Wachlarzykowate (motyle)

rodzina motyli

Wachlarzykowate (Crambidae) – rodzina motyli z nadrodziny Pyraloidea(inne języki), obejmuje ponad 10 000 opisanych gatunków w 1017 rodzajach i 15 podrodzinach.

Wachlarzykowate
Crambidae[1]
Latreille, 1810[2]
Okres istnienia: priabon–dziś
37.71/0
37.71/0
Motyl o złożonych skrzydłach na liściu
Crambus pascuella, Rosja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

sześcionogi

Gromada

owady

Podgromada

owady uskrzydlone

Rząd

motyle

Nadrodzina

Pyraloidea(inne języki)

Rodzina

wachlarzykowate

Występowanie

edytuj

Wachlarzykowate są obecne niemal na całym świecie, zwłaszcza w strefach umiarkowanych[3]. Poza Europą stwierdzono je także w Ameryce Północnej, Australii i Nowej Zelandii[3]. Gąsienica kopalnego gatunku Baltianania yantarnia(inne języki) została znaleziona w Rosji, w bursztynie bałtyckim pochodzącym z priabonu[4].

Morfologia

edytuj

Przynależność do rodziny wachlarzykowatych najłatwiej wykazać na podstawie chetotaksji gąsienic[5] (obecność jednej lub dwu szczecinek L na 9. segmencie odwłoka[6]) oraz po budowie narządów tympanalnych u osobników dorosłych[5]. Narządy te są typu „otwartego”[6], z obecnym praecinctorium[6]. Inną cechą rozpoznawczą jest m.in. wolna żyłka R5 na przednich skrzydłach[7].

Motyle małe lub średniej wielkości[8], na ogół o jasnym ubarwieniu, najczęściej w odcieniach brązu, żółci i bieli, czasem z metalicznymi plamkami[8]. Wielu przedstawicieli rodziny wyposażonych w wąskie przednie skrzydła[8] składa je w sposób mogący się kojarzyć ze składaniem wachlarza, gdy tylne skrzydła są szersze niż przednie[9]. U większości gatunków obecne przyoczka[8], głaszczki wargowe długie i wyprostowane[8], głaszczki szczękowe dobrze wykształcone[8]. Jaja kształtu melona, żeberkowane bądź gładkie[10]. Gąsienice gładkie, słabo owłosione[10].

Tryb życia

edytuj

Gąsienice są głównie endofagami, tj. żerują wewnątrz roślin[11]. Wachlarzykowate żerują na bardzo wielu gatunkach roślin należących do różnych rodzin, przede wszystkim na wiechlinowatych[3]; greckie słowo crambos, od którego pochodzi naukowa nazwa rodziny, oznacza „suchy”, „wysuszony”, co nawiązuje zapewne do suchych trawiastych habitatów zamieszkiwanych przez wachlarzykowate[12]. Natomiast np. przedstawiciele podrodziny Glaphyriinae(inne języki) żerują głównie na kapustowatych i kaparowatych[13]. Hoploscopinae(inne języki) i Musotiminae(inne języki) żerują na paprociach[13]. Wiele gatunków żeruje blisko korzeni[3] bądź wewnątrz łodyg[3] roślin żywicielskich. Niekiedy powodują poważne szkody w rolnictwie w przypadku żerowania np. na owsie czy kukurydzy[3]. Gąsienice m.in. drążą tunele w łodygach, które wyściełają oprzędem[10]. Poczwarki otoczone kokonem w tychże tunelach[10]. Dorosłe osobniki latają w okolicy zachodu Słońca[10], ale także w ciągu dnia[14][10]. Lot często jest krótki i kończy się ukryciem np. na łodydze trawy[15].

Naturalnymi wrogami wachlarzykowatych są m.in. chrząszcze (np. Calosoma calidum(inne języki)[16]), parazytoidalne błonkówki i muchówki[16], owadożerne ptaki (np. piwik leśny(inne języki)[16]). Gąsienice Omphisa fuscidentalis(inne języki) żerujące na bambusie są spożywane m.in. w Chinach i Tajlandii[17].

Systematyka

edytuj

Karol Linneusz umieścił przedstawicieli rodziny w rodzaju Tinea(inne języki)[16], podobnie postąpił Jacob Hübner(inne języki)[18]. Johan Christian Fabricius opisał rodzaj Crambus(inne języki) w 1798 roku[18]. Rodzina została opisana w 1810 roku przez Pierre’a-André Latreille’a w dziele pt. Considérations générales sur l'ordre naturel des animaux composant les classes des crustacés, des arachnides, et des insectes[19]. Pomimo tego np. James Francis Stephens(inne języki) uznawał przedstawicieli wachlarzykowatych za molowate[20].

Rodzina należy do nadrodziny Pyraloidea(inne języki)[6], wykazano monofiletyzm wobec rodziny omacnicowatych[6]. Rodzina obejmuje 10347 gatunków ujętych w 1017 rodzajach (stan na 2021 rok)[11]. Najliczniejsze rodziny to: Spilomelinae (4132 gatunki)[21], Crambinae (2066 gatunków)[11], Pyraustinae (1249 gatunków)[21]. Rodzajem typowym rodziny jest Crambus(inne języki)[19]. W Polsce występują co najmniej 152 gatunki z tej rodziny[22].

Podział na podrodziny:

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Crambidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. PBDB [online], paleobiodb.org [dostęp 2022-08-06].
  3. a b c d e f Fernald 1896 ↓, s. 3.
  4. PBDB [online], paleobiodb.org [dostęp 2022-08-07].
  5. a b Léger i inni 2021 ↓, s. 84.
  6. a b c d e Léger i inni 2021 ↓, s. 85.
  7. pyraloidea | systematics [online], pyraloidea.org [dostęp 2022-08-05].
  8. a b c d e f Fernald 1896 ↓, s. 11.
  9. Maksymilian Siła Nowicki, Motyle Galicyi, Lwów: Nakładem Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego, 1865, XXXVI–XXXVII.
  10. a b c d e f Fernald 1896 ↓, s. 12.
  11. a b c d e Léger i inni 2021 ↓, s. 93.
  12. Peter J. Jarvis, The Pelagic dictionary of natural history of the British Isles : descriptions of all species with a common name, wyd. 1st, Exeter 2020, ISBN 978-1-78427-196-1, OCLC 1140119108 [dostęp 2022-08-07].
  13. a b Léger i inni 2021 ↓, s. 91.
  14. Dona Pickard, Urban agriculture for improving the quality of life examples from Bulgaria, Cham: Springer, 2022, s. 122, ISBN 978-3-030-94743-9, OCLC 1314621162 [dostęp 2022-08-07].
  15. Howard M. Frost, Butterfly Conservation, Butterfly Conservation Yorkshire, The butterflies of Yorkshire, Wareham: Butterfly Conservation, 2005, s. 45, ISBN 0-9548249-0-3, OCLC 61301710 [dostęp 2022-08-07].
  16. a b c d Fernald 1896 ↓, s. 4.
  17. Bamboo worms (Omphisa Fuscidentalis) [online], Edible Insects For Sale [dostęp 2022-08-07] (ang.).
  18. a b Fernald 1896 ↓, s. 5.
  19. a b AfroMoths [online], afromoths.net [dostęp 2022-08-06].
  20. Fernald 1896 ↓, s. 6.
  21. a b c d e f g h i j k l m n o Léger i inni 2021 ↓, s. 94.
  22. Wachlarzykowate [online], medianauka.pl [dostęp 2022-08-07] (pol.).

Bibliografia

edytuj