Wikipedia

Vladimir Dapčević

Vladimir Dapčević, ps. „Vlado” (cyr. Владимир Дапчевић, Владо; ur. 14 czerwca 1917 w Ljubotinju, zm. 12 lipca 2001 w Brukseli) – jugosłowiański i czarnogórski działacz komunistyczny, partyzant NOVJ, więzień polityczny[1].

Vlado Dapčević
Data i miejsce urodzenia

14 czerwca 1917
Ljubotinj

Data i miejsce śmierci

12 lipca 2001
Bruksela

Przynależność polityczna

Komunistyczna Partia Jugosławii (1936–1941, 1942, 1943–1948),
Partia Pracy (1992–2001)

Odznaczenia
Order za Odwagę (Jugosławia) Medal Pamiątkowy Partyzantów 1941

Życiorys edytuj

Młodość i działalność komunistyczna do 1941 roku edytuj

Uczęszczał do liceum w Cetynii, z którego został wydalony za zorganizowanie strajku uczniowskiego[2][3]. W 1933 roku wstąpił do Związku Młodzieży Komunistycznej Jugosławii[4], pierwszy raz został aresztowany[3] za roznoszenie komunistycznych ulotek[5][6][7]; rok później dołączył do Komunistycznej Partii Jugosławii[2][3][4]. Uczestniczył w bójkach z młodzieżą faszystowską, za co do 1935 roku był kilkukrotnie aresztowany[2].

W 1935 roku wziął w Cetynii udział w demonstracjach[6], za co został aresztowany i brutalnie traktowany przez jugosłowiańskich policjantów[4], następnie spędził miesiąc w więzieniu[2][3][8][9]. Próbował kontynuować naukę w Podgoricy, Nikšiciu i Prizrenie; za każdym razem był wydalany ze szkół z powodu jego działalności komunistycznej[2][3][8][9]. Za udział w organizacji struktur partyjnych został wybrany na Sekretarza Organizacyjnego Prowincjonalnego Komitetu Komunistycznej Partii Jugosławii[2][3][8][9].

W 1936 roku doszło do masowych aresztowań członków Komunistycznej Partii Jugosławii; na terenie Czarnogóry komuniści organizowali demonstracje, na których dochodziło do licznych konfrontacji z policją, w wyniku których zginęło 12 protestujących, około 50 zostało rannych, a prawie 400 aresztowano[2][3][8]. Po zarządzeniu partii o zaprzestaniu organizowania demonstracji, Dapčević poddał się policji, następnie spędził prawie 4 miesiące w więzieniu w Sarajewie[3][5][6][7]; został wypuszczony na wolność pod naciskiem międzynarodowej opinii publicznej[2][8].

Na początku 1937 roku został mianowany na stanowisko sekretarza organizacyjnego komitetu Komunistycznej Partii Jugosławii w Cetynii[8]; pełnił tę funkcję do 1940 roku, kiedy rozwiązano te stanowisko z powodu konfliktów w partyjnych frakcjach[2][3][9]. Zgłosił chęć udziału w hiszpańskiej wojnie domowej po stronie republikańskiej, został z tego powodu ponownie aresztowany przez policję[2][3][5][6][7][8].

W 1939 roku uzyskał pozwolenie na przystąpienie do egzaminu maturalnego, który zdał w Kotorze, następnie studiował na Wydziale Technicznym Uniwersytetu w Belgradzie, gdzie działał na rzecz obrony autonomii uczelni oraz organizował struktury partyjne wśród belgradzkich robotników[2][5][6][8]; w grudniu 1939 wziął udział w demonstracjach studenckich, w których zginęło 14 protestujących[3][9]. Podczas jednego ze starć z ljoticiowcami[a] został ciężko ranny[6] w głowę[2][4][5][8]. Rok później na polecenie Komunistycznej Partii Jugosławii wyjechał w region Zatoki Kotorskiej w celu organizacji struktur partyjnych[2][3][9].

1941–1945 edytuj

6 kwietnia 1941 roku został przewieziony z Belgradu do Czarnogóry z powodu bombardowania miasta; na terenie Czarnogóry Dapčević podejmował działania na rzecz mobilizacji ludności do zbrojnego oporu wobec włoskiej okupacji[2][3][8].

13 lipca 1941 wstąpił do jugosłowiańskiej partyzantki[4], w ramach której uczestniczył w ataku na Čevo[8]; tegoż dnia rozpoczęło się również powstanie w Czarnogórze[2][3][5][6]. Wkrótce został wydalony z Komunistycznej Partii Jugosławii[3][4][5][6][8], ponieważ naruszył partyjną dyrektywę, w myśl której komuniści nie powinni brać udziału w ruchu oporu[2].

W grudniu 1941 roku jako żołnierz batalionu Lovcen wziął udział w bitwie pod Pljevlją[8], podczas której został ranny[6]; w połowie 1942 roku został dowódcą pierwszej kompanii tegoż batalionu[2][3]. Następnie wziął udział w formowaniu 1 Brygady Proletariackiej[8], która poniosła ciężkie straty w wyniku walk toczonych na terenie wschodniej Bośni przeciwko czetnikom dowodzonych przez Dragoljuba Mihailovicia, dochodziło również do przejść żołnierzy brygady na stronę czetników; jugosłowiańscy partyzanci toczyli również walki przeciwko Wehrmachtowi, Włoskim Siłom Zbrojnym, chorwackim domobranom i ustaszom[2].

Na początku 1942 roku został mianowany komisarzem oddziału ochotniczego Drina oraz ponownie został przyjęty do Komunistycznej Partii Jugosławii, z której po kilku miesiącach ponownie został wydalony z powodu krytyki części decyzji partii[2][3][5][6][8].

Wziął udział w licznych akcjach jako dowódca kilkudziesięciu bombowców; pod koniec 1942 roku został ranny[2][6][8]. W 1943 roku wziął udział w bitwie nad Neretwą i nad Sutjeską[3][5], następnie po raz trzeci został przyjęty do Komunistycznej Partii Jugosławii, mianowano go również na komisarza 7. Brygady Krajiny[2][3][8].

W 1944 roku został mianowany komisarzem szkoły oficerskiej w Sztabie Naczelnym, następnie komisarzem 10. Oddziału[2][3][8]. Pod koniec II wojny światowej otrzymał stopień podpułkownika[2][3][4][6][8].

Po II wojnie światowej edytuj

Został powołany na stanowisko nauczyciela w Wyższej Szkole Partyjnej, a w 1947 roku został szefem Administracji ds. Agitacji i Propagandy[2][3][5][6][8][10].

W 1948 roku wziął udział w V Zjeździe Komunistycznej Partii Jugosławii[2][6][8]. Pod pretekstem polowania, w nocy z dnia 11 na 12 sierpnia tegoż roku wraz z generałami Arso Jovanoviciem i Branko Kađą Petričeviciem podjął nieudaną próbę ucieczki z kraju przez granicę[5][6] z Rumunią; Jovanović zginął wpędzony w zasadzkę[2][8], a Petričević został aresztowany[3][4][10]. Dapčević tymczasowo ukrywał się w Belgradzie, jednak 2 września został zatrzymany[5] w okolicach Suboticy podczas próby przekroczenia węgierskiej granicy[2][3][4][8][10].

Przez 22 miesiące był przebywał w aresztach[3][5][8] w Banjicy i Glavnjačy[9], następnie od 1 do 4 czerwca 1950 roku przed Sądem Wojskowym w Belgradzie odbywał się proces w jego sprawie; prokurator wojskowy Ilija Kostić oskarżył Dapčevicia o działalność przeciwko armii i państwu, zdradę ojczyzny oraz o złamanie przysięgi wierności poprzez organizowanie grup, których celem było obalenie Josipa Broza Tity przy interwencji obcego państwa[10]. Został skazany na 20 lat pozbawienia wolności[3][4][5][6][7][8], jednak na mocy amnestii wyrok zmniejszono do 8 lat[2][10], a został wypuszczony na wolność po 6 latach. Od czerwca 1950 do 6 grudnia 1956 był z powodu swoich antyrewizjonistycznych i internacjonalistycznych poglądów politycznych więziony w Starej Gradišce, Bileći i Golim otoku[3][5][8]; został poddany bezprecedensowym torturom[6][9], mimo to nie udało się go zmusić do zmiany poglądów[2][4][8][10]. Po wyjściu na wolność rozpoczął pracę w Związku Artystów Filmowych Serbii[10].

W 1958 roku, w obawie przed możliwością ponownego aresztowania, wraz z przyjaciółmi uciekł do Albanii, której władze z kolei wysłały ich do Rumunii, a stąd bezpośrednio do Moskwy[4][5][7][10]; władze radzieckie zaproponowały im kontynuację edukacji lub rozpoczęcie pracy, Dapčević zdecydował się jednak kontynuować działalność polityczną[2][3][6][8]. W 1961 roku wpłynął na Konferencję Partii Komunistycznych w Moskwie; potępiono Związek Komunistów Jugosławii jako partię rewizjonistyczną i przeciwną marksizmowi[2][8]. Następnie tymczasowo mieszkał w Chinach[10].

Podczas kryzysu kubańskiego w 1962 roku zorganizował wyjazd na Kubę[10]; mimo uzyskania wiz, władze radzieckie nie zezwoliły ochonikom na wyjazd[2][3][5][6][4]. Po XXII Zjeździe KPZR, który odbył się w 1961 roku, Dapčević poparł stanowisko albańskich i chińskich komunistów w konflikcie z Komunistyczną Partią Związku Radzieckiego oraz rozpoczął aktywną działalność w walce przeciwko rewizjonizmowi; skutkowało to otrzeżeniem i nakazem zaprzestania danych działań ze strony władz radzieckich[2][3][4][5][8]. W latach 1964–1965 mieszkał w Odessie, gdzie pracował nad swoją pracą doktorską na temat historii jugosłowiańskiego ruchu robotniczego[2][3][8]. Na początku 1965 roku próbował wyjechać do Wietnamu Północnego w celu wzięcia udziału wojnie po jego stronie; ponownie spotkał się z odmową ze strony władz Związku Radzieckiego[2][3][4][5][6][8].

W 1966 roku opuścił ZSRR i przez Bukareszt, gdzie udało mu się uzyskać tymczasową wizę w belgijskiej ambasadzie, wyemigrował do Europy Zachodniej[2][3][4][5][6][7][8]. Przebywał w Belgii, Francji (między innymi w Paryżu), Szwajcarii i Holandii; pracował jako robotnik, propagował ideę marksizmu-leninizmu oraz uczestniczył w strajkach generalnych i demonstracjach robotniczych[2][8]. Wielokrotnie był aresztowany z powodu nielegalnego pobytu i deportowany między danymi krajami[5], dopiero w 1969 roku uzyskał prawo stałego pobytu w Belgii[2][3][6][7][8], następnie obywatelstwo belgijskie[10]. Współpracował z zachodnioeuropejskimi partiami marksistowsko-leninowskimi i angażował się w ich działalność[2][3][4][5][6][8].

W 1973 roku władze jugosłowiańskie wysłały agenta Slobodana Mitricia w celu dokonania zamachu na Dapčeviciu; agent jednak nie dokonał zamachu na jego życie, a ujawnił mu akcję planowaną przez jugosłowiańskie władze[2][3][4][8][10]. Dwa lata później Dapčević w towarzystwie Đoki Stojanovicia spotkał się z towarzyszami wojennymi z czasów II wojny światowej Đorđe i Svetislavem Markuševami i Aleksandrem Opojeviciem w położonym w Bukareszcie hotelu Dorobanti[10]. W rzeczywistości była to pułapka zorganizowana wspólnie przez jugosłowiańską i rumuńską policję; wówczas w nocy z 8 na 9 sierpnia 1975 roku został zneutralizowany i uprowadzony[3][5][6][7], natomiast Stojanović i Opojević zginęli[2][4][8], a ich ciała pochowano we wsi Begejci[10]. Sam Dapčević został przetransportowany do Centralnego Więzienia w Belgradzie[3][4][10] i skazany na karę śmierci, którą zamieniono na karę 20 lat pozbawienia wolności[6]; odbywał ją w zakładzie karnym Požarevacu, z którego został zwolniony w czerwcu 1988 i wydalony z Jugosławii[3][5][6][7][8], zostając w niej uznanym za persona non grata[2].

We wrześniu 1990 wrócił do kraju dzięki zniesieniu zakazu wstępu[5][6]; kontynuował działalność polityczną oraz w licznych wywiadach zwracał uwagę na możliwość wybuchu wojny domowej oraz rozpadu Jugosławii[2][3][8]. Przewodził przez krótki czas Nowej Komunistycznej Partii Jugosławii[2]; w 1992 roku założył Partię Pracy[3][5][7][11], której pierwszy zjazd odbył się w 1997 roku[2][6][8].

Podczas wojny domowej w Jugosławii aktywnie wspierał demokrację, głosił pokój między narodami południowosłowiańskimi oraz sprzeciwiał się nacjonalizmowi i władzy Slobodana Miloševicia[2][3][5][6][7]; opowiadał się także za niepodległością Czarnogóry[8]. Działalność polityczną kontynuował do swojej śmierci w dniu 12 lipca 2001 roku[2][8].

Odznaczenia edytuj

Za udział w II wojnie światowej został odznaczony Medalem Pamiątkowym Partyzantów 1941 oraz jugosłowiańskim Orderem za Odwagę[potrzebny przypis].

Obecność w mediach i w kulturze edytuj

W kwietniu 1987 dziennikarz z Radiotelewizji Belgrad przeprowadził wywiad z Dapčeviciem w požarevackim zakładzie karnym[12].

W 1988 roku w serialu Czterdzieści osiem – spisek i zdrada (serb. Cetrdeset osma - Zavera i izdaja) w jego postać wcielił się Ivan Šebalj[13].

W 1990 roku dziennikarz Borby Slavko Ćuruvija opublikował książkę pt. Ibeovac – Ja, Vlado Dapčević[9].

Wystąpił w 1991 roku w programie Klub 91 emitowanego w TVSA[14].

W 1998 roku udzielił wywiadu dla podgorickiej stacji telewizyjnej Blue Moon[15].

Życie prywatne edytuj

Brat Peko Dapčevicia i syn Jovo[8].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Ljoticiowcami określa się działaczy Białych Orłów, organizacji młodzieżowej kierowanego przez Dimitrije Ljoticia ZBOR-u.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Vlado Dapčević. vimeo.com. (serb.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar as at au Vlado Dapčević. mltranslations.org. (serb.-chorw.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap Vladimir Dapčević. biografije.org. [dostęp 2011-01-14]. (serb.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Antena M., Vladimir Jovanović: SVJEDOČENJE: Vlado Dapčević i Ljubo Zemunac u zatvoru. antenam.net, 2019-02-20. (serb.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Viktor Vaughn: Vlado Dapčević. espressostalinist.com, 2011-10-05. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac Vlado Dapcevic 1917–2001. revolutionarydemocracy.org, 2001-07-12. [dostęp 2021-07-25]. (ang.).
  7. ↑ a b c d e f g h i j k UMRO VLADO DAPCEVIC. b92.net, 2001-07-13. (serb.).
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq ar CRNOGORCI U BEOGRADU – III dio. montenegro-canada.com, 2007-03-21. (czarnog.).
  9. ↑ a b c d e f g h i Ćuruvija 1990 ↓.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Srđan Cvetković: Odiseja Vlada Dapčevića. novosti.rs, 2012-02-03. (serb.).
  11. ↑ Osnivač Partije rada Vlado Dapčević 1917. – 2001.. partijarada.org. (serb.).
  12. ↑ burgenhagen: Vlado Dapčević na robiji. youtube.com, 2011-04-27. (serb.).
  13. ↑ Cetrdeset osma – Zavera i izdaja. imdb.com. (ang.).
  14. ↑ burgenhagen: Vlado Dapčević u emisiji Klub 91 na TVSA. youtube.com, 2011-04-27. (serb.).
  15. ↑ Dražen Cerović: Vlado Dapčević – TV Blue Moon – 1998.. youtube.com, 2015-05-27. (serb.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Vladimir_Dapčević&oldid=73370514”