Wikipedia

Tupistra

rodzaj roślin

Tupistra Ker Gawl. – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Obejmuje 37 gatunków występujących w wilgotnym lesie równikowym[5] na obszarze od Nepalu do południowych Chin, Półwyspu Indochińskiego i Malezji[3].

Tupistra
Ilustracja
Tupistra squalida
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

szparagowate

Rodzaj

Tupistra

Nazwa systematyczna
Tupistra Ker-Gawler
Bot. Mag. 40: t. 1655 (1814)[3]
Typ nomenklatoryczny

Tupistra squalida Ker Gawl.[4]

Synonimy
  • Macrostigma Kunth
  • Platymetra Noronha ex Salisb.
  • Tricalistra Ridl.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słowa τυπίς (tupis – pobijak, tłuczek) i odnosi się do kształtu znamienia słupka[6].

Morfologia edytuj

 
Tupistra grandis
Pokrój
Wieloletnie, bezłodygowe rośliny zielne[7].
Pędy
Podnoszące się, rzadziej płożące, grube, nieco drewniejące kłącze[8], niekiedy bulwiaste[7].
Liście
Liście odziomkowe, wiązkowate lub naprzeciwległe i dwurzędowe[8], jajowate do wąsko lancetowatowych, nibyogonkowe, u nasady zgrubiałe[7].
Kwiaty
Zebrane od dwóch do wielu w kłos, wyrastający z kąta liścia na nagim głąbiku[8]. Wsparte przysadkami trójkątnymi do jajowatych, zwykle krótszymi od kwiatów[8]. Okwiat sześcio- lub ośmiolistkowy. Listki okwiatu mięsiste, zrośnięte od połowy do dwóch trzecich długości w rurkę, powyżej rozpostarte[8], fioletowawe, białawe lub żółtobrązowe[9], niekiedy u nasady przezroczyste[7]. Sześć lub osiem pręcików niemal na całej długości przyrośniętych do rurki okwiatu[8]. Pylniki dołączone grzbietowo, położone niżej od znamienia[8]. Zalążnia trój- lub czterokomorowa, z dwoma zalążkami w każdej komorze[8]. Szyjka słupka cylindryczna[8], długa (do 12 mm)[7], zwieńczona dużym (o średnicy do 6 mm)[7], tarczowatym lub grzybkowatym, mięsistym znamieniem[8].
Owoce
Brązowawe, zaostrzone[9], jednonasienne jagody[8].
Rośliny podobne
Rodzaj Tupistra jest blisko spokrewniony z rodzajem Rohdea, od którego różni się głównie kolorem listków okwiatu (które u Rohdea są bladożółte do zielonkawych), wydatną szyjką słupka, szerszą od zalążni oraz brązowawymi i zaostrzonymi jagodami (u Rohdea czerwonymi lub pomarańczowymi i kulistawymi)[9]. Innym rodzajem roślin podobnych do Tupistra są te z rodzaju aspidistra, które tworzą jedno- lub dwukwiatowe kwiatostany[10].
Genetyka
Podstawowa liczba chromosomów x wynosi 19[7].

Systematyka edytuj

 
Tupistra nutans
 
Tupistra tupistroides
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Convallarieae w podrodzinie Nolinoideae rodziny szparagowatych (Asparagaceae)[11][2].
Wykaz gatunków[3]

Znaczenie użytkowe edytuj

Rośliny lecznicze
Całe rośliny Tupistra nutans są tradycyjnie używane w regionie Himalajów w leczeniu cukrzycy[12], a w północno-wschodnich Indiach jako środek wzmacniający apetyt[13].
Rośliny spożywcze
W indyjskim stanie Sikkim roślina o lokalnej nazwie nakima, odnoszonej do Tupistra nutans lub T. clarkei[14], uprawiana jest z uwagi na jadalne kwiatostany, które są spożywane po ugotowaniu lub wykorzystywane do sporządzania marynat[15].
Jadalny jest cały kwiatostan nakima, najlepiej z nieotwartymi kwiatami. Na ogół kwiatostan gotuje się i dekantuje, aby usunąć nadmierną goryczkę, a następnie gotuje się z cebulą, pomidorami, chilli, imbirem i czosnkiem, uzyskując pikantną jarzynę. Po przygotowaniu kwiatostany są lekko goryczkowe w smaku i mają konsystencję pieczarki[14]. Warzywo jest dobrym źródłem błonnika, białka, wapnia, potasu, fosforu i magnezu, a obecne w nim składniki odżywcze są porównywalne z popularnymi warzywami, takimi jak szparagi[14].
W Tajlandii Karenowie spożywają owoce T. muricata[16].
Inne zastosowanie
W Butanie pędy kwiatostanowe Tupistra nutans palone są w sziszy[17].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-05] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-01-13] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-02-04]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-02-04]. (ang.).
  5. ↑ Vislobokov Nikolay A. (i inni). Tupistra khangii (Asparagaceae), a new species from northern Vietnam. „Phytotaxa”. 175 (5), s. 287, 2014-08-15. DOI: 10.11646/phytotaxa.175.5.8. 
  6. ↑ David Gledhill: The names of plants. Wyd. 4. Cambridge University Press, 2008. ISBN 978-0-511-47376-0.
  7. ↑ a b c d e f g J.G. Conran, M.N. Tamura: Convallariaceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons: Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998. DOI: 10.1007/978-3-662-03533-7. ISBN 978-3-662-03533-7. (ang.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k Minoru N. Tamura, Liang Songyun: Flora of China. T. 24: Flagellariaceae through Marantaceae. 2000, s. 239.
  9. ↑ a b c Noriyuki Tanaka, Dylan P. Hannon, Daniel K. Harder, Leonid V. Averyanov i inni. Tupistra harderi (Asparagaceae), a new species from northern Vietnam. „Kew Bulletin”. 73 (3), s. 31, 2018-09. DOI: 10.1007/S12225-018-9756-3. 
  10. ↑ Noriyuki Tanaka, Dylan P. Hannon, Nikolay A. Vislobokov. Tupistra siphonantha (Asparagaceae), a new species from Lao P.D.R. with a simple pistil. „Kew Bulletin”. 73 (3), s. 32, 2018-09. DOI: 10.1007/s12225-018-9754-5. 
  11. ↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2022-02-04]. (ang.).
  12. ↑ Prasenjit Mondal, Ajay Kumar Dalai (red.), Sustainable utilization of natural resources, Boca Raton 2017, ISBN 978-1-4987-6184-0, OCLC 975226846.
  13. ↑ = K. V. Krishnamurthy, Bir Bahadur (red.): Ethnobotany of India. Wyd. 1. T. 3: North-East India and the Andaman and Nicobar Islands. 2017. ISBN 978-1-315-36583-1. OCLC 1003930404.
  14. ↑ a b c K. Pradheep, B. Lepcha, R. S. Rathi, V. K. Vikas i inni. “Nakima” (Tupistra clarkei Hook.f., Asparagaceae): a potential vegetable crop of Sikkim, India. „Genetic Resources and Crop Evolution”. 67 (6), s. 1619–1626, 2020-08. DOI: 10.1007/s10722-020-00916-5. 
  15. ↑ Pramod Rai, Common Flora of South Sikkim: A glance to ethnicity and diversity of common flora of South Sikkim, Notion Press, 16 listopada 2018, ISBN 978-1-64429-692-9 (ang.).
  16. ↑ Arshad Mehmood Abbasi, Rainer W. Bussmann (red.), Ethnobiology of mountain communities in Asia, Cham, Switzerland 2021, ISBN 978-3-030-55494-1, OCLC 1244536159.
  17. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 946, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tupistra&oldid=70143467”