Scindapsus, ołustek (Scindapsus Schott) – rodzaj roślin zielnych z rodziny obrazkowatych, obejmujący około 35 gatunków pochodzących z Chin, subkontynentu indyjskiego, Indochin, Azji Południowo-Wschodniej, Nowej Gwinei, Wysp Salomona, Queensland i Wysp Karolińskich[4].

Scindapsus
Ilustracja
Scindapsus pstry
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

żabieńcowce

Rodzina

obrazkowate

Podrodzina

Monsteroideae

Rodzaj

scindapsus

Nazwa systematyczna
Scindapsus Schott in Schott et Endl.
Melet. Bot.: 21 (1832)
Typ nomenklatoryczny

Scindapsus officinalis (Roxb.) Schott[3]

Synonimy
  • Cuscuaria Schott[4]
Morfologia Scindapsus scortechinii

Morfologia

edytuj
Pokrój
Pnącza lub rośliny płożące się, niekiedy rozrosłe.
Łodyga
Długa, równomiernie ulistniona bądź tworząca w odległych węzłach rozetki liściowe z pędem kwiatostanowym, oddzielone od siebie długimi międzywęźlami i węzłami z drobnymi liśćmi[5]. Z łodygi wyrasta wiele przybyszowych, powietrznych korzeni czepnych[6].
Liście
Rośliny tworzą wiele liści właściwych na wierzchołkowo kolankowatych ogonkach tworzących szeroką pochwę liściową, trwałą lub usychającą do postaci włóknistej materii z wieloma sklereidami. Blaszki liściowe zawsze całobrzegie, lancetowate, eliptyczne lub jajowate, spiczaste, rzadko różnobarwne. Nerwacja pierwszorzędowa słabo widoczna, pierzasta, zbiegająca się do żyłki marginalnej. Użyłkowanie drugo- i czasami trzeciorzędowe równoległo-pierzaste, dalszego rzędu niepozorne, poprzecznie siatkowate.
Kwiaty
Rośliny tworzą pojedynczy kwiatostan typu kolbiastego pseudancjum na pędzie kwiatostanowym krótszym od ogonka liściowego. Pochwa kwiatostanu łódkokształtna, jedynie lekko rozchylająca się w okresie kwitnienia, trwała lub szybko odpadająca. Kolba siedząca do osadzonej na krótkiej szypule, cylindryczna, wąsko eliptyczna lub maczugowata, pokryta obupłciowymi kwiatami pozbawionymi okwiatu. Kwiaty złożone z 4 pręcików i pojedynczej zalążni. Pręciki wolne, o podłużnych, spłaszczonych nitkach i podłużno-eliptycznych pylnikach, otwierających się przez szczytową szczelinę. Zalążnia niekiedy krótka, spłaszczona, mniej więcej cylindryczna, jednokomorowa, 1(-2)-zalążkowa. Zalążki anatropowe, powstające z bazalnego łożyska. Szyjka słupka pryzmatyczna, ścięta lub zakończona krótkim, stożkowatym wyrostkiem. Znamię słupka kuliste, eliptyczne, równowąskie lub punktowe.
Owoce
Czerwone jagody. Nasiona zaokrąglone, nerkowate, spłaszczone, o grubej łupinie, gładkiej lub rzadko gruczołowatej[5].
Gatunki podobne
Przedstawiciele rodzajów epipremnum i rafidofora. Różnice obejmują liczbę i położenie zalążków oraz kształt i wielkość nasion[5]

Biologia i ekologia

edytuj
Rozwój
Wieloletnie, wiecznie zielone pnące hemiepifity, niekiedy płożące rośliny zielne, rzadko reofity (Scindapsus rupestris)[5].
Siedlisko
Wilgotne lasy równikowe oraz suche lasy wiecznie zielone lub zrzucające liście na zimę[5].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 60 (42, 56, 58, 64, 70, 112)[5].

Systematyka

edytuj
Pozycja rodzaju według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Należy do plemienia Monstereae[7], podrodziny Monsteroideae, rodziny obrazkowatych (Araceae), rzędu żabieńcowców (Alismatales) w kladzie jednoliściennych (ang. monocots)[2].
Gatunki[4]

Nazewnictwo

edytuj
 
Scindapsus lekarski
 
Scindapsus pstry
Toponimia nazwy naukowej
Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od starogreckiego słowa σχινδαφός (skindapsos) używanego w starożytności do określenia rośliny podobnej do bluszczu[6].
Nazwy rodzajowe
W XIX i na początku XX wieku w literaturze polskiej rodzaj Scindapsus opisywano jako „ołustek”[8][9]. W XX wieku upowszechniła się nazwa odłacińska „scindapsus”, stosowana do dzisiaj nie tylko w języku polskim, ale również m.in. w angielskim, niemieckim i rosyjskim.

Zastosowanie

edytuj
Rośliny lecznicze
Scindapsus lekarski (hin. गजपीपल – gajapipal, gaja-pīpal) jest od starożytności uznaną rośliną leczniczą w tradycyjnej medycynie indyjskiej (ajurwedzie). Surowcem leczniczym jest suszony dojrzały kwiatostan[10] (owocostan[11]). Wykazuje on działanie termogeniczne, pobudzające, zwiększające popęd płciowy, wykrztuśne, napotne, wiatropędne i antyrobacze. Roślina ta stosowana jest w biegunce, kaszlu, zapaleniu oskrzeli, chorobach gardła i robaczycy[10]. Badania przeprowadzone w 2010 roku wykazały, że wyciąg z owoców tych roślin jest silnym przeciwutleniaczem[12].
Rośliny ozdobne
Scindapsus pstry jest szeroko rozpowszechnioną w uprawie rośliną pokojową. Roślina ta jest pnączem o atrakcyjnych, skórzastych, owalnych do sercowatych liściach koloru szmaragdowo- lub błękitnozielonego z białawymi plamkami. Największą popularnością cieszy się jego kultywar ‘Argyraeus’[13].
Do rodzaju scindapsus przez wiele lat zaliczano też powszechnie uprawiane epipremnum złote (Epipremnum aureum, syn. Rhaphidophora aurea, Scindapsus aureus). Obecnie nadal roślinę tę określa się potocznie nazwą scindapsus[14].

Uprawa

edytuj
Wymagania
Scindapsus pstry jest rośliną trudną w uprawie, dużo bardziej wymagającą od epipremnum złocistego. Wymaga ciepłego stanowiska o podwyższonej wilgotności powietrza min. 50%.
Pielęgnacja
Rośliny nie tolerują bezpośredniego nasłonecznienia. Wymagane jest utrzymywanie raczej stałej temperatury (21–27 °C), dopuszczalne jest obniżenie jej jedynie zimą do minimum 13 °C[14].
Rozmnażanie
Wiosną z wierzchołkowych sadzonek pędowych lub odcinków łodygi z jednym pąkiem. Sadzonki łatwo ukorzeniają się w wodzie lub bezpośrednio w podłożu[13].

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-10] (ang.).
  3. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).
  4. a b c Rafael Govaerts, David G. Frodin: World Checklist and Bibliography of Araceae (and Acoraceae). The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2002. [dostęp 2010-10-10]. (ang.).
  5. a b c d e f Simon J. Mayo, Josef Bogner, Peter C. Boyce: The Genera of Araceae. Eleanor Catherine (ilustr.). Kew: The Trustees, Royal Botanic Gardens, 1997, s. 123. ISBN 1-900347-22-9. OCLC 468572283. (ang.).
  6. a b Adolf Engler, Kurt Krause. Araceae-Monsteroideae. „Das Pflanzenreich”. 37, s. 67–79, 1908. Adolf Engler. (łac.). 
  7. L.I. Cabrera et al. Phylogenetics relationships of aroids and duckweeds (Araceae) inferred from coding and noncoding plastid DNA. „American Journal of Botany”. 95(9), s. 1153–1165, 2008. (ang.). 
  8. Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin, poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 447. (pol.).
  9. Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich... T. 2: T. 2.: Słownik łacińsko-polski.... Warszawa: Druk Noskowskiego, 1894, s. 699. (pol.).
  10. a b Padmanand Warrier (et al.): Indian medicinal plants: a compendium of 500 species. Madras: Orient Longman, 1994, s. 92–95. ISBN 81-250-0763-6. (ang.).
  11. John Lindley: Flora medica. Londyn: Longman, 1838, s. 605–606. (ang.).
  12. Malarkodi Velraj (et al.). Free Radical Scavenging Activity of Scindapsus officinalis Fruits. „Research Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry”. 2 (4), s. 280–283, 2010. ISSN 0975-2331. (ang.). 
  13. a b Mieczysław Czekalski: Cisus, hoja, filodendron...: rośliny pnące ozdobą mieszkania. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 40. ISBN 83-09-01250-0.
  14. a b Epipremnum i Scindapsus rodzina Araceae (Obrazkowate). Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu. [dostęp 2010-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj