Zdzisław Najder

polski badacz literatury, filozof, publicysta, działacz polityczny

Zdzisław Marian Najder (ur. 31 października 1930 w Warszawie, zm. 15 lutego 2021 tamże[1]) – polski historyk literatury, profesor nauk humanistycznych, wykładowca m.in. Uniwersytetu Columbia i Uniwersytetu Yale, opozycjonista w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, założyciel Polskiego Porozumienia Niepodległościowego, w latach 1982–1987 dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Mąż tłumaczki Haliny Najder[2].

Zdzisław Najder
Zdzisław Marian Najder
Ilustracja
Zdzisław Najder (2008)
Data i miejsce urodzenia

31 października 1930
Warszawa

Data i miejsce śmierci

15 lutego 2021
Warszawa

Zawód, zajęcie

historyk literatury

Małżeństwo

Halina Najder

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Odznaka Honorowa „Bene Merito” Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Zdzisław Najder podczas otwarcia wystawy Głos Wolnej Europy w Senacie RP (2012)

Życiorys

edytuj

Urodził się w rodzinie o korzeniach socjalistycznych. Dziadkowie ze strony matki byli członkami Organizacji Bojowej PPS. Dziadek zginął w 1906 podczas zamachu bombowego. Ojcem chrzestnym matki był brat Stefana Okrzei. Pod koniec 1943 wyjechał z matką do Wolborza pod Piotrkowem Trybunalskim, gdzie mieszkał brat ojca[3].

Wykształcenie i działalność naukowa

edytuj

W latach 1945–1947 uczęszczał do gimnazjum i liceum im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. Absolwent VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie (1949)[4] .

W 1952 ukończył studia w zakresie filozofii, a w 1954 w zakresie historii literatury polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Później studiował na Uniwersytecie Oksfordzkim, gdzie zdobył kolejno tytuły licencjata, magistra i, w 1970, doktora literatury polskiej i filozofii. W 1977 uzyskał habilitację z literaturoznawstwa, a w 1998 prezydent RP nadał mu tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.

Od 1952 do 1957 był pracownikiem naukowym w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. W latach 1957–1959 i 1969–1981 członek redakcji miesięcznika „Twórczość”. W 1958 został pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Katedrze Estetyki UW, skąd w 1959 został zwolniony. W latach 1965–1997 był wykładowcą literatury polskiej i angielskiej oraz filozofii na uniwersytetach zagranicznych (m.in. Columbia i Yale’a). Od 1997 był pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Wyższej Szkole Języków Obcych i Ekonomii w Częstochowie, a także w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Opolskiego. W 2003 przeszedł na emeryturę[5]. Był profesorem zwyczajnym i wykładowcą Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie.

Wśród jego zainteresowań badawczych była m.in. twórczość Josepha Conrada. W 1983 roku ukazała się jego biografia Conrada Joseph Conrad: A Chronicle, uznana przez niektórych krytyków za jedną z ważniejszych pozycji poświęconych pisarzowi.

Działalność polityczna

edytuj

Działał w polskiej opozycji demokratycznej. Na przełomie lat 1975/1976 założył Polskie Porozumienie Niepodległościowe. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[6]. We wrześniu 1980 przystąpił do „Solidarności”. W momencie wprowadzenia stanu wojennego w Polsce przebywał w Oksfordzie, nie zdecydował się na powrót do Polski i dzięki rekomendacji Jana Nowaka-Jeziorańskiego został dyrektorem polskiej sekcji Radia Wolna Europa.

Publikował w "Kulturze" (jako "Marian Kowalski", "Bronisław Lasocki", "Socjusz"), "Spotkaniach", "Arce" oraz w paryskim "Kontakcie" (pod pseudonimem "Exul", 1987-89 - członek redakcji)[7].

Wyrokiem sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego z 28 maja 1983 został skazany zaocznie na karę śmierci za rzekome szpiegostwo na rzecz amerykańskich służb wywiadowczych, dokonywane podczas swojego zamieszkiwania w Polsce i za granicą, oraz orzeczono wobec niego pozbawienie praw publicznych i konfiskatę mienia[8]. Wyrok uchylono w 1989. Na stanowisku szefa polskiej sekcji pozostał do 1987 r.

Podejrzewany o związki z masonerią, czemu zaprzeczał „Nigdy nie byłem”, przyznając zarazem, że „znał ludzi, którzy mieli taką opinię”, a „jego entuzjazm dla europejskiej integracji bywał interpretowany jako kosmopolityzm”[9].

Po upadku PRL w 1989 r. powrócił do Polski. Został przewodniczącym Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. (1990-1991) i Krajowego Komitetu Obywatelskiego (1991-1992[7]). Był doradcą prezydenta Lecha Wałęsy i premiera Jana Olszewskiego. W 1992 r., po odwołaniu rządu Jana Olszewskiego, Zdzisław Najder przyznał, że w 1958 r. „samodzielnie zgodził się” na „dłuższe rozmowy” ze Służbą Bezpieczeństwa, które miały na celu „wprowadzenie SB w błąd i ukrywanie tego, co rzeczywiście robili moi przyjaciele (...) i co robiłem ja sam”. Ujawniono, że w latach 1958–1963 był ewidencjonowany przez SB jako tajny współpracownik „Zapalniczka”[10]. Od 1998 r. był doradcą przewodniczącego Komitetu Integracji Europejskiej. W listopadzie 2016 przystąpił do stowarzyszenia Europejscy Demokraci.

Działalność społeczna

edytuj

Od 1956 do 1983 r. należał do Związku Literatów Polskich. W 1957 i 1958 r. uczestniczył w spotkaniach Klubu Krzywego Koła; w 1958 został członkiem PEN Clubu. W latach 1991–1993 był prezesem Klubu Atlantyckiego, a 1992–1997 Instytutu Obywatelskiego. 30 kwietnia 2009 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał go na członka pierwszej kadencji (2009–2013) Rady Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Był prezesem Klubu Weimarskiego w Warszawie[11], a także członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1989) i Polskiego Towarzystwa Conradowskiego (od 1994).

Odznaczenia

edytuj

Zobacz też

edytuj
Wykaz literatury uzupełniającej: Zdzisław Najder.

Przypisy

edytuj
  1. Nie żyje Zdzisław Najder, były dyrektor Radia Wolna Europa. onet.pl, 15 lutego 2021. [dostęp 2021-02-15].
  2. Agnieszka Adamowicz-Pośpiech: In Memoriam Halina Najder (1926–2017). ejournals.eu. [dostęp 2019-03-01]. (ang.).
  3. Katarzyna Bielas (wywiad): Zdzisław Najder: Nie lubię Conrada. Gazeta Wyborcza, 2 grudnia 2017. [dostęp 2020-08-14].
  4. Wojciech Rylski: Absolwenci Reytana 1949. wne.uw.edu.pl. [dostęp 2021-09-04].
  5. Profesor Zdzisław Najder na emeryturze [online], wyborcza.pl, 17 października 2003 [dostęp 2016-11-04].
  6. Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
  7. a b J. Rutkowska, Zdzisław Najder, [w:] Jan Skórzyński (red.), Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, t. II, Warszawa: Ośrodek „Karta”, 2002, s. 256-258.
  8. Kara śmierci dla Z. Najdera. „Nowiny”, s. 2, nr 126 z 30 maja 1983. 
  9. Andrzej Świdlicki, Idee wolnomularskie przenikały do PRL różnymi drogami / Andrzej Świdlicki, „Kurier WNET” nr 82/2021, „Opozycyjni intelektualiści PRL, masoneria i Zdzisław Najder”, s. 8 kwietniowego „Kuriera WNET” nr 82/2021 [online], wnet.fm [dostęp 2022-01-08].
  10. Paweł Machcewicz, Andrzej Paczkowski, Tajny agent [online], „Rzeczpospolita” nr 236 z 2005, październik 2005 [dostęp 2016-11-04].
  11. a b Wręczenie Nagrody im. Adama Mickiewicza 2012 [online], PAN, 7 września 2012 [dostęp 2016-11-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-04].
  12. Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 32, nr 4 z 31 grudnia 1983. 
  13. Uroczystość wręczenia odznaczeń państwowych z okazji Dnia Służby Zagranicznej [online], msz.gov.pl, 17 listopada 2010 [dostęp 2016-11-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-08-05].
  14. Zdzisław Najder kawalerem francuskiej Legii Honorowej, gazeta.pl, 2005.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj