Oleje roślinne

tłuszcze pochodzenia roślinnego
(Przekierowano z Tłuszcze roślinne)

Oleje roślinne – w szerszym znaczeniu są to wszystkie substancje o konsystencji oleistej, pozyskiwane z dowolnej rośliny. W węższym znaczeniu za olej roślinny uważa się każdy ciekły tłuszcz pochodzenia roślinnego, który w temperaturze regionu pochodzenia rośliny ma konsystencję płynną. W skład wchodzą głównie triacyloglicerole oraz inne związki rozpuszczalne w tłuszczach.

Oliwa Garda DOP
Olej lniany LenVitol
Olej arachidowy

Pozyskanie i wykorzystanie olejów roślinnych edytuj

Oleje roślinne są pozyskiwane z różnych części roślin, np. nasion, owoców, pestek, jąder nasiennych[1], a także z kiełków roślinnych. Pozyskiwane są nie tylko z roślin tradycyjnie uważanych za rośliny oleiste, ale także bardzo wielu innych.

W przeważającej większości oleje roślinne wykorzystywane są jako tłuszcze jadalne, ale także jako składniki kosmetyków, a niektóre z nich jako środki lecznicze (np. olej z wiesiołka). Bywają także wykorzystywane jako surowce do produkcji materiałów lakierniczych, malarskich i impregnacyjnych (np. olej lniany). Coraz większe znaczenie ma także wykorzystanie olejów roślinnych jako paliw i do ich produkcji. Na środki smarne nie nadają się, gdyż są olejami nietrwałymi, a często także schnącymi.

Najlepsze właściwości prozdrowotne posiadają oleje tłoczone na zimno. Część z nich jest tracona pod wpływem obróbki termicznej, a ich odporność na podwyższoną temperaturę zależy od zawartości kwasów tłuszczowych. Im więcej posiada kwasów olejowych (od ok. 40-45%), tym bardziej jest odporny na ten czynnik.Najbardziej wrażliwe są wielonienasycone kwasy tłuszczowe, które najszybciej ulegają negatywnym przemianom takim jak utlenianie, polimeryzacja. Oleje roślinne podczas procesu rafinacji tracą intensywny smak, zapach, barwę, mają zwiększoną stabilność podczas przechowywania i obróbki termicznej, jednak tracą wiele ze swoich wartości odżywczych.

Światowa produkcja olejów roślinnych wzrasta i sumarycznie wynosiła 177 mln m3 w 2015 r.[2] Najczęściej olej pozyskuje się z owoców palmowca, soi, rzepaku.

Światowa produkcja olejów w 2015 r.
Typ oleju palmowy sojowy rzepakowy słonecznikowy z ziaren palmowych z orzechów arachidowych bawełniany kokosowy oliwkowy sumarycznie
Światowa produkcja [mln m3] 59,4 51,99 27,63 15,13 7,16 5,43 4,48 3,42 3,09 177

Skład edytuj

Oleje roślinne składają się z głównie z triacylogliceroli oraz związków rozpuszczalnych w tłuszczach takich jak woski barwniki (karoteny oraz chlorofile) witaminy z grupy A, D, E, fosfolipidy, oraz inne lipidy takie jak woski, wolne kwasy tłuszczowe, substancje niezmydlające się[3]. Zawierają wodę w niewielkich ilościach, w której są obecne związki rozpuszczalne w wodzie takie jak sole.

Podział olejów edytuj

Podział olejów pod względem szybkości schnięcia edytuj

Im więcej olej zawiera wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, tym szybciej schnie w zetknięciu z powietrzem. To, w jakiej kategorii znajduje się dany olej, daje mu również określoną ważność, przechowywane dłużej tracą znacznie swoje właściwości i mogą ulec zjełczeniu. Wyróżnia się trzy kategorie olejów w związku ze zdolnością przetwarzania warstewki oleju w twardą, elastyczną powłoczkę:

  • oleje schnące – mogą być przechowywane ok. 3-4 miesiące (zawierają od 50% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych)
  • oleje półschnące – mają ważność 4-6 miesięcy (posiadają między 20-49% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych)
  • oleje nieschnące mogą być trzymane od 6-8 miesięcy (zawierają do 19% wielonienasyconych kwasów tłuszczowych)

Podział olejów pod względem płynności edytuj

Ciekłe tłuszcze roślinne edytuj

Stałe tłuszcze roślinne edytuj

Rafinacja edytuj

 
3-MCPD

Oleje jadalne dzielą się na rafinowane i nierafinowane. Proces rafinacji wpływa na wartość odżywczą oraz trwałość oleju[4]. Oleje nierafinowane uznawane są za bardziej naturalne, gdyż nie są pozbawiane koloru (wybielanie), zapachu i smaku oraz naturalnych wosków. W procesie rafinacji dodaje się również antyoksydanty, wydłużające przydatność oleju do spożycia[5].

W maju 2016 roku Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności wydał raport, w którym stwierdzono, że w procesie rafinacji olejów prowadzonej w temperaturze powyżej 200 °C powstają szkodliwe, potencjalnie rakotwórcze chloropochodne tłuszczów – 2-chloropropano-1,3-diol (2-MCPD), 3-chloropropano-1,2-diol (3-MCPD) i ich estry. Najwyższe ich stężenia stwierdzono w oleju palmowym[6].

Olej roślinny jako paliwo edytuj

Olej roślinny może być wykorzystany jako paliwo zastępcze do silników Diesla, zamiast oleju napędowego. Jego popularność w tym zastosowaniu rośnie z powodu rosnącej ceny ropy naftowej i paliw ropopochodnych, najtańszy olej roślinny jest bowiem tańszy od oleju napędowego. Różnica w cenie wynika z nieobciążania oleju roślinnego sprzedawanego w sklepach do celów spożywczych podatkiem akcyzowym. Doliczenie stawki podatku akcyzowego niweluje różnicę w cenie oleju roślinnego.

Olej roślinny może być wykorzystywany jako samodzielne paliwo silnikowe, jako domieszka do paliwa lub jako surowiec do produkcji biodiesla. Ponieważ ma on znacznie wyższą lepkość niż olej napędowy czy opałowy, konieczne jest jego podgrzanie przed wtryśnięciem do komory spalania dla zmniejszenia lepkości i zapewnienia odpowiedniego rozpylenia paliwa przez wtryskiwacz. Ciepło do podgrzania oleju pochodzi najczęściej z obiegu chłodzenia silnika lub produkowane jest za pomocą elektrycznej grzałki. Problem wyższej lepkości oleju roślinnego można także rozwiązać dodając 5% benzyny w lecie i 10-15% benzyny w okresie zimowym. Tak zasilany silnik nie wymaga stosowania podgrzewaczy paliwa lub instalacji dwuzbiornikowej.

Biodiesel edytuj

Osobny artykuł: biodiesel.

Biodiesel to olej roślinny przetworzony chemicznie na drodze transesteryfikacji. Paliwo to nadaje się do stosowania w silnikach Diesla, bez przeróbek wymaganych w przypadku użycia surowego oleju roślinnego. Wynika to ze zbliżonej lepkości biodiesla i oleju napędowego oraz krzepnięcia w niższej temperaturze niż olej roślinny.

Dieta wysokotłuszczowa a zdrowie edytuj

Rozwojowi raka piersi u kobiet po menopauzie sprzyja duże spożycie tłuszczów wielonienasyconych omega-6 (obecnych zwłaszcza w oleju roślinnym z soi, kukurydzy, słonecznika i innych olejach z nasion, w margarynie), np. kwasu linolowego, przy niedostatku tłuszczów wielonienasyconych omega-3 (w oleju rybnym, ale również w lnianym)[3]. We włoskich badaniach z 2001 odnotowano w błonie komórkowej erytrocytów u kobiet chorych na raka piersi wysoką zawartość jednonienasyconych kwasów tłuszczowych – głównie kwasu oleinowego co mogłoby sugerować wpływ spożycia tego kwasu na zwiększoną zachorowalność na raka[7], jednak inne badania tego nie potwierdzają[potrzebny przypis]. Natomiast wiele badań wskazuje[potrzebny przypis], iż rozwojowi raka sprzyjają niektóre tłuszcze wielonienasycone omega-6 (np. pochodna 20:2 kwasu linolowego). Tłuszcze nasycone (w maśle, smalcu, śmietanie, mięsie, itp.) nie szkodzą osobom z predyspozycjami rakowymi, a tłuszcze wielonienasycone omega-3 zdecydowanie pomagają[7].

Tłuszcze wielonienasycone omega-6, przy niedostatku tłuszczów wielonienasyconych omega-3, stymulują wzrost nowotworów prostaty, przyśpieszają postęp histopatologiczny i zmniejszają przeżywalność pacjentów z rakiem prostaty, podczas gdy tłuszcze wielonienasycone omega-3 maja odwrotne, pozytywne działanie[8].

Przypisy edytuj

  1. Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  2. Worldwide production major vegetable oils, 2016/17 | Statistic, Statista [dostęp 2016-12-03].
  3. a b   Emily Sonestedt. Do both heterocyclic amines and omega-6 polyunsaturated fatty acids contribute to the incidence of breast cancer in postmenopausal women of the Malmö diet and cancer cohort?. „The International Journal of Cancer”. 123 (7), s. 1637-1643, 2008. DOI: 10.1002/ijc.23394. PMID: 18636564. 
  4. Jaka jest różnica między olejem rafinowanym a nierafinowanym?, faktyozywnosci.pl, 6 września 2017 [dostęp 2018-01-16].
  5. Dlaczego używać nierafinowane i zimnotłoczone oleje?, ecospa.pl [dostęp 2018-08-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-25].
  6. European Food Safety Authority: Process contaminants in vegetable oils and foods. [dostęp 2018-08-24]. (ang.).
  7. a b   Valeria Pala. Erythrocyte Membrane Fatty Acids and Subsequent Breast Cancer: a Prospective Italian Study. „Journal of the National Cancer Institute”. 93 (14), s. 1088-1095, 2001. DOI: 10.1093/jnci/93.14.1088. PMID: 11459870. 
  8.   Yong Q. Chen. Modulation of prostate cancer genetic risk by omega-3 and omega-6 fatty acids. „The Journal of Clinical Investigation”. 117 (7), s. 1866–1875, 2007. DOI: 10.1172/JCI31494. PMID: 17607361. PMCID: PMC1890998. 1890998. 

Linki zewnętrzne edytuj

Zobacz też edytuj