Turkmieniec Stawropolskij
Turkmieniec Stawropolskij (ros. Туркменец Ставропольский) – rosyjski krążownik torpedowy, (pierwotnie „Truchmieniec Stawropolskij”), a od 1907 roku kontrtorpedowiec typu Ukraina. Sfinansowany z dobrowolnych składek, zamówiony 13 marca?/26 marca 1904 a zwodowany 5 lutego?/18 lutego 1905 roku. Brał udział w I wojnie światowej, wojnie domowej i II wojnie światowej. W służbie w Marynarce Wojennej ZSRR nosił też nazwy „Mirza Kuczuk”, „Alfatier” i „Sowietskij Dagiestan”.
| |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Projekt | |
| Historia | |
| Stocznia |
Lange i Syn, Ryga |
| Wodowanie | |
 Rosyjska Carska MW
| |
| Nazwa |
Truchmieniec Stawropolskij |
| Wejście do służby |
1905 |
 Marynarka Wojenna ZSRR
| |
| Nazwa |
Turkmieniec Stawropolskij, Mirza Kuczuk, Altfatier, Sowietskij Dagiestan, 3-DOSAAF ros. Альтфатер, Советский Дагестан |
| Wycofanie ze służby |
30 lipca 1962 |
| Los okrętu |
zatopiony jako okręt-cel |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
500 ton |
| Długość |
73,2 m |
| Szerokość |
7,23 m |
| Zanurzenie |
2,3 m |
| Napęd | |
| 2 maszyny parowe potrójnego rozprężenia 6491 KM, 4 kotły, 2 śruby | |
| Prędkość |
26,1 węzła |
| Zasięg |
200 mil morskich przy 25 w. |
| Uzbrojenie | |
| 2 × działa kal. 75 mm 4 × działa kal. 57 mm 2 × km Maxim | |
| Wyrzutnie torpedowe |
3 × kal. 350 mm |
| Załoga |
80–90 osób |
Historia powstania
edytujPrzyczyną zamówienia krążowników torpedowych typu Ukraina był wybuch wojny rosyjsko-japońskiej 26 stycznia?/8 lutego 1904 roku. Pierwsze starcia wypadły dla Rosjan niekorzystnie, w związku z czym postanowiono jak najszybciej wzmocnić flotę wojenną nowymi okrętami. W tym celu odwołano się do patriotycznych uczuć obywateli i zorganizowano zbiórkę pieniędzy. „Truchmieniec Stawropolskij” został zamówiony 13 marca?/26 marca 1904 roku, około 330 000 rubli zebrali na niego koczowniczy Turkmeni znad Morza Kaspijskiego. Wodowanie okrętu odbyło się 5 lutego?/18 lutego 1905 roku[1].
Opis techniczny
edytuj
Stan przy wejściu do służby
edytujWyporność standardowa „Turkmieńca Stawropolskiego” to 500 ton. Okręt charakteryzował się długością całkowitą 73,2 metra (między pionami 70 metrów) i szerokością 7,23 metra (7,14 na linii wodnej). Największa odległość między stępką a pokładem wynosiła 4,4 metra, z czego średnio 2,3 metra było zanurzone. Kadłub nitowany, stalowy. Wręgi rozmieszczone co pół metra (poza maszynownią) miały wymiary 65 × 50 × 5 mm i 55 × 45 × 5 mm[2].
Okręt napędzały dwie maszyny parowe potrójnego rozprężenia o pionowych cylindrach. W dwóch przedziałach znajdowały się łącznie cztery opłomkowe kotły parowe systemu Normana, o ciśnieniu roboczym 16 atmosfer. Dwie śruby wyposażone były w trzy łopaty o średnicy 2,8 metra i skoku 2,63 metra każda. Przy 350 obrotach na minutę siłownia nominalnie powinna osiągać 6200 KM, co przełożyć się miało na prędkość 25 węzłów. W czasie prób „Truchmieniec Stawropolskij” osiągnęła jednak nieco lepsze rezultaty. Uzyskana moc wynosiła 6491 KM, a prędkość 26,1 węzła. Zapas 80 ton węgla pozwalał jednostkom przebyć 600 mil morskich przy prędkości 9 węzłów, lub 200 mil morskich przy 25 węzłach. Dwa turbogeneratory o mocy po 16 kW i napięciu 105 V zasilały w energię elektryczną okrętową radiostację, oświetlenie i dwa reflektory bojowe (średnica 60 cm)[2].
Główną artylerię okrętu stanowiły dwa działa kalibru 75 mm z zapasem 320 pocisków. Uzupełniały ją cztery działa kalibru 57 mm z zapasem 1080 pocisków oraz dwa karabiny maszynowe „Maxim” kalibru 7,62 mm. Działa większego kalibru zamontowane były pojedynczo na dziobie i rufie okrętu, zaś pozostałe ustawiono symetrycznie w środkowej części obu burt. Do montowania „Maximów” przygotowano cztery cokoły. Okręt uzbrojony był również w trzy wyrzutnie torpedowe kalibru 350 mm (jedną podwójną i jedną pojedynczą), do których zabierał 6 zapasowych torped[2].
W celu odróżnienia od okrętów typu Ukraina na środkowym kominie „Turkmieńca Stawropolskiego” namalowano w górnej ćwiartce wysokości jeden niebieski, poprzeczny pas[3].
Późniejsze modyfikacje
edytujW 1908 roku jednostka została przystosowana do trałowania i stawiania min, których mogła zabierać 16 sztuk[2].
W 1907 roku dowódca dywizji kontrtorpedowców Floty Bałtyckiej – kontradmirał Nikołaj Essen zwrócił uwagę, iż niszczyciele o wyporności 500–600 ton posiadają artylerię okrętową tego samego kalibru, co torpedowce o wyporności 350 ton. Stało się to powodem zamówienia nowej, większokalibrowej artylerii, która na okrętach typu Ukraina została zamontowana w 1910 roku[4]. Armata morska 102 mm po zamontowaniu na okrętach typu Ukraina mogła wystrzeliwać 10 pocisków na minutę na odległość około 9600 metrów (na „Turkmieńcu Stawropolskim” magazynowano 300 jednostek amunicji). Oprócz dwóch armat 102 mm na okręcie zamontowano także pojedyncze działko kalibru 37 mm i 4 „Maximy”. Pod wpływem doświadczeń z I wojny światowej w 1916 roku zdecydowano się na wstawienie trzeciego działa 102 mm kosztem rufowej wyrzutni torped. Zamontowano również działo przeciwlotnicze kalibru 40 mm, oraz zwiększono zasób min[5].
W 1926 roku okręt przeklasyfikowano na kanonierkę. Oprócz 3 dział 102 mm zamontowano na nim dodatkowo cztery działa przeciwlotnicze: po dwa 45 mm 21-KM i 37 mm 70-K oraz cztery karabiny maszynowe 12,7 mm. Zamiast uzbrojenia minowego i torpedowego jednostki wyposażono w parę zrzutni bomb głębinowych z zapasem 18 bomb. Zmiany spowodowały przyrost masy jednostek: wyporność standardowa osiągnęła 624 tony, a pełna 740 ton. Układ napędowy został zamieniony na zasilany paliwem płynnym, nie uległa zmianie moc, prędkość maksymalna spadła natomiast do 19 węzłów, zaś zasięg wzrósł do 1300 mil morskich przy 12 węzłach[6].
Służba
edytuj
Jeszcze przed wodowaniem, 11 września 1904 roku, okręt został zapisany na listę Marynarki Wojennej Imperium Rosyjskiego jako „Truchmieniec Stawropolskij” ros. Трухменец Ставропольский. Do służby we Flocie Bałtyckiej fizycznie wszedł w 1905 roku[3]. Między sierpniem a wrześniem 1905 roku eskortował wraz z czterema innymi krążownikami torpedowymi jacht „Polara Zwiezda” na którym car Mikołaja II odbywał rejs po szkierach Bałtyku. Przeklasyfikowany na kontrtorpedowiec 27 września 1907 roku, w latach 1907–1909 jego dowódcą był kapitan II rangi (komandor porucznik) Siergiej Worożejkin. Nazwa okrętu została 6 października 1908 roku za sugestią cara zmieniona na „Turkmieniec Stawropolskij” ros. Туркменец Ставропольский[7]. W 1909 roku wszedł w skład 1 dywizji torpedowej. W roku 1910 przeszedł przezbrojenie[2][8].
W okresie I wojny światowej wchodził w skład 6 dywizjonu dywizji torpedowej. Uczestniczył w licznych akcjach dozorowych, minowych i eskortowych. Z przeciwnikiem starł się 13 czerwca 1916 roku w czasie bitwy w zatoce Norrköping. Celem dywizjonu niszczycieli było zaatakowanie niemieckiego konwoju, jednak wszystkie okręty skupiły się na eskortującym statki patrolowcu „Hermann”, co też spowodowało ucieczkę transportowców na wody terytorialne Szwecji[9]. W trakcie obrony archipelagu Moonsundzkiego, 17 października 1917 roku zatopił torpedą ciężko uszkodzony rosyjski pancernik „Sława”[10]. W tym okresie dowódcami okrętu (w stopniu kapitana II rangi) byli kolejno: Michaił Berens (1913–1915), Aleksandr Gawriszenko (1916) i Lew Galler (1917–1918)[8].
Przejęty przez bolszewików po przewrocie październikowym. W dniach 10–18 kwietnia 1918 roku okręt brał udział w pochodzie lodowym z Helsingforsu do Kronsztadu. Poprzez Mariński System Wodny przeszedł do Astrachania (30 października–21 listopada 1918 roku), gdzie wszedł w skład Wołżańskiej Flotylli Wojennej. W ramach zmian organizacyjnych przechodził kolejno do Azowsko-Kaspijkiej Flotylli Wojennej (13 maja 1919), Wołżańsko-Kaspijskiej Flotylli Wojennej (31 lipca 1919), Morskich Siły Morza Kaspijskiego (5 lipca 1920) i Flotylli Kaspijskiej 27 czerwca 1931 roku. Okręt 15 czerwca 1920 roku otrzymał imię „Mirza Kuczuk” lecz już 28 lipca powrócił do wcześniejszej nazwy. Od lipca do września 1920 roku walczył z siłami powstańczymi nacjonalistów z Lenkoranu[11].
W okresie międzywojennym okręt ponownie zmienił nazwę – 31 grudnia 1922 roku został przemianowany na „Alfatier”. Przeszedł generalny remont oraz modernizację, został też 23 sierpnia 1926 roku przeklasyfikowany na kanonierkę. W czerwcu 1922 roku odwiedzał perskie miasto Pahlevi, stacjonował tam oraz w Astarze w dalszej części roku[11].
Od 9 sierpnia 1942 do 2 lutego 1943 roku pełnił służbę eskortową. Pod koniec wojny, 4 maja 1945 roku, okręt zmienił nazwę na „Sowietskij Dagiestan”. Dnia 18 lipca 1949 roku został przekazany astrachańskiemu oddziałowi organizacji DOSFŁOT jako okręt szkolny 3-DOSAAF. Służbę w niej zakończył 30 lipca 1962 roku, kiedy to został oddany na złom Gławwtorczermetowi[11].
Przypisy
edytuj- ↑ Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 28–30.
- ↑ a b c d e Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 31.
- ↑ a b Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 32.
- ↑ Чернышов 2007 ↓, s. 54.
- ↑ Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 31–32.
- ↑ Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 34–35.
- ↑ Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 29.
- ↑ a b Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 37.
- ↑ Kosiarz 1979 ↓, s. 244–247.
- ↑ Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 32–33.
- ↑ a b c Zabłocki i Kostriczenko 2012 ↓, s. 37–38.
Bibliografia
edytuj- Władimir Zabłocki, Witalij Kostriczenko, Rosyjskie krążowniki torpedowe (kontrtorpedowce) typu „Ukraina”, „Okręty Wojenne”, Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”, 2012, ISBN 978-83-61069-20-1, ISSN 1231-014X, numer specjalny 41 (pol.).
- Edmund Kosiarz: Pierwsza wojna światowa na Bałtyku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979, seria: Historia morska. ISBN 83-215-3234-9. (pol.).
- А. А. Чернышов: «Новики». Лучшие эсминцы Российского Императорского флота. Moskwa: Коллекция, Яуза, ЭКСМО, 2007, s. 53–57, seria: Арсенал-Коллекция. ISBN 978-5-699-23164-5. (ros.).