Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”
Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”[1] – największe polskie stowarzyszenie zawodowe sędziów. Skupia ponad 3500 sędziów (około 30% wszystkich sędziów w Polsce)[potrzebny przypis]. Stowarzyszenie deklaruje się jako niezależne, apolityczne i samorządne. Zgodnie ze statutem, celami stowarzyszenia jest dbanie o niezależność sądów i niezawisłość sędziowską, reprezentowanie interesów środowiska sędziowskiego, realizacja zasad demokratycznego państwa prawnego, praw człowieka i wolności obywatelskich oraz kształtowanie opinii publicznej i współuczestniczenie w pracach legislacyjnych[2].
Państwo | |
---|---|
Siedziba | |
Data założenia |
7 lipca 1990 |
Zasięg |
ogólnopolski |
Prezes |
Bartłomiej Przymusiński |
Członkowie |
Ok. 3600 |
Nr KRS | |
Data rejestracji |
2002 |
Strona internetowa |

Wraz z polskim oddziałem wydawnictwa C.H. Beck Stowarzyszenie wydaje kwartalnik „Iustitia”.
Stowarzyszenie posiada konta w mediach społecznościowych, takich jak Facebook, Twitter, Instagram. Profil facebookowy obserwuje 74 tys. osób (sierpień 2024).
„Iustitia” jest członkiem międzynarodowych organizacji sędziowskich:
- Światowej Unii Sędziów (IAJ) (International Association of Judges – Union Internationale des Magistrats ), (od roku 2000)
- Europejskiej Unii Sędziów (EAJ)
- Stowarzyszenia „Europejscy Sędziowie i Prokuratorzy dla Demokracji i Wolności” (Magistrats Européens pour la Démocratie et les Libertés – MEDEL) (od roku 1993) (przedstawicielka Iustitii sędzia Monika Frąckowiak pełni funkcję członka zarządu tego stowarzyszenia)
W 2016 stanowisko prezesa objął dr hab. Krystian Markiewicz, sędzia Sądu Okręgowego w Katowicach i profesor nadzwyczajny Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego[3]. Rzecznikiem Stowarzyszenia jest sędzia Sądu Rejonowego Poznań Stare Miasto Bartłomiej Przymusiński. Ten ostatni został w 2025 nowym prezesem stowarzyszenia[4].
Członkami Stowarzyszenia są znani z obrony praworządności w Polsce oraz występów medialnych sędziowie. Oprócz władz organizacji, są to m.in. sędziowie: Igor Tuleya, Paweł Juszczyszyn, Piotr Gąciarek, Marta Kożuchowska-Warywoda, Katarzyna Kałwak, Olimpia Barańska-Małuszek, Katarzyna Wróbel-Zumbrzycka, Monika Frąckowiak, Urszula Żółtak, Jakub Kościerzyński i Arkadiusz Krupa.
W stosunku do prawie wszystkich z nich Rzecznicy Dyscyplinarni Ministra Sprawiedliwości wszczęli postępowania dyscyplinarne czy też prowadzili różne przesłuchania[potrzebny przypis].
Do Iustitii należy również prof. Małgorzata Gersdorf oraz wielu naukowców, wykładowców akademickich oraz przedstawicieli polskiego sądownictwa.
Historia powstania oraz działalność przed rokiem 2015
edytuj„Iustitia” założona została wiosną 1990 pod nazwą: Stowarzyszenie Sędziów Orzekających „Iustitia” przez grupę sędziów z Warszawy i Trójmiasta. Pierwszym prezesem – wówczas przewodniczącą – została sędzia Sądu Najwyższego Maria Teresa Romer, autorka nazwy „Iustitia”. Początkowo stowarzyszenie było organizacją jednolitą, później zaczęło tworzyć oddziały, zwłaszcza pod koniec lat 90. XX wieku, gdy nastąpił jego rozwój i obszar działania rozszerzył się na całą Polskę.
Przez pierwszych kilka lat funkcjonowania finansowanie Stowarzyszenia zapewniały amerykańskie dotacje. Amerykańskie stowarzyszenie prawników American Bar Association , utworzyło agendę pod nazwą Central and East European Law Initiative (CEELI), mającą na celu wspomaganie krajów wyzwolonych spod komunistycznego panowania w ich dążeniu do praworządności i demokracji.
Największym programem szkoleniowym „Iustitii” był przeprowadzony w latach 1998–1999 cykl szkoleń sędziów związany z wejściem w życie od 1 września 1998 r. nowych kodeksów karnych, prowadzony przy wsparciu Departamentu Stanu USA. „Iustitia” zorganizowała wtedy szkolenia dla niemal wszystkich polskich sędziów orzekających w sprawach karnych.
W 1998, w wyniku uchwalenia nowego statutu, organizacja zmieniła nazwę na Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” i przyjęła strukturę federacyjną (poszczególne oddziały samodzielnie realizują cele stowarzyszenia, niesprzecznie z decyzjami jego władz i mogą posiadać osobowość prawną). Najwyższą władzą jest zebranie delegatów wybieranych w oddziałach (wcześniej było nią walne zebranie członków[5]), a tytuł przewodniczącego zmieniono na tytuł prezesa.
W 2010 stowarzyszenie zgłaszało propozycję do nowelizacji ustawy aby wybór sędziów do Trybunału Konstytucyjnego nie odbywał się drogą polityczną[6].
W 2012 roku Stowarzyszenie sprzeciwiało się reformie ministra Jarosława Gowina polegającej na zniesieniu 79 sądów[7][8]. „Iustitia” wzięła udział w manifestacji w marcu 2012 r., a po jej wprowadzeniu angażowała się w działania zmierzające do reaktywacji sądów zniesionych. Po trwającym trzy lata zamieszaniu na mapę Polski wróciło 76 sądów, zniesione pozostały tylko trzy najmniejsze.
Byli prezesi Stowarzyszenia:
- Sędzia SN Maria Teresa Romer (lipiec 1990 – czerwiec 2008)
- Sędzia NSA Irena Kamińska (październik 2008 – listopad 2009).
- Sędzia SSO w Szczecinie Maciej Strączyński (luty 2010 – kwiecień 2016)
Członkostwo oraz struktura organizacyjna
edytujCzłonkami Stowarzyszenia mogą być tylko sędziowie polskich sądów powszechnych, administracyjnych, wojskowych i Sądu Najwyższego, w tym sędziowie w stanie spoczynku. Sędzia składając podpisaną deklarację członkowską automatycznie zostaje członkiem stowarzyszenia bez jakiejkolwiek procedury przyjmowania. Odejście ze służby bez względu na jego przyczynę oznacza utratę członkostwa.
Władze:
- zebranie delegatów odbywające się nie rzadziej niż raz w roku;
- zarząd wybierany przez zebranie delegatów na 3-letnią kadencję (7-10 członków),
- komisja rewizyjna (3-osobowa)
Poza oddziałami w „Iustitii” funkcjonuje osiem zespołów programowych (tematycznych)[9]: informacyjny, prawa cywilnego, prawa karnego, międzynarodowy, monitorowania postępowań immunitetowych i dyscyplinarnych, szkoleniowy, statutowy oraz organizacji sądownictwa.
Działalność po 2015 roku
edytujW grudniu 2015 w związku ze zmianami w Trybunale Konstytucyjnym, które zapoczątkowały wielomiesięczny kryzys wokół Trybunału, Stowarzyszenie wydało uchwałę wyrażającą stanowczy sprzeciw wobec poselskiego projektu ustawy z 16.12.2015 o zmianie ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, prowadzącej do, zdaniem „Iustitii” paraliżu tego organu[10], i co za tym idzie naruszenia art. 10 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którym ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władz. Jednocześnie Stowarzyszenie zaapelowało do Prezydenta RP Andrzeja Dudy o powstrzymanie się od przyjęcia ślubowania od osób wybranych przez Sejm 2 grudnia 2015 na stanowiska sędziów Trybunału Konstytucyjnego do czasu rozstrzygnięcia przez Trybunał skarg dotyczących zgodności z Konstytucją RP wspomnianej wyżej ustawy.
„Iustitia” zorganizowała 3 września 2016 w Warszawie Nadzwyczajny Kongres Sędziów Polskich[11], w którym wzięło udział ponad 1000 sędziów z całej Polski. Wśród postulatów Kongresu znalazło się przekazanie nadzoru administracyjnego nad sądami powszechnymi w miejsce organu politycznego – Ministra Sprawiedliwości Pierwszemu Prezesowi Sądu Najwyższego, apel o poszanowanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego i ich publikowanie oraz postulat powołania ogólnopolskiego organu samorządu sędziowskiego, a także ograniczenia roli czynnika politycznego przy powoływaniu sędziów, w tym sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
Sędziowie podjęli również uchwałę, w której zwrócili uwagę na dramatyczną sytuację sędziów w Turcji po stłumieniu puczu przez władzę państwową i wyrazili swoją solidarność i poparcie dla nich („Iustitia” w latach późniejszych często podnosiło w swoich uchwałach i wystąpieniach kwestię dotyczącą sytuacji sędziów tureckich prześladowanych brutalnie przez władzę polityczną, w 2019 zorganizowano wystawę oraz spotkanie z jednym z prześladowanych sędziów tureckich na Festiwalu Pol’and’Rock).
W marcu 2017 SSP „Iustitia” przedstawiło projekt ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa[12]. Projekt zakładał zwiększenie wpływu obywateli (a nie polityków) na skład Krajowej Rady Sądownictwa, reprezentację w Radzie sędziów wszystkich szczebli oraz proces wyboru do Rady połączony z publicznym wysłuchaniem kandydatów.
W obliczu pogłębiającego się kryzysu konstytucyjnego związanego ze sparaliżowaniem działalności Trybunału Konstytucyjnego i kolejnymi sygnałami o projektowanych zmianach w sądownictwie zmierzających do podporządkowania sądów władzy politycznej, SSP „Iustitia” wraz Naczelną Radą Adwokacką i Krajową Izbą Radców Prawnych zorganizowało w dniu 20 maja 2017 r. Kongres Prawników Polskich w Katowicach[13]. W trakcie tego Kongresu powstała Społeczna Komisja Kodyfikacyjna, która podjęła prace nad usprawnieniem procedur sądowych. Wyniki prac tej Komisji zostały przedstawione na Drugim Kongresie Prawników Polskich, który odbył się 1 czerwca 2019 w Poznaniu.
W lipcu 2017 do Sejmu wpłynął projekt zakładający przeniesienie w stan spoczynku wszystkich sędziów Sądu Najwyższego, zmiany w Krajowej Radzie Sądownictwa oraz podporządkowanie sądów powszechnych Ministrowi Sprawiedliwości poprzez umożliwienie mu dowolnej wymiany osób sprawujących funkcje kierownicze w sądach. Doprowadziło to do kolejnego sporu – kryzysu wokół Sądu Najwyższego. W związku ze zgłoszonymi, a następnie uchwalonymi przez większość sejmową ustawami Stowarzyszenie zaapelowało 16 lipca 2017 o wzięcie udziału w milczącym „Łańcuchu światła”, tzn. otoczenie budynku Sądu Najwyższego światłem świec w celu wyrażenia sprzeciwu wobec przegłosowanych zmian. Wielotysięczne demonstracje przed sądami w całej Polsce trwały do momentu zawetowania przez Prezydenta RP ustaw o Sądzie Najwyższym i Krajowej Radzie Sądownictwa.
W tym okresie powstał plakat autorstwa Luki Rayskiego KonsTytucJa, który był używany podczas protestów związanych ze zmianami prawnymi.
Po zmianie ustawy o ustroju sądów powszechnych rozpoczęła się masowa wymiana prezesów sądów przez Ministra Sprawiedliwości[14]. Wymieniono ich w ekspresowym tempie 158, w większości przypadków faksem, bez podania powodów. W kolejnym kroku, po uchwaleniu nowych ustaw, Sejm, mimo ogromnego sprzeciwu środowiska prawniczego oraz znacznej części społeczeństwa, powołał sędziowskich członków Krajowej Rady Sądownictwa, a także przeniósł w stan spoczynku wszystkich sędziów Sądu Najwyższego, którzy ukończyli 65 lat (ostatecznie wskutek orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wycofano się z tej zmiany). Jednocześnie powołano dwie nowe izby Sądu Najwyższego: Izbę Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych oraz Izbę Dyscyplinarną. Stworzono dodatkowo nowy, rozbudowany system dyscyplinarny dla sędziów i przedstawicieli innych zawodów prawniczych.
SSP „Iustitia” postanowiła dokumentować działania Rzecznika Dyscyplinarnego Sędziów Sądów Powszechnych Piotra Schaba oraz jego zastępców Michała Lasoty i Przemysława W. Radzika. Zostały przedstawione w raporcie „Iustitii” „Sędziowie pod presją” wydanym w lipcu 2019[15][16]
Zarząd Stowarzyszenia wypowiedział się negatywnie o postanowieniach tzw. ustawy dyscyplinującej, czyli ustawie z dnia 20 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw[17].
Postępowania dyscyplinarne wobec sędziów Iustitii
edytujSędziowie Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” są najczęściej spośród sędziów w Polsce grupą wzywaną do złożenia wyjaśnień Rzecznikom Dyscyplinarnym oraz w stosunku do której wszczynane są postępowania dyscyplinarne[potrzebny przypis].
Prezesowi Iustitii – prof. Krystianowi Markiewiczowi Rzecznik Dyscyplinarny Przemysław Radzik postawił 55 zarzutów dyscyplinarnych – za jedno pismo, które rozesłał do 55 osób[18]. Prezes, ale również inni członkowie stowarzyszenia, zdecydowali nie stawiać się na wezwania Rzecznika, uznając je za pozbawione podstaw prawnych[19].
Sędziowie ścigani są przez Rzeczników z powodów, które obejmują 4 kategorie. W lipcu 2019 Iustitia opublikowała szczegółowy raport na ten temat[20].
Sędziowie, którzy są lub byli ścigani za udział w debacie publicznej dot. praworządności, niezależności sądów i niezawisłości sędziów oraz za krytyczne wypowiedzi dotyczące reform wprowadzanych w obszarze Wymiaru Sprawiedliwości:
- Olimpia Barańska – Małuszek
- Monika Frąckowiak
- Piotr Gąciarek
- Marek Celej
- Małgorzata Kluziak
- Rafał Maciejewski
- Krystian Markiewicz
- Dariusz Mazur
- Bartłomiej Przymusiński
- Igor Tuleya
Sędziowie, którzy byli lub są ścigani w związku z działalnością edukacyjną na rzecz społeczeństwa:
- Olimpia Barańska – Małuszek
- Monika Frąckowiak
- Arkadiusz Krupa
Sędziowie, którzy byli lub są ścigani za stosowanie prawa europejskiego i wykonanie wyroku TSUE z 19.11.2019 r.
- Paweł Juszczyszyn
- Wojciech Maczuga
Krytyka
edytujKrajowa Rada Sądownictwa w 2023 podjęła stanowisko, że działalność Stowarzyszenia "Iustitia" stanowi zagrożenie dla obywateli i jest typowa dla partii politycznych, co stoi w sprzeczności z art. 178 ust. 3 Konstytucji RP stanowiącego, że sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej pogodzić z zasadami niezawisłości sądów i niezawisłości sędziów[21][22][23].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia” [online], iustitia.pl [dostęp 2020-01-20] .
- ↑ Iustitia: Statut Stowarzyszenia.
- ↑ Zarząd Stowarzyszenia. iustitia.pl. [dostęp 2016-08-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-21)].
- ↑ Łukasz Woźnicki , Sędzia Bartłomiej Przymusiński nowym prezesem Iustitii [online], wyborcza.pl, 14 kwietnia 2025 [dostęp 2025-04-14] .
- ↑ Dawne władze [online], Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia [dostęp 2020-01-18] (pol.).
- ↑ Iustitia chce odpolitycznieniaTK [online], prawo.gazetaprawna.pl, 13 marca 2010 [dostęp 2025-04-28] .
- ↑ Co dla zwykłych ludzi oznacza zniesienie sądów? Same kłopoty [online], prawo.gazetaprawna.pl, 10 października 2012 [dostęp 2025-04-19] .
- ↑ Czarna lista sędziów, czyli odwracanie kota ogonem [online], Rzeczpospolita [dostęp 2025-04-19] .
- ↑ Zespoły problemowe SSP IUSTITIA [online], Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia [dostęp 2020-01-18] (pol.).
- ↑ Apel Zarządu "Iustitii" w sprawie Trybunału Konstytucyjnego, „Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia” [dostęp 2025-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-26] .
- ↑ Nadzwyczajny Kongres Sędziów Polskich [online], Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia [dostęp 2020-01-18] (pol.).
- ↑ Iustitia przedstawia własny projekt zmian w ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa [online], Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia [dostęp 2020-01-18] (pol.).
- ↑ Kongres Prawników Polskich w Katowicach [online], www.rp.pl [dostęp 2020-01-18] (pol.).
- ↑ Ziobro szybko wymienia prezesów i wiceprezesów sądów [online], www.rp.pl [dostęp 2020-01-18] (pol.).
- ↑ Opublikowali raport „o metodach szykanowania niezależnych sędziów” [online], TVN24 [dostęp 2020-01-18] .
- ↑ Sędziowie pod presją – raport o metodach szykanowania przez władzę niezależnych sędziów (2019) [online], Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia [dostęp 2020-01-18] (pol.).
- ↑ Stanowisko Zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia” w związku z eskalacją represji wobec sędziów w Polsce oraz podpisaniem przez Prezydenta RP ustawy represyjnej. iustitia.pl, 4 lutego 2020. [dostęp 2020-02-16].
- ↑ 55 zarzutów przewinień dyscyplinarnych dla prezesa „Iustitii” sędziego Krystiana Markiewicza [online], tokfm [dostęp 2020-01-19] (pol.).
- ↑ Prezes Iustitii nie stawi się przed rzecznikiem dyscyplinarnym sędziów. Sędzia Schab: To delikt dyscyplinarny [online], wiadomosci.dziennik.pl, 12 września 2019 [dostęp 2020-01-19] (pol.).
- ↑ Sędziowie pod presją – raport o metodach szykanowania przez władzę niezależnych sędziów (2019) [online], Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia [dostęp 2020-02-11] (pol.).
- ↑ Komunikat Krajowej Rady Sądownictwa dotyczący standardów bezstronności i niezawisłości sędziowskiej oraz sędziowskich organizacji pożytku publicznego [online], krs.pl [dostęp 2025-07-13] .
- ↑ KRS: Stowarzyszenie sędziów "Iustitia" działa jak partia polityczna [online], serwisy.gazetaprawna.pl, 21 kwietnia 2023 [dostęp 2025-07-13] .
- ↑ l, KRS: Sędziowie z Iustitii działają politycznie, więc naruszają Konstytucję [online], Prawo.pl, 21 kwietnia 2023 [dostęp 2025-07-13] .