi się prawdopodobnie od jednego ze „słupów” – wież strażniczych dzięki, którym mieszkańcy mogli obserwować okolicę aby ustrzec się przed niespodziewanym napadem. Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy "słup"[5]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia on jako najstarszą zanotowaną nazwę miejscowości Slup podając jej znaczenie "Pfahlhof" czyli po polsku "Słup na dziedzińcu"[5]. Nazwa została później fonetycznie zgermanizowana na Schlaup[5] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.
Wieś wzmiankowana była po raz pierwszy w 1177 r. jeszcze jako posiadłość Dzierżykraja, zaś od 1202 r. już jako Słup (Zlup)[6]. Kolejny dokument z 1202 roku wydany przez biskupa wrocławskiego Cypriana wymienia miejscowość w zlatynizowanej obecnie stosowanej polskiej formie Slup[7]. W dokumencie z 1217 roku wydanym przez biskupa wrocławskiego Lorenza miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej, staropolskiej formie Zlup[8]. W 1295 w kronice łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) miejscowość wymieniona jest jako Scapil[9]. W jednym z dokumentów lubiąskich wymieniony jest jako Slup[10].
Historia edytuj
Niektóre źródła podają, że 26 kwietnia 1177 r. książę Polski Mieszko III Stary potwierdził zgodę księcia Bolesława Wysokiego na przekazanie wsi cystersom z Lubiąża, którzy w pobliskiej Winnicy w 1202 założyli swą grangię (cysterski folwark). Od tego czasu do początku XIX w. losy Słupa jako stolicy dóbr klasztornych wiązały się nierozerwalnie z zakonnikami. Na unoszącym się nad okolicą bazaltowym wzgórzu już w połowie XIII w. powstał kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, pod który podlegały Męcinka, Pomocne, Małuszów, Chełmiec, Janowice Duże i Gniewomierz. W obrębie murów znajdował się także parafialny cmentarz z kaplicą pogrzebową i ossarium – kaplicą, w której gromadzono kości z dawnych grobów (zachowane do dziś). W XV wieku, w trakcie wojen husyckich Słup został spalony, a następnie odbudowany. Obecny kształt kościół parafialny otrzymał w wyniku przebudowy z 1716 r., gdy m.in. otrzymał bogaty, barokowy wystrój wnętrza (m.in. freski i rzeźby, chrzcielnica), oraz późniejszym z XIX w., kiedy m.in. dobudowane zostały empory. W 1843 r. przy kościelnym murze został pochowany o. Sebastian Berg, ostatni cysters z Lubiąża.
W 1945 r. wieś została włączona do Polski. Jej dotychczasowych mieszkańców wysiedlono do Niemiec. W najnowszej, powojennej historii Słupa należy odnotować rok 1974 (rozpoczęto budowę tamy na Nysie Szalonej; budowę wraz z Zalewem Słup zakończono 1978) oraz pierwsze lata XXI w. (uruchomiono komercyjną elektrownię wiatrową o mocy 160 kW – 1 wiatrak).
Zabytki edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty[11]:
- kościół par. pw. Wniebowzięcia NMP, z XV-XX w.
- cmentarz
- kaplica cmentarna, z XVI w.
- plebania, nr 58, z 1716 r.
Inne zabytki edytuj
- cztery stare kamienne krzyże ustawione przed murem cmentarza kościelnego oraz kapliczka słupowa wmurowana w mur. Krzyże i kapliczka określane są często jako tzw. pokutne co jednak nie ma podstaw w żadnych dowodach ani badaniach, a jest oparte jedynie na nieuprawnionym założeniu, że wszystkie stare kamienne krzyże monolitowe, o których nic nie wiadomo, są krzyżami pokutnymi[12], chociaż w rzeczywistości powód fundacji takich krzyży może być różnoraki, tak jak każdego innego krzyża. Niestety hipoteza ta stała się na tyle popularna, że zaczęła być odbierana jako fakt i pojawiać się w lokalnych opracowaniach, informatorach czy przewodnikach jako faktyczna informacja, bez uprzedzenia, że jest to co najwyżej luźny domysł bez żadnych bezpośrednich dowodów.
Komunikacja edytuj
Do Słupa można dojechać autobusami PKS z Jawora oraz PKS i mikrobusami prywatnymi z Legnicy do pętli w Winnicy (3 km od wsi). W Winnicy zatrzymuje się prywatny mikrobus relacji Złotoryja – Jawor – Wrocław.
Miejsca godne uwagi edytuj
- Kościół wraz z terenem przyległym
- Zapora zbiornika retencyjnego oraz obiekty hydrotechniczne
- Elektrownia wiatrowa na wzgórzu nad zalewem
Szlaki turystyczne edytuj
Przez Słup przebiegają lub rozpoczynają w nim swój bieg następujące oznakowane szlaki turystyczne PTTK:
Szlak Nad Nysą Szaloną z Czerwonego Kościoła (16 km na północ) do Męcinki (3 km na południe od Słupa, łączna długość – 19 km);
Szlak spacerowy – ze Słupa do przystanku PKP Brachów wzdłuż brzegu zbiornika Słup (4 km na zachód).
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 124908
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1179 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Główny Urząd Statystyczny: Rejestr TERYT. [dostęp 2013-03-02].
- ↑ a b c Heinrich Adamy, Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 41, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ Stanisław Jastrzębski, „Jawor i okolice”, Ossolineum Wrocław 1973, s. 145.
- ↑ Grünhagen 1866 ↓, s. 60.
- ↑ Grünhagen 1866 ↓, s. 98.
- ↑ Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis online.
- ↑ Stanisław Jastrzębski, „Jawor i okolice”, Ossolineum Wrocław 1973, s. 155.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 32. [dostęp 2012-09-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Arkadiusz Dobrzyniecki. Krzyże i kapliczki pokutne ziemi złotoryjskiej - historia pewnego mitu. „Pomniki Dawnego Prawa”. 11-12 (wrzesień-grudzień 2010), s. 32-37, 2010.
Bibliografia edytuj
- Colmar Grünhagen, Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866 (niem.).
- Sadurska I.: Legnica – przewodnik po mieście, Legnica, 1997, ISBN 83-901867-8-0.
- Tadeusz Gumiński, Legnica i okolice. Przewodnik., Legnica: Wrocław, 2001, ISBN 83-87299-61-8, OCLC 749326783.
- PTTK Legnica, Powiat legnicki, Kraków, 2005, ISBN 83-89955-03-2.