Szantung
Szantung[3] (ⓘwymowa; chiń. upr. 山东; chiń. trad. 山東; pinyin Shāndōng; Wade-Giles Shan-tung) – prowincja na wschodnim wybrzeżu Chin. Używa się także historycznej nazwy Lu, wywodzącej się od państwa z okresu Wiosen i Jesieni.
| |||||||||
| prowincja | |||||||||
| |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||||||
| Kod ISO 3166-2 |
CN-37 | ||||||||
| Gubernator | |||||||||
| Powierzchnia |
156 700 km² | ||||||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||||||
| • gęstość |
643 os./km² | ||||||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||||||
| Liczba prefektur |
17 | ||||||||
| Liczba powiatów |
140 | ||||||||
| Liczba gmin |
1941 | ||||||||
Położenie na mapie Chin
| |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
Nazwa prowincji oznacza "na wschód od gór" i odnosi się do łańcucha gór Taihang Shan (太行山), który rozciąga się na przestrzeni około 500 km na terenie prowincji położonych na zachód, tzn.: Hebei, Henan i Shanxi. Przez północną część prowincji przebiega dolny odcinek Rzeki Żółtej, która wpada do Zatoki Pohaj. Od południa Szantung graniczy z prowincjami Jiangsu i Anhui.
Stolicą prowincji jest miasto Jinan.
Historia
edytujProwincja Szantung stanowi część rejonów uważanych za kolebkę cywilizacji chińskiej. Jej zachodnia część wchodziła w skład terenów kontrolowanych przez najstarsze historycznie dynastie Shang i Zhou. Wschód zamieszkiwał lud Laiyi uważany przez starożytnych Chińczyków za barbarzyńców, który w ciągu wieków uległ sinizacji.
W okresie Wiosen i Jesieni oraz w okresie Walczących Królestw rejon dzisiejszej prowincji Szantung stał się potęgą. Narodziły się w nim państwa: Qi ze stolicą w Linzi, Zou (z którego pochodził Mencjusz) oraz Lu ze stolicą w Qufu. Lu było ojczyzną Konfucjusza (w Qufu znajduje się jego grób oraz domostwa należące do jego potomków). Państwo Lu było niewielkie i zostało wchłonięte przez państwo Chu.
Państwo Qi było potężne, ale uległo państwu Qin, którego władca zjednoczył całe Chiny i w 221 r. p.n.e. proklamował się ich pierwszym cesarzem. Dynastia Han, która wydzieliła na terenie Szantung dwie prefektury (zhou). Za czasów tej dynastii wybuchły tam dwa wielkie powstania: Czerwonych Brwi i Żółtych Turbanów. W okresie Trzech Królestw ziemie Szantung przypadły królestwu Wei.
W kolejnych epokach Szantung, podobnie jak całe północne Chiny, stał się celem najazdów z północy i przechodził z rąk jednego barbarzyńskiego państwa do drugiego.
W 412 mnich Faxian wylądował w południowej części półwyspu Szantung i udał się do miasta Qingzhou, gdzie zajął się przekładem buddyjskich sutr, które przywiózł ze swej słynnej wyprawy do Indii.
Odkąd dynastia Sui zjednoczyła kraj w 589, Szantung był już zawsze częścią Chin. W obecnym kształcie istnieje od czasów dynastii Ming, choć w tym czasie w jej skład wchodziły także obszary dzisiejszej prowincji Liaoning, które jej odebrano za czasów dynastii Qing.
Tereny prowincji były często niespokojne i wybuchały tam liczne powstania m.in. Wang Luna; w Szantungu bardzo aktywni byli powstańcy Nian. W późniejszych czasach tam właśnie narodzili się anty-cudzoziemscy Bokserzy.
W XIX wieku półwysep Szantung stał się celem dla imperiów kolonialnych. Po I wojnie chińsko-japońskiej miasto i baza morska Weihaiwei były okupowane przez Japonię. W 1897 miasto Qingdao stało się niemiecką koncesją, a rok później Weihaiwei przejęli Brytyjczycy. W tym okresie półwysep stał się punktem przerzutowym dla chińskich emigrantów w drodze m.in. do USA.
Po proklamowaniu Republiki Chińskiej w 1911, Qingdao w 1922 wróciło w ręce Chin, a Weihai w 1930. W 1937 prowincja Szantung stała się celem japońskiego najazdu. Japończykom udało się ją opanować, chociaż w głębi lądu trwał opór partyzancki. Po kapitulacji Japonii w 1945 fragmenty Szantungu były kontrolowane przez komunistów, a od czerwca 1949 - cała prowincja. W październiku powstała Chińska Republika Ludowa.
Dziś, dzięki położeniu na wybrzeżu i inwestycjom zagranicznym prowincja Szantung jest jedną z najbogatszych w Chinach, choć znać na niej piętno niemieckiego kolonializmu. Tutaj ma siedzibę Haier, jeden z największych na świecie producentów sprzętu AGD, który zaczynał jako firma joint-venture z niemiecką firmą Liebherr. Najbardziej znane eksportowe piwo Chin, Tsingtao, jest warzone w poniemieckim browarze w mieście Qingdao.
Geografia
edytuj
Większa część prowincji Szantung położona jest na Nizinie Północnochińskiej. Górzysta jest natomiast centralna część prowincji, w której znajdują się m.in. góry Tai, Lu i Meng. Pofałdowany jest również półwysep Szantung stanowiący wschodnią część prowincji. Oddziela on zatokę Bohai od Morza Żółtego. Najwyższym wzniesieniem prowincji jest szczyt o nazwie Jadeitowy Cesarz (chiń. upr.: 玉皇顶; trad.: 玉皇頂; pinyin: Yùhuáng Dīng) o wysokości 1545 metrów.
W wyniku niesionych mułów lessowych, w swoim dolnym biegu na terenie prowincji Szantung Rzeka Żółta płynie po podwyższonej grobli ograniczonej wałami rozbudowywanymi przez setki lat. Powoduje to podział prowincji na dwa działy wodne: rzeki Hai na północy i rzeki Huai na południu. Wielki Kanał dochodzi do Szantungu od północnego zachodu i wychodzi w części południowo-zachodniej. Jezioro Weishan to największe jezioro w prowincji. Linia brzegowa Szantungu liczy 3000 km. Wybrzeże półwyspu Szantung jest skaliste, pełne klifów, zatok i wysp.
Klimat Szantungu jest umiarkowany, lata są wilgotne, a zimy zimne i suche. Średnie temperatury w styczniu wynoszą pomiędzy -5 a -1 °C, a w lipcu pomiędzy 24 – 28 °C. Roczne opady wynoszą 550–950 mm.
Największe miasta w prowincji to:
Podział administracyjny
edytuj| Mapa | Lp. | Nazwa | Chiński | Hanyu pinyin | Siedziba |
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| — Miasta zarządzane bezpośrednio przez władze prowincji — | |||||
| 1 | Jinan | 济南市 | Jǐnán Shì | Dzielnica Shizhong | |
| 2 | Qingdao | 青岛市 | Qīngdǎo Shì | Dzielnica Shinan | |
| — Prefektury miejskie — | |||||
| 3 | Binzhou | 滨州市 | Bīnzhōu Shì | Dzielnica Bincheng | |
| 4 | Dezhou | 德州市 | Dézhōu Shì | Dzielnica Decheng | |
| 5 | Dongying | 东营市 | Dōngyíng Shì | Dzielnica Dongying | |
| 6 | Heze | 菏泽市 | Hézé Shì | Dzielnica Mudan | |
| 7 | Jining | 济宁市 | Jìníng Shì | Dzielnica Shizhong | |
| 8 | Laiwu | 莱芜市 | Láiwú Shì | Dzielnica Laicheng | |
| 9 | Liaocheng | 聊城市 | Liáochéng Shì | Dzielnica Dongchangfu | |
| 10 | Linyi | 临沂市 | Línyí Shì | Dzielnica Lanshan | |
| 11 | Rizhao | 日照市 | Rìzhào Shì | Dzielnica Donggang | |
| 12 | Tai’an | 泰安市 | Tài’ān Shì | Dzielnica Taishan | |
| 13 | Weifang | 潍坊市 | Wéifāng Shì | Dzielnica Weicheng | |
| 14 | Weihai | 威海市 | Wēihǎi Shì | Dzielnica Huancui | |
| 15 | Yantai | 烟台市 | Yāntái Shì | Dzielnica Laishan | |
| 16 | Zaozhuang | 枣庄市 | Zǎozhuāng Shì | Dzielnica Shizhong | |
| 17 | Zibo | 淄博市 | Zībó Shì | Dzielnica Zhangdian | |
Przypisy
edytuj- ↑ 李干杰当选山东省省长(图/简历)--组织人事-人民网 [online] [dostęp 2021-05-20].
- ↑ Communiqué of the Seventh National Population Census (No. 3) [online] [dostęp 2021-05-20] (ang.).
- ↑ Tradycyjna polska nazwa (egzonim) zalecana przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych; w polskiej literaturze powszechnie stosowana jest również forma chińska (endonim) w zlatynizowanym zapisie pinyin – Shandong.